Alþýðublaðið - 24.11.1976, Blaðsíða 6

6 SJONJUHMIÐ
Miðvikudagur 24. nóvember 1976 SSSr
;*?■
AÐ VERA SVO LÁNSAMUR
AÐ MEGA OG GETA UNNIÐ
Samkvæmt gildandi
reglum um hámarksald-
ur opinberra starfs-
manna skulu menn al-
mennt láta af störfum 67
ára gamlir. Heimilt mun
þó vera að óska þess f yrr
að láta af störfum, en al
gengara er þó að menn
noti sér heimildarákvæði
um að f.á að sinna starfi
út það almanaksár er
menn verða sjötugir.
Langt er oröiö siöan lög voru
sett um eftirlaun og hámarks-
aldur til opinberra þjónustu-
starfa, en litlar breytingar hafa
veriö geröar á þeim þótt löngu
sé orðiö kunnugt um annmarka
á þeim. Jafnvel þótt félags-
fræöilegum rannsóknum hér á
landi hafi fleygt fram, og þær
leitt i ljós neikvæðar hliðar
þessara reglna.
Aldursár eru enginn mæli-
kvarði á getu manna eöa hæfni
til starfa, svo mikið er vist. Þar
ræður flest annaö, svo sem
heilsufar, starfsvenjur um æv-
ina og ýmiss abbúnaður. Al-
gengt er aö hér þurfi fullfriskir
menn að vikja úr starfi vegna
aldurs og hverfa á vit iðjuleysis
og nýrrar lifsvenju á þvl aldurs-
skeiði þegar þeim lætur illa aö
aðlaga sig verulegum breyting-
um á llfsháttum.
Hér tiökast þaö, jafnt hjá þvi
opinbera, og kannske ekki slzt
þar, og einnig hjá einkafyrir-
tækjum, aö á miðjum aldri hafa
hlaðizt ábyrgðir og verkefni að
mönnum, enda hafa þeir þá
einna bezta getu og yfirsýn til að
sinna sliku. En eðli verkefnanna
og umfang helzt ekki I hendur
við lögmál þróunar og þroska
einstaklingsins. Á miðjum aldri,
eða svo notuð sé aldursákvörð-
un, hjá fullhraustum manni um
sextugt, er æskilegt að farið sé
að draga úr vinnuálaginu. Þá
ber manninum að fara að hægja
nokkuð á sér, létta af sér okinu
smátt og smátt, en vegna
starfsreynslu og lifsþroska búa
menn á þessum aldri yfir stórn-
vizku og yfirvegun, sem nauð-
synleg er I samvinnu við unga,
kjarkmikla og dugandi starfs-
menn.
Þarna mættu verða nokkur
þáttaskil, þannig aö eldri starfs-
menn undirbúi nýja kynslóð, af-
sali henni smám saman erfið-
ustu verkunum, en hinir yngri
njóti áfram handleiðslu, sem
ekki fæst numin á stjórnunar-
námskeiðum eða i framhalds-
skólum, heldur er ávöxtur þess
llfsstarfs sem unnið hefur verið.
Þess I stað er stöðugt sá hátt-
ur hafður hér á landi, að láta
menn vinna af fullum krafti
fram á hinn óumflýjanlega dag,
— og hafi heilsan ekki látið und-
an ofurþrýstingi starfsálagsins
siðustu starfsárin, þá verða
menn um sjötugt, sér þvert um
geð að láta skyndilega af öllum
störfum. Þótt hverju aldurs-
skeiði fylgi einhverjar bjartar
hliöar, þá er aðlögunarhæfni
meðal þess, sem ekki vex með
aldrinum. Eftir miðjan aldur
verða menn að aðlaga sig hægt
breyttum aðstæðum og högum,
eigi breytingarnar ekki að
verða umtalsverður streitu-
valdur. Þess vegna er einmitt
svo mikilvægt að timanlega sé
gert ráð fyrir því að menn fari
að undirbúa haustdagana. Jafn-
framt þvi, sem mönnum gefst
tækifæri til að létta af sér ýms-
um krefjandi ábyrgðum og
draga úr starfsálagi, þá veitist
þeim timi til að hefja að nýju
geymd áhugaefni frá fyrri dög-
um, einhver sem urðu að vlkja I
hinni miklu dagsins önn.
Þegarsvo sá dagur kemur, að
atvinnulifið er kvatt, þá er það
ekki með eftirsjá og þungum
huga. Þvert á móti ætti það að
geta verið blandið nokkurri
eftirvæntingu, hafi menn látið
smátt og smátt af störfum,
varðveitt heilsu sina og þrek
betur, og eiga þá að einhverju
verkefni að hverfa, sem þeim
hefur lengi verið hugstætt.
I umræðum um atvinnumál
aldraðra hér á landi hefur oft
verið rætt um að „nýta” starfs-
kraft hinna fullorðnu. Að visu er
það þjóðfélaginu mikilvægt að
nýta allar starfsfúsar hendur,
og það kann að svipta duglegan
og röskan mann heilsu og þrótti
að draga hann nánast fyrir-
varalaust úr atvinnulifinu. En
þarna má ekki ræða um starf
fullorðinna sem þess eðlis að
Bjarni Sigtryggsson
Bjarni Sigtryggsson
nýta beri krafta þeirra til ein-
hverra „óæðri” verka, sem
erfitt sé að fá fólk til að vinna,
annað hvort vegna þess að þau
verk séu illa launuð, óþrifaleg
eða litils virt.
Við megum umfram allt ekki
láta ungæðisleg sjónarmið
ráða stefnumörkun i þessum
efnum. Og ekki einhliða hagræn
sjónarmið. Þar ber margs að
gæta.
Hver ný kynslóð stendur i
skuld við hina eldri, og þegar
yngri menn skipuleggja þjóð-
félagið svo, að þeir hafa bætt
mannlif að leiðarljósi, þá skulu
þeir vera minnugir þess að hafa
ber alla þegna þjóðfélagsins i
huga ekki aðeins þá sem eru svo
lánsamir að mega vinna og geta
það.
—BS.
Hrafn Bragason, borgardómari:
DÓMSTÓLASKIPUNIN
SÍÐASTI HLUTI
Það er eirtnig táknrænt, að
þeir hafa óskað eftir þvi, að
fjármálaráðuneytið úrskurði
þeim laun, en hafa ekki viljað
semja um laun sin með
embættisdómurum. Þeir hafa
einnig uppskorið nokkuð, þar
sem fjármálaráðuneytið tók við
siðustu samninga, samninga
annarra dómara til viðmiðunar
og lét sýslumenn, sem höfðu
haft minni föst laun en
dómarar, fá sömu laun, en þar
sem við hlið sýslumanns starf-
aði embættisdómari, fékk sýslu-
maður aukaflokk með þeim rök-
stuðningi helstum, að hann hefði
dómara undir sér. Það er sem
sagt við núverandi aðstæður
helst svo að sjá, að dómsvaldið,
enda þótt sjálfstætt eigi að
kallast, sé metið sem undir
framkvæmdavaldið sett. Nú er
þetta auðvitað að nokkru sett
hér á oddinn til gamans, en öllu
gamnifylgirnokkuralvara. Þar
sem enginn embættisdómari
starfar við hlið fyrirsvars-
manns embættis, dæma
fulltrúar flest þau mál, sem upp
koma. Það dómsvald, sem þeir
fara með, ætti auðvitað þannig
að vera enn frekar háö fram-
kvæmdavaldinu. Þá má til
gamans nefna skemmtilegt
dæmi héðan úr Reykjavik um
furðulega skiptingu fram-
kvæmdavaldsverkefna og
dómsstólsverkefna.
A Borgardómaraembættinu
er farið með skilnaðarmál, sem
verður eins og kunnugt er
stjórnvaldsathöfn hérlendis i
flestum tilfellum, þótt heimiltsé
að láta slik mál hafa dómsstóla-
meðferð. Þetta eru nær einu
stjórnvaldsverkefnin, sem til-
heyra embættinu, og um úr-
skurði varðandi þetta verkefni
er farið I Dómsmálaráðuneyt-
inu. Það er venjulega starf ein-
hvers yngri fulltrúanna þar að
fara með þessi mál, en á
Borgardómaraembættinu er
það nú yfirborgardómari
sjálfur, sem fer með þennan
málaflokk. Verði dómsmál út af
stjórnvaldameöferð skilnaðar-
máls, er farið með það á
Borgardómaraembættinu og
verður dómarinn þá aö leggja
mat á starf yfirborgar-
dómarans og ráðuneytisins. Það
er ekkert launungamál, aö
þeim, sem eingöngu annast
dómsmál, þykir sem stétt
Dómsmálaráðuneytið aö mörgu
leyti erfitt viðureignar og oft
virðist mönnum sem það vilji
sem slikt, og sé jafnvel stefna
þess, að þrengja að dómsvald-
inu I landinu, bæði varöandi |
ráðningu manna I embættin, og 1
taki framkvæmdarvaldsmenn-
ina fram yfir hina, og um laun.
Nefna má mjög sláandi dæmi
um þetta, þótt það verð ekki hér
gert.
Nauðsynlegar endurbætur á
ráðningu á núverandi dómara-
embættieru þær helstar, að um-
sagnaraðilar eða domnefndir
tjái sig um allar stöður, áður en
veittar eru. Þetta hefur
Dómarafélag Reykjavikur
þegar gert að tillögu sinni. Þá
hefur Bandalag háskólamanna
nú tekið upp tillögur um að
æðstu stöður, og þá auðvitað
dómarastöður, verði ekki
veittar nema að undangengn-
inni könnun á hæfni manna.
Nýverið hefur dómsmálaráöu-
neytið fallið frá andstöðu sinni
við þessa tilhögun og rikis-
stjórnin lagt fram á Alþingi til-
lögur um umsögn 3ja manna
nefndar, áður en dómaraem-
bætti er veitt. Frumvarp til lög-
réttulaga gengur lika i þessa
átt.
Borgardómarar I Reykjavik
hafa gert það að tillögum sinum
og komið þeim á framfæri við
Dómsmálaraáöuneytið, að yfir-
borgardómari verði I framtlð-
inni kosinn úr röðum borgar-
dómara. Sams konar tillögur
munu uppi hjá sakadómurum.
Tillögur Bandalags háskóla-
manna munu og ganga i lika átt
um slíkt embætti.
1 frumvarpi til lögréttulaga er
þveröfug leið valin. Þar er gert
ráð fyrir i 2. gr. að stofnað sé
fast embætti forseta lögrétt-
anna. Rökstuðningur réttar-
farsnefndar er sá, að veruleg
stjórnunarstörf muni leggjast á
forseta lögréttanna, og sé þvi
ekki heppilegt, að þeir séu vald-
ir úr hópi embættisdómaranna
til stutts tima. Samkvæmt 10.
gr. frumvarpsins á þó að stofna
skrifstjóraembætti við lög-
rétturnar. Forseti lögréttu á þvi
að losna við daglega stjórnun.
Ekki hefur heyrst, að forseti
Hæstaréttar sé svo Iþyngt með
stjórnunarverkefnum, að rétt
sé, að það sé alltaf sami maður,
en þar er einnig slikt skrifstofu-
stjóraembætti. Sé mið tekið af
núverandi skipulagi Borgar-
dóms Reykjavikur, en liklegt
yrði stærri lögréttan af Ukri
stærð, sést, að þar er enginn
skrifstofustióri, og virðist yfir-
borgardómaranum þó ekki vera
iþyngt með miklum stjórnunar-
verkefnum. Rétt er að visu, að
daglega skrifstofustjórn á aðal-
fulltrúi þessa embættis að ann-
ast, en vegna annarra starfa
hans verður hún mjög i molum,
og þyrfti því að ráða sérstakan
skrifstofustjóra eins og stofn-
unin hefur margsinnis lagt til.
Þetta hefur þó litið með það að
gera, að stjórnunarverkefni
þurfi að leggjast á yfirborgar-
dómarann.-Langeðlilegast virð-
ist, að hann sinni mikilvægustu
störfum embættisins, dóms-
störfunum, komi fram út á við
og taki stærri ákvarðanir og
dagleg stjórnun sé öðrum falin.
Það er lika má’la sannast, að
tillögur réttarfarsnefndar um
forseta lögréttu eru tæplega i
samræmi við nútima hug-
myndir um stjórnun dómstóla,
og hætt við, að forsetaembættið
verði einhvert silkihúfustarf.
Það er i litlu samræmi við skoð-
anir nútlmafólks, að einhverjir
geti komist af án mikilla ann-
arra starfa, en hlaða verkefnum
á aðra, en hætt er við, að það
verði afleiðing tillagna réttar-
farsnefndar.
Verði hins vegar skipt um for-
seta með ákveðnu millibili, er
liklegra, að allir dómararnir
finni fyrir sameiginlegri ábyrgð
sinni á dómstólnum, hugmyndir
hvers og eins fái notið sin og í
raun verði um hópstjómun að
ræða. Þessi tilhögun ætti að
vera frekar I takt við tlmann.
Framtið lögréttanna mundi
samt helst ráðast af þvi, hvort
til þeirra verði ráðnir dómarar,
sem eitthvað kunna fyrir sér i
dómaraverkum.
Verði leið 1.3. hér að framan
valin mun liklegt, að það verði
fyrirsvarsmenn embættanna og
fulltrúar þeirra, og ef til vill
deildarstjórar, sem starfrækja
sýslumanna- og lögreglustjóra-
embættin, eins og yfirleittá sér
stað i stjórnsýslunni, en dómar-
ar eingöngu starfræki héraðs-
dómana. Þeir ættu þá sam-
kvæmt þeim tillögum, sem hér
hafa verið reifaðar að kjósa sér
fyrirsvarsmann til ákveðins
tima i senn. Verði aftur á móti
lausnir 1.4. eða 1.5. valdar, eru
likur á, að einhverjir embættis-
dómarar muni starfrækja nú-
verandi sýslumanns- og bæjar-
fógetaembætti, a.m.k. i Reykja-
vik, Borgardómaraem-
bættið,Borgarfógetaembættið
og Sakadómaraembættið. Dóm-
arar eingöngu mundu auövitað
starfrækja nýjan héraðsdóm-
stól. Rétt væri að koma þvl kerfi
upp á núverandi embættum, að
fulltrúar flyttust til I störfum
innán embættis og milli em-
bætta og inn i ráðuneytin, til
þess að þeir fái þegar I upphafi
starfsferils sins hjá rikinu
reynslu i senn flestu. Fulltrúa-
Framhald á bls. 10.