Alþýðublaðið - 16.12.1976, Blaðsíða 4

4LISTIR/MENNING
Fimmtudagur 16. desember 1976 S!8r
1 1. desember 1976:
Eiirn af mestu sigurdögum ís-
lendinga frá upphafi vega
Rætt við dr. Bjöm Þorsteinsson, prófessœ í
tilefni bókar hans um íslenzka landhelgissögu
Hvers vegna skrifaðir þú þessa
bók?
Ertu ekki prófessor f miöalda-
sögu, en bók þin að miklu leyti um
19. og 20. öld?
Ef ég á að segja satt og rétt frá
er ástæðan fyrst og fremst sú, að
bók, sem lengi hefur veriö i deigl-
unni og átti að koma út hjá
Sögufélaginu i haust, varð ekki
tilbúin. Ég hef verið formaður
þess i rúm tiu ár og greip nú til
þess ráðs, að halda áfram þáttum
um hafréttarmál og fleira,semég
byrjaöi á i vor og ætlaöi að nota
við kennslu, og gera úr þeim bók,
sem annars hefði sennilega setið
á hakanum eða komiö út annars
staðar, þvi að mér þykir hreint
ekkert skemmtilegt að gefa sjálf-
an mig út.
Sögufelagið er samtök nokk-
urra áhugamanna til eflingar
rannsóknum á sögu Islands á
siöari öldum. Félagið er stofnaö
1902 og veröur þvi hálfáttrætt
snemma á næsta ári. Viö höfum
stritað við að gefa út heimildarrit
um islenska sögu, þvi að máls-
skjölin eru ávallt mikilvægust,
þegar greint skal frá þvi sem
gerðist i fortiöinni. 1 félagi viö
Reykjavikurborg gefum viö út
Safn til sögu Reykjavikur, mynd-
skreytt úrval úr skjölum borgar-
innar til 1872 er komiö út. Mynd-
irnar eru skjöl i sjálfu sér. Þetta
safn ætti að vera stolt reykviskra
heimiiisbókasafna, en þvi miður
er þvi ekki að heilsa enn sem
komið er. Þá erum viö aö gefa út
Aiþingisbækur Islands frá 18. öld,
ódýrar bækur, hlaðnar mannlýs-
ingum og menningarsögulegu
efni, en okkur skortir kaupendur.
Fjárhagur félagsins er þvi harla
bágborin eins og fleiri útgáfu-
fyrirtækja um þessar mundir.
Nægir þér ekki miðaldasagan?
Jú, ég er eins og þú sagðir
kennari i miðaldasögu, en sem
forstjóri Sögufélagsins ber mér
einnig að sinna siðari öldum.
Auðvitað hattar fyrir á mörkum
mið- og nýaldar i bókinni. Helgi
Skúli Kjartansson segir i ritdómi i
Morgunbl. 9. des., að kaflar bók-
arinnar séu „nokkuö ósamstæðir
að blæ, sumir ágripskenndir
samanborið við hina breiðu
frásögn af 16. öld, og mjög
misjafnt, hve rækileg rannsókn
liggur til grundvallar”. Auðvitað
er þetta hverju oröi sannara. Ég
tel það hins vegar mjög refsivert,
ef menn liggja árum saman á
fróöleik um eitthvaö, sem máli
skiptir i almennum fræðum, af
þeim sökum einum, að þeir ætli
sjálfir einhvern tima að vinna
efnið betur. Fræðimennska er
félagsstarf, en ekki einstaklings-
föndur, og menn eiga aö lesa allt
með gagnrýni og aftur gagnrýni,
hver sem i hlut á. Af umræðum
um málin spretta nýjar hug-
myndir. Ég hef aldrei gengið meö
þá grillu að semja sígild rit. Ég
leitast við að greiða fyrir rann-
sóknum á islenskri sögu. Það er
allt og sumt.
Hvað kom þér mest á óvart við
rannsóknina?
Mér kom mest á óvart, hve
heimildir um sögu okkar á 19. og
20. öld eru enn litt rannsakaöar.
Ég átti leiö til Kaupmannahafnar
seint i águst siðastliðinn og leit
þar inn á Marinens Bibliotek.Þar
var mér fengiö i hendur allmikiö
magn heimilda varðandi land-
helgisgæslu dana hér við land. Þá
er fjöldi gagna varöandi þessi
mál i Rigsarkivet — Rikisskjala-
safninu — I Kaupmannahöfn, og
suður i London á Public Record
Office. Þar er ótrúlega mikið af
skjölum um fiskveiðar breta við
Island 1893, eða eftir að þeir hófu
togveiöar á íslandsmiðum. Heim-
ildarmaöur minn þar syðra hefur
tjáð mér, að þar séu m.a. varð-
veittir 8 skjalapakkar frá enska
utanrikismálaráðuneytinu frá ár-
unum 1893-99, merktir „Icelandic
Fisheries”. í hverjum pakka eiga
að vera hundruð skjala ogmörg
merkileg að sögn. Þessar heim-
ildir i London hafa aldrei verið
kannaðar. Þegarég fór þangaö til
náms fyrir um það bil 30 árum,
sagði leiðbeinandi minn,
Prófessor T.S. Bindoff, að saga
englendinga hefði hingað til verið
skrifuð án þess að minnast á fisk.
„But ril be glad if you can tell me
something about it”.
Hann gladdist slðar yfir ýmsu,
sem ég dró fram i dagsljósið um
fisk, og englendingar hafa reynst
mér mjög vel ávallt siðan. Þjóð-
skjalasafniö þarf að eignast ljós-
rit af þessum heimildum. Mér
reiknast svo til að ljósritun muni
kosta milli 70 og 80 þúsundir
króna eða rúmlega verðið á flug-
miða þangaö suður.
Ég tel mig hafa pælt I gegnum
flestar enskar heimildir, sem
varöa Island fyrir 1600, en auðvit-
að hef ég aðeins blaðað i gegnum
litinn hluta þeirra heimilda, sem
til eru um islensk hafréttarmál á
19. og 20. öld. Ég veit ekki hvort
mér gefst nokkurn tima næði til
þess að kanna það efni sem
skyldi. Þess vegna segi ég frá þvi,
sem ég veit og og álit eins og sakir
standa. Bók min á aö greiða fyrir
framhaldsrannsóknum. Að minu
viti fjallar hún um forvitnilegt
efni, sem hingað til hefur ekki
verið gefinn nægur gaumur, og
þarfriast umræðna, áður en það er
sett inn i kennslubækur.
Annars kom mér fjölmargt á
óvart. Ég hélt að búið væri að
kanna svo rækilega skjöl varö-
andi Jón Sigurðsson, að þar væri
ekki eftir miklu að slægjast. Þó
rakst ég á yfirlýsingu frá honum
þess efnis, að islendingar ættu
ekki að brjótast úr fangi dana-
stjórnar. Sjálfstæöisbarátta Jóns
virðist hafa miðað að þvi að
Island hlyti sömu stöðu innan
danska konungsrikisins eins og
Noregur hafði gagnvart sænsku
krúnunni á 19. öld. Þessa skoðun
hefur Odd Diðdriksen áöur sett
fram.
Rakstu ekki á óvænta atburði?
Steingrimur Jónsson sýslu-
maður frá Gautlöndum drýgði þá
fyrstu dáö i embætti aö taka ensk-
an landhelgisbrjót úti á Skjálf-
anda. Sýslumaður var á árabát,
þegar hann tók togarann. — Ég
trúöi ekki heimildinni fyllilega,
þvi aö ég hafði aldrei heyrt
minnst á afrekiö, og þingeyingar
eru þekktir fyrir annað en þag-
mælsku um drýgðar dáðir. Ég
bar málið undir fjölda gautlend-
inga og enginn kannaðist við
neitt, fyrr en ég hringdi til Péturs
Gauts Kristjánssonar i Keflavik.
„Þetta sagöi afi mér oft”, voru
svör Péturs, „en hann lauk alltaf
frásögninni á þvi, að þetta var
ekkert miöað við það, sem kom
fyrir hann Hannes Hafstein”.
Ég vissi litið um flotainnrás
breta hér 1896, en þá brutust þeir
hér inn á flóa og firði, og þriggja
sjómílna landhelgin var ákveöin
hér við land, þótt hún væri ekki
löglega viöurkennd fyrr en 1901.
Mér kom einnig mjög á óvart að
sjá, hve Einar Benediktsson rak
opinskátt erindi breta i blaði sinu
Dagskrá og siðast en ekki sist,
hve Islensk fiskimiö hafa verið
mikil gullkista og nægtabúr.
Hingað sigldu um aldir þúsundir
manna til þess að róta upp mat-
vælum rétt undan ströndum
sveltandi lýös.
Ég keppti að þvi aö gefa bókina
út fyrir 1. desember af þvi að ég
álit að það hafi veriö einn af
mestu sigurdögum okkar islend-
inga frá upphafi vega.
G.T.K.
KODAK SAFETV FiLM 5063
NÝJAR
BÆKUR
Fólkið á Steinshóli eftir
Stefán Jónsson
Isafold hefur gefiö út bókina
„Fólkið á Steinshóli” eftir Stefán
Jónsson. Þetta er niunda bindi
heildarútgáfu ísafoldar á barna-
og unglingabókum. Aöur eru
konnar: Vinir vorsins, Skóladag-
ar, Hjaltabækurnar þrjár, Björt
eru bernskuárin, Margt getur
skemmtilegt skeð og Disa
frænka.
„Fólkiö á Steinshóli” kom fyrst
út 1954, og er þetta önnur útgáfa
bókarinnar. Sagana gerist i sveit
og borg og sumarbústaðahverfi I
nágrenni Reykjavikur. — Tiunda
bindi þessa ritsafns Isafoldar
veröur skáldsagan Hanna Dóra.
„Tveggja kosta völ"
Þá hefur Isafold gefið út skáld-
söguna „Tveggja kosta völ” eftir
Anit-ru. Þetta er saga úr norsku
þjóölifi á átjándu öld i þýöingu
Hersteins Pálssonar.
Um efni bókarinnar segir á
bókarkápu: „Hinn ungi listamað-
ur og erfingi óðalssetursins, Öli
Hermann, var aldrei viss i sinni
sök eftir aö hann ákvaö aö helga
sig búskapnum á óðalssetri for-
feöra sinna, en leggja til hliöar
pensilinn. — Bókin gerist i Heið-
mörk fyrir rösklega 100 árum.
Veturnóttakyrrur
eftir Jónas Árnason
Ægisútgáfan hefur gefiö út aöra
útgáfu af hinni vinsælu bók
Jónasar Arnasonar, Veturnótta-
kyrrum. A bókarkápu segir:
„Þar fer saman frábær stilsnilld,
frásagnargleði, sem fáum er
gefin og hæfni Jónasar til að
skyggnast undir yfirboröið er
óviöjafnanleg. Honum verður aö
söguefni margt það sem öðrum
sést yfir og tekst aö færa I þann
búning sem verk hans öll bera
vitni. Bækur hans hafa jafnan
horfiö af markaönum eins og
dögg fyrir sólu og um vinsældir
leikrita hans og ljóða þarf ekki aö
fjölyröa.”
Islendingar í Vesturheimi,
land og fólk
Ægisútgáfan hefur sent frá sér
bókina „tslendingar i Vestur-
heimi, land og fólk” eftir Þorstein
Matthiasson. Hún er gefin út i til-
efni 100 ára afmælis landnáms Is-
lendinga I Vesturheimi.
Bókin skiptist i mallmarga
kafla, og eru heiti þeirra þessi:
Faðir Nýja Islands — Ferð til
fyrirheitna landsins — Fyrstu
kynni af rauöskinnum — Gimli —
Selkirk — Winnipeg — Lundar,
Arborg, Riverton — Terge-
senhjónin á Gimli — Stefán
Stefánsson, Jón B. Johnson —
Ölafur Hallsson — Steinunn Nor-
dal — Vestur um haf til Nýja ís-
lands — Mæðginin I Mikley —■
Halldór Björnsson — Guðjón
Valdimar Arnason og „Ég skulda
Islandi ekki neitt.”
Sýningarstúlkan er enn ein
' skáldsagan frá Ægisútgáfunni.
Hún er eftir Denise Robins, og er
eins og nafnið gefur til kynna um
sýningarstúlku og lif hennar.