Alþýðublaðið - 25.03.1977, Síða 7

« a
ia^iö' Föstudag
ur 25. marz 197?
ÚTLÖND 7
Henry Henriksen:
Höfundur þessarar greinar er, einn af helztu
sérfræðingum á þessu sviði i norskri blaðamanna
stétt. Hann er ritstjórnarfulltrúi NTB og hefur
auk þess verið aðalfréttaritari Reuters i Noregi
s.l. 15 ár. Hann heíur að baki þátttöku i fjölda al-
þjóðlegra ráðstefna og hefur ritað fjölda blaða-
greina um utanrikismál.
Togstreita Norðmanna
og Sovétmanna um
Norðurslóðir
Eftir að Norðmenn höfnuðu
inngöngu I Efnahagsbandalagið
hefur þunginn af samningum
við Sovétrikin færzt meira enáð
ur á herðar þeirra. Hér ræðir
um samninga um veiöiréttindi
undan ströndum Noregs nyrzt,
Barentshaf og Svalbarða. Hér
kemur til greina ekki aðeins
öryggismál Austur- og Vestur-
þjóða, heldur og möguleikarnir
aö nýta oliu og jarðgas, sem tal-
ið er verulegt af undir sjávar-
botni á þessum svæðum.
Samningar hér um hafa ekki
verið auðveldir, og hér ræðir
raunar um meira en hagsmuni
Noregs eins. Málið er orðið al-
þjóðlegur vandi, sem er I sviðs-
ljósi bæði austan og vestan-
tjalds.
Vandamáliðer raunar þriþætt
í deilu Noregs og Sovétrikjanna.
1 fyrsta lagi skiptingin á land-
grunninu i Barentshafi. 1 öðru
lagi, það sem hér blandast inn i,
skilgreining á efnahagslögsögu
við útfærsluna i 200 milur og
loks i þriöja lagi yfirráö Noregs
yfir Svalbarða.
Viðhorf Norðmanna
Rauði þráðurinniNorðuráætl-
unum Norðmanna hefur verið,
og er, að tryggja sem árekstra-
lausust samskipti á Norðurslóð-
um. Stór þáttur i þvi er góð og
friðsamleg sambúð við risa-
veldið i austri- Sovétrikin.
Kctriki, eins og Noregur,
verður að gæta þess, að stór-
veldin fái enga ástæðu til ótima-
bærra aðgerða á svo hernaðar-
lega viðkvæmu sviði og
Barentshafið er.
En jafnhliða þessu verður
Noregur að styrkja yfirráð sin
yfir Svalbarða ásamt land-
grunninu við Eyjarnar.
Ennfremur reynir Noregur aö
tryggja sér yfirráð yfir þeim
auðlindum, og óheftan aðgang
að þeim, sem viö Svalbarða
kunna að leynast, samkvæmt
alþjóðasamningunum frá 1920.
Noregur á varla nokkurn
bandamannmeöalþeirra þjóða,
sem telja sér þessi mál viðkom-
andi, sem styður Noreg ein-
huga. En aðalvandinn er hið
nána nágrenni Sovétrikjanna og
grundvallandi öryggiskröfur
Rússa á noröurslóðum, einkum I
Barentshafi.
Vandi Rússa á
Barentshafi
Hinar sovézku kröfur, sem
fram hafa verið bornar á fjórum
ráðstefnum milli þessara
grannlanda, um að fá lögsögu
sina færða sem lengst til vest-
urs, eru á engan hátt óskiljan-
legar frá þeirra bæjardyr-
um séö.
Smátt og smátt hafa land-
stöðvar fyrir kjarnorkuskeyti
oröið þýðingarminni, sem mót-
vægi við árásum. Þar er áherzl-
an orðin meiri á kjarnorkukaf-
bátana, sem hefndarvopn- eða
árásarvopn. Barentshafið hef-
ur þvi orðið Rússum æ
þýðingarmeira með hverju ári I
þessu skyni, og aldrei meir en
siðan Rússar útbjuggu kafbát-
ana með langdrægum flug-
skeytum með kjarnaoddum,
sem geta náð til þýðingarmik-
illa staða I Bandarikjunum.
Þvi þrengra sem er um kaf-
bátaflotann, þvi meiri hætta er
á, að unnt væri að granda
honum, ef til styrjaldar kæmi.
Þessvegna keppa Rússar að þvf,
að fá sem rýmst athafnasvæði
einmitt á Barentshafi. Hvað
sem öðru liður vilja Rússar losa
kafbáta sina úr hinum tiltölu-
lega þröngu kafbátahöfnum á
Kolaskaga.
Deilan um Barentshaf milli
Norðmanna og Sovétmanna,
stendur um hvorki meira né
minna en 155 þúsund ferkiló-
metra hafsvæði, en það er um
það bil jafnt og helmingur flat-
armáls Noregs alls!
Afstaða Rússa er alls ekki ný
af nálinni, en hið nýja er þrætan
milli þjóðanna. Umræður um
þessa hluti hefur verið bannorð I
norskum stjórnmáium árum
saman.
Arið 1944 tók Molotov, þáver-
andi utanrikisráöherra I Sovét,
upp þá afstöðu, að vegna örygg-
is Rússa yrði að endurskoða
sáttmálann um Svalbarða, þar
eð hann tæki ekki nóg tillit til
öryggis Sovétrikjanna. Hann
lagöi til aö Svalbaröi yrði settur
undir sameiginlega stjórn
Rússa og Norðmanna, og
Bjarnarey, sem er mitt á milli
Svalbarða og noröurodda
Noregs, lyti sovézkri stjórn!
í umræðum þetta lagði Molo-
tov fram landakort og benti á,
að bæði Dardanellasund og
Eyrarsund væru á valdi Þjóð-
verja, jafnvel leiðin milli Sval-
Oliuréttindi I Barentshafi er eitt þeirra mála sem dellt er um
barða og meginlandsins væri I
hættu. Allsstaðar heföu Þjóö-
verjar of sterk itök.,,Og svo skal
ekki framar til ganga”, sagði
hann. Vitanlega var ótti Molo-
tovs ekki ástæðulaus, en hann
var um að lokað yrði að-
flutningsleiðum til Rússlands af
fjandsamlegum rikjum.
^Norðmenn höfnuðu og hafa
ætið hafnað samstjórn Noregs
og Sovétmanna á Svalbaröa-
svæðinu, svo sem fram kom i
umræðum Tryggve Brattelis,
þegar hann fór til Moskvu 1974.
Það, sem Norðmenn geta
hugsað sér að ganga lengst, er
samvinna um fiskveiðar á
Barentshafi.
Djúpstæður ágreining-
ur
Samningar landanna hafa nú
stöðvast i bili, og Norðmenn
þykjast ekki sjá neinar likur til
að Rússum hafi enn snúizt hug-
ur um að leita eftir samningum
á grundvelli, sem Norömenn
hafa gefið i skyn, að gæti verið
fyrir hendi.
En samningum hefur engan
veginn veriö slitiö, og þess ber
aö vænta, að sómasamleg lausn,
sem báðir geta sætt sig við,
finnist fyrr eða siðar.
Bæði rikin hafa skuldbundið
sig til þess að hlita hafréttar-
samningnum frá 1958, en þar
segir, að ef tvö grannriki geti
ekki oröið ásátt um skiptingu
hafsvæðis, skuli miölinan milli
þeirra gilda. Þetta er aöalregl-
an. En svo er klausa um, að
taka megi tillit til „sérstæöra
tilfella” eða „sérlegrar að-
stöðu” annars hvors, eða
beggja. Hér er einkum átt við
jarðfræðilegar aðstæöur, sem
gætu skipt landgrunni ósann-
gjarnlega.
1 öllum umræöum hafa Rúss-
ar hengt sig i „sérlegar aðstæð-
ur” og ekki viljað frá þvi hvika.
En Norömenn hafa bundið sig
við meginregluna og þar
stendur hnifurinn eða hnifarnir I
kúm þessara rikja! 1 yfir-
lýsingu, sem gefin var út 15.
april 1926, krafðist Svoétstjórn-
in óskoraðs yfirráðaréttar yfir
öllu landi, fundnu og ófundnu,
milli norðurstranda rikisins og
að Norðurpólnum. Slikt hið*
sama hefur Canada raunar
gert, en þar sem slikar linur
brjóta á ýmsan hátt i bága við
réttindi annarra rikja, teljast
þæ.r ekki hafa þjóðréttarlegt
gildi.
Skiptilinan á sovézkum landa-
kortum liggur rétt austanvið
Verdö, og hana telja þeir landa-
mæri rikisins!
Að þessu hefur verið ýjað i
umræðum milli rikjanna, en
ekki hlotið hljómgrunn hvorki
meðal norsku stjórnarinnar eða
norsku þjóöarinnar.
Norðmenn viðurkenna ekki
slíka „flugskey tapólitik ”!
Samt sem áður hafa Svoét-
rikin framkvæmt flugskeytaæf-
ingar á hinu umdeilda svæði i
Barentshafi. Reyndar hefur
verið skotið fremur „meinlaus-
um skeytum”, en Norömenn
vilja alls ekki samþykkja þvilikt
leikspil.
Skeytasendingarnar „til æf-
inga” eru ekki brot á þjóöarétti,
en engum vafa er bundið, að
þær hafa hleypt illu blóði i
norsku þjóðina, og þaö eykur á
vanda stjórnvalda, aö komast
að sómasamlegum miölunar-
samningum.
Langvarandi vandi
framundan
Lausn á takmörkun veiði-
svæða i Barentshafi er ekki I
beinu sjónmáli. Rlkin hafa kom-
ið sér saman um, að fiskveiði-
takmörkin eigi aö vera sömu og
skiptilinan, en hvað svo?
Samkomulag hefur orðiö um
gagnkvæm veiöiréttindi og fisk-
kvóta i hvors annars lögsögu, en
aftur á móti er enn deilt um lög-
regluvaldiö á hinum umdeildu
svæðum. Aðilar eru ásáttir um,
að hleypa engri hörku i málið og
ennfremur, að bráðabirgða-
samkomulag gefi engan
fullnaðarrétt um yfirráö land-
grunnsins.
Knud Frydenlund, utanrikis-
ráðherra Noregs, sagði I ræðu
1974, að Sovétrfkin yröu að
skilja aðstöðu smárikis eins og
Noregs, sem raunverulega væri
einskonar árekstrahlif milli litt
vinveittra stórvelda. A sama
hátt lét hann þá skoðun I ljós, aö
Noregur yrði að taka einnig fullt
tillit til sins volduga granna,
þarfar hans og áhugamála á
þessu sviði.
Þrem árum siðar sagði sami
maður i nýársviðtali, aö Norð-
menn yrðu að venjast þvi þótt
slikar deilur væru óleystar um
árabil. Lausnin myndi fást, fyrr
eða siðar.
Hann lét i ljós þá skoðun sina,
að Barentshafið væri og yrði
enn um sinn einskonar „loft-
vog”, þar sem lesa mætti af viö-
horfin á hverjum tima milli
Vestur- og Austurveldanna.
Skoðun hans er, að samvinna
við Vesturveldin sé einnig
grundvöllur fyrir samvinnu við
Austurveldin, enda haldi
spennuslökun áfram. Bregðist
það, kann að veröa aö endur-
skoða viðhorfin til austurs.
Ahugamál Norðmanna er, aö
hafa sem minnsta spennu. Þeir
ástunda, að halda sig við norsk
yfirráð yfir sem mestu af land-
grunninu.meðfullum rétti til að
hagnýta oliu- og gasbirgðir
svæðisins, og ekki siður fisk-
veiðarnar.
Skiptilinurnar hafa enn ekki
verið dregnar, en þær eru enn
áhugamál Norðmanna. Sovét-
menn vilja hinsvegar fara sér
þar að öllu hægt. Eflaust veröur
spennuslökunin þýðingarmest
af öllu, til að fá frambúðar-
lausn.
Þannig líta margir Norðmenn á málin. Rússneski björninn reynir að komast meö krumlurnar I matar-
forða býflugnanna sem eru tákn Norðmanna sjálfra
TOGSTREITA NORBMANNA OG
SOVÉTMANNA VM NORÐURSLÓÐIR