Alþýðublaðið - 28.06.1977, Blaðsíða 6

6 Þriðjudagur 28. júní 19 ■l|iýðu* 77 btaðM
[ MARTIN M. KAPLAN: Á
Heilsuvernd í vanþróuðum löndum
— og hvernig lengja má lífdaga þúsunda manna
Skipulagsleysi i heilsuverndar-
málum er einn mesti vandi
vanþróaðra rikja, auk þess sem
sérmenntaðan mannafla skortir
sárlega.
Þetta á einkum við i afskekkt-
um sveitahéröðum, enda eru far-
sóttir þar algengar auk næringar-
skorts, sem lamar mótstöðuafl
fólksins þar um skör fram.
Aðstoð betur menntaðra þjóða
hefur einnig oft haft óheillavæn-
leg áhrif á heilsuverndarmálin i
vanþróuðum rikjum, vegna þess
að hún hefur oft birzt í liki
sundurlausra aðgerða og
ómarkvisra.
Vert er að taka það fram, aö
hér er ekki ætlunin að hafa uppi
ógrundaðar ádeilur, enda liggur
góður vilji til að bæta um alla-
jafna á bakvið.
Niðurstaðan verður samt of oft
einskonar gluggaskreyting fyrir
hjálparaðilann, fremur en að af
hjálpinni verði verulegt gagn.
Margt ber hér til. En það má
öllum vera skiljanlegt, að þó
vönduð sjúkrahús, t.d. séu reist
og búin út með öllum tækniþæg-
indum, sem nútima læknavisindi
krefja, orka þau litlu i bættri
heilsugæzlu ef sérmenntað starfs-
lið skortir. 1 annan stað er meiri
nauðsyn að byggja heilsu-
verndarkerfið upp frá grunni og
njóta til þess aðstoðar innfæddra
starfskrafta, heldur en að fá þjóð-
unum i hendur eina og eina stofn-
un, þar sem aðeins er fjallað um
takmörkuð sérsvið mannlegra
meinsemda.
Þvi miður liturslik aðstoð oft út
sem hafizt væri handa að byggja
þak húss á undan grunni og
veggjum.
Veigaminni menntun i heilsu-
gæzlustörfum, en harðsoðin sér-
fræði, myndi oft verða fólkinu
notadrjúg, einkum við að auka
þvi sjálfstraust. Þar yrði að by rja
ótrúlega neðarlega á mælikvarða
vel menntaðra þjóða.
Viða gætir þess i vanþróuðum
löndum, að hreinlæti er mjög á-
bótavant, drykkjarvatn óheil-
næmt og litil eða engin hreinsun
úrgangs fer þar fram.
Ónæmisaðgerðir gegn algeng-
um farsóttum mjög sjaldgæfar og
ófullkomnar og dánartala ung-
barna mjög há.
Reynslan hefur sýnt, aö jafnvel
einföldustu ónæmisaðgerðir, sem
engin þörf er aö hálæröir læknar
annist, hafa aukið stórlega á
meðaltalslanglifi fólksins.
Þessvegna varðar mestu fyrst i
stað, aö koma upp innfæddu
hjálparliði, sem gæti komið að
verulegum notum, þó þjálfun
þess væri stutt, jafnvel allt niður i
þriggja mánaða námskeið.
Uppbygging fullkomins heilsu-
verndar- og heilsugæzlukerfis
mætti likja við pýramida, þar
sem grunnurinn væri skamm-
þjálfað starfslið, sem beitt væri
við smávægilegri kvilla og
ónæmisaðgerðir. Siðan tæki
venjuleg læknishjálp við og i
toppnum væri svo sérfræðingar,
sem glimt gætu við vandasöm-
ustu tilfellin.
Algengt er, að þeir, sem gjarn-
an vilja aðstoða vanþróaðar þjóð-
ir og leggja fram fé til lækna-
þjálfunar innfæddra hafa um of i
hug algengar þarfir og kröfur
sinna eigin þjóða.
Þegar svo læknarnir koma
heim eftir námið, biða þeirra ger-
ólik vinnuskilyrði þeim, sem þeir
vöndust i námi sinu, rótgróið
skipulagsleysi i velflestum heil-
brigðismálum, skilningsleysi
ráðamanna og jafnvel vantrú á
aðferðir læknanna.
Ef vel ættiað vera, þyrftu þeir,
sem skipuleggja eiga menntun
heilbrigðisstéttanna, að vera
gagnkunnugir þjóðfélags- og
landsháttum og hugsanagangi
þeirra, sem eiga að verða
hjálparinnar aðnjótandi. Þá fyrst
kæmu fjárframlög og önnur að-
stoð að tilætluðum notum.
Skipulögð rannsókna-
starfsemi
Varla er um það að villast, að
undirstaðan undir bætta heilsu-
verndivanþróuöumlöndum, verð-
ur að vera reist á rækilegu og vel
skipulögðu rannsóknarstarfi
hæfra manna. Flestar
menningarþjóðir eru hreinlega
vaxnar frá kvillum sem hrjá aö
geta vanþróað fólk. Þær hafa
skipulagt fyrirbyggjandi aðgerðir
þó i misjöfnum mæli sé auðvitaö,
og það þykir sjálfgefið að þegn-
arnir njóti þegar i barnæsku alls-
konar ónæmisaðgerða, næringar-
skortur og hörgulsýki er þeim
yfirleitt framandi.
Þess i stað beinist nú athygli
menntuöu þjóðanna að glimu við
krabbamein, hjartabilun, gigt-
sýki og liffæraflutningi.
Heilsugæzlusamtök Sameinuðu
þjóðanna (WHO) hafa nú tekið að
beita sér fyrir rannsóknum á
ýmsum hitabeltissjúkdómum.
Þetta miðar að þvi að ná valdi
yfir og geta þannig afstýrt sýk-
ingu af landlægum sýklum og
sniklum i heitu löndunum.
Sumt af þessum ófögnuði er
þegar þekkt, svo og varnir við
honum, en fjölmargt krefst þó
enn frekari rannsókna.
Af þessu leiðir, að vanþróuðu
þjóðunum er brýn þörf á aðstoð
vel menntaðra rannsóknamanna,
bæði til að uppgötva áður óþekkt-
ar sýkingarleiðir, hýsla og aðrar
leiðir til að slita lifkeðju hættu-
legra sýkla. Þá veltur og á miklu,
að innfæddir séu einnig þjálfaðir i
að þekkja algengustu kvilla og
handhægar varnir við þeim.
Hvað ber að gera
Þjóðir, sem vilja veita aðstoð,
verða að hætta þeim leik að búa
sér til einskonar tossamiða um
það, sem þærhaldaaðgeraþurfi i
heilsugæzlumálum vanþróaðra.
Þar verður til að koma vett-
vangsrannsókn kunnáttumanna
fyrst af öllu.
í annan stað verður að byggja
upp aðstoðarkerfi fóiks i landinu
sjálfu og umfram allt sjálfstraust
þess liðs. Siðast en ekki sizt þarf
að sjá svo um, að læknar, sem
menntaöir eru utan heimalanda
sinna, geti notfært sér kunnáttu
sina, enda sé kunnáttan hagnýt
miðað við lands- og þjóöarhætti
þar sem þeir eiga að starfa.
IIESTER R. BROWN: 1
Hve lengi má auka hagvöxtinn?
Hugleiðingar um hagvöxt og fólksfjölgun
Hagspekingar þjóðanna hafa
löngum glimt við vandann, sem
stafaraf offjölgun fólks, vegna á-
hrifa þess á hagvöxtinn.
A sjöunda áratugnum máttit
segja að meðaltalshagvöxtur i:
vanþróuðu löndunum væri allt að
5% árlega, hvað tekjur þjóðanna
áhrærði.
En þegar það er tekið meö i
reikninginn, að samtimis fjölgaði
fólkinu um 2-3% árlega i þessum
sömu löndum, liggur á borðinu,
að helmingur hagvaxtarins nýtt-
ist ekki til að hækka meðaltals-
tekjur manna.
Um leið og halla tók undan fæti
á áttunda áratugnum, átzt svo
hagvöxturinn smátt og smátt upp
og jafnvel riflega það.
Fyrst á eftir striðsárunum voru
menn bjartsýnir um vaxandi vel-
sæld i framtiþinni. En afturkipp-
urinn um og eftir 1970 og siðan,
hefur orðið stjórnmálamönnum
aukið áhyggjuefni, sama hvaða
stjórnarform er i rikjunum.
Þegar Fidel Castro tók við
stjórnartaumum á Kúbu, lét hann
sér um munn fara, að 1980 yrði
svo komið, að sérhver fjölskylda
myndi eiga sitt eigið hús, bil eða
vélknúið hjól og stóran frysti- eða
kæliskáp fullan af allskonar mat-
vælum. Jafnvel lausamennirnir,
sem ynnu hér og þar eftir atvik-
um að jarðrækt og uppskeru,
myndu aka á dráttarvélum með
loftkældu stýrishúsi og aðeins
þurfa að strita örfáa tima á dag !
NU er vissulega komið annað
hljóð i strokkinn á Kúbu. Hag-
vöxturinn, sem stjórnvöld þar
töldu vera fast að 10% árlega frá
1970-75, er nú áætlaöur af hinum
sömu að vera 6% árlega fram að
1980.
1 Brasiliu, sem árum saman gat
fagnað allt að 9% árlegum hag-
vexti, grúfa nú skuggar f járhags-
legra þrenginga samfara ógn-
vekjandi erlendrar skuldasúpu.
Fjárhagur Suöur.Kóreu, sem
einnig haföi um 10% árlegan hag-
vöxt á liðnum áratug, er nú
hrokkinn niður i 4-5% að spá efna-
hagssérfræðinga, og við það muni
sitja næstu 5 árin.
Auðvelt er að imynda sér, að
riki, sem aðeins bárust i bökkum
áður, muni ekki vel á vegi stödd,
þvi kreppan hefur ekki sneitt hjá
þeirra dyrum heldur.
A Indlandi voru meðaltalslaun
ámann45dollararárlega 1972, en
á árinu 1973 hrukku þau niður i 41
dollar, eða lækkuðu um tæp 10%.
í Bangladesh hefur rikisfjár-
hagurinn verið á stöðugri niður-
leið og þráttfyrir metuppskeruna
1975 lifa nú ibúarnir við drjúgum
knappari kost en fyrir 15 árum.
Fólksf jölgunin hefur þannig
gleypt talsvert meira en alla
aukningu ræktunar og uppskeru.
Það liggur við, þegar svipast er
um bekki, að menn verði að taka
undirmeð erlendum hagspekingi,
sem létsvoummælt um ástandið i
Bangladesh. ,,Hér sjáum við
spegilmynd þess, sem f ramundan
er,og eflaust á eftir að hremma i-
búa þessa heimshluta áður en
langt um liður, verði ekki tekið i
taumana.”
En við skulum ekki halda, að
sviplik orrusta við fjárhagsmál sé
ekki háð nema i vanþróuðum og
fátækum rikjum. Svo til öll iön-
þróuð riki hafa orðið aö horfast i
augu við versnandi fjárhag og
lækkandi þjóöartekjur. Þar með
talin Japan, Sovétrikin, Banda-
rikin, Vestur- Þýzkaland og
Frakkland, auk annarra.
Eftir meðaltalsaukningu þjóö-
artekna um 5% árlega frá 1965-73
i 24 iðnrikjum, hvarf þessi aukn-
ing 1974 og á næsta ári (1975)
lentu þær niður fyrir frostmark-
ið! Þetta var alvarlegt áfall. Og
nú eru fleiri atvinnulausir i iðn-
rikjunum heldur en verið hefur
siðastliðin 40 ár.
Enda þótt áfallið af oliuhækk-
uninni yrði fljótlega yfirstigið i
iðnrikjunum, hefur það valdið
verðbólgu, sem nú er glimt við að
lækka með misjöfnum árangri.
Þjóðhgsfræðingar eru þvi alls
ekki bjartsýnir um næstu fram-
tið.
Takist nú svo til, að fólksfjölg-
unin verði i öfugu hlutfalli við
hagvöxtinn, má sennilega jarð-
setja drauminn um batnandi lifs-
möguleika fyrir fullt og fast.
Þegar svo er k'omið, að „þjóð-
arkakan” hættir að vaxa, hefst
auðvitað og harðnar baráttan um
skiptingu hennar.
Eins og er er vist óþarfi aö gera
ráð fyrir þvi, að stjórnmálamenn
lifi við ánægjulegar draumfarir i
næstu framtið.