Alþýðublaðið - 14.09.1977, Blaðsíða 5

alþyðu-
biaðiö 'Þriðjudagur 13. september 1977
5
SKOÐUN
M. Jónsson tæknifrædingur, skrifar
SÁ DAGUR
SÚ SORG
Fólk veltir þvi gjarnan fyrir
sérhverjir stjórni þessu þjóðfél-
agi okkar i raun og veru. Eru
það stjórnmálamennirnir, em-
bættismennirnir eða einhverjir
aðrir aðilar svo sem harðsnúnar
hagsmunaklikur? Allavega er
eitt vist að hinn almenni kjós-
andi stjórnar engu eins og nú er
i pottinn búið. Sumir eru meira
að segja gallharðir á þvi að
landinu sé alls ekki stjórnað i
neinni eiginlegri merkingu þess
orðs, heldur fljóti stjórnsýsla
þess á sama hátt og gjaldmiðils-
garmurinn — krónan.
Ef hinn almenni kjósandi hef-
ur jafn litil áhrif á stjórn lands-
ins eins og flestir eru vissir um,
þá má um leið gera þvi skóna
að áhrif einstakra Alþingis-
manna séu einnig óveruleg.
Enda hefur það sýnt sig æ ofan i
æ að Alþingi á ákáflega erfitt
með að komast úr viðjum þess
vana, að verja umræðutima sin-
um ávallt i öfugu hlutfalli við
mikilvægi þingmálanna. Dæmin
um Zetu-kjaftæðið og prest-
kosningarnar segja sina sögu.
Stjórnar þá rikisstjórnih? Sá
sem situr i rikisstjórn hefur fyr-
ir snúð sinn fimmföld verka-
mannalaun, er ekið um af
kostar hann ekki krónu auk þess
að hafa ýmis önnur frfðindi.
Þegar slikur einstaklingur er
auk þess svo heppinn að hafa
aldrei i lifinu kynnst öðru en
allsnægtum a.m.k. i efnalegu
tilliti, þá er varla við þvi’ að bú-
ast að venjulegt fólk verði mjög
vart við þá stjórn sem þaðan
kemur.
En embættismennirnir,
stjórna þeir einhverju? Flestir
þeirra stjórna ekki öðru en lyft-
unni sem flytur þá upp á kon-
tórinn að morgni og niður
aftur. Hinir sem koma til
álita eru örfáir, en þeir eiga
það allir sammerkt að sitja
i svo mörgum nefndum,
að greiddur vinnutimi
þeirra af rikisfé er allt uppi 40
stundir á sólarhring. Vinnuálag
þessara embættismanna er slikt
að ekki getur komið til greina að
þeir séu lengur andlega heil-
brigðir. Sú staðreynd, og einnig
sú staðreynd að landið er gjald-
þrota, bendir eindregið til að
það séu einmitt þessir sem
stjórni, ef stjórn skyldi kalla.
Búrtíkur í þrotabúi
Það er alltaf verið að ræða um
einhverja hagstjórn og að með
lagfæra þetta eða hitt. En hvar
sést vottur hagstjórnar i þessu
landi? Eru það ef til vill hag-
stjórnaraðgerðir að sökkva
þjóðinni i botnlaust skuldafen
vegna framkvæmda sem hvorki
eru nauðsynlegar né minnstu
möguleikar á að takist?
Hvaða vitfirringar bera til
dæmis ábyrgð á þeim 10 mill-
jörðum sem varið er til Kröflu-
virkjunar? ,,Er það gleði and-
skotans, umboðslaun og gróði,”
orti Hjálmar Jónsson einhverju
sinni, og sú spurning er einmitt
nú efst á baugi þegar fréttir ber-
ast af þessum makalausu fram-
kvæmdum, þar sem virkja á
orku sem ekki næst til, þar sem
eldsumbrot eru og má búast við
að verði. Það er ekki hægt að
ásaka neinn fyrir að hafa ekki
séð fyrir um náttúruhamfarir,
en þegar þær eru staðreynd,
hversvegna er þá enn haldið
áfram að ausa fé i þetta von-
lausa mannvirki?
Er ef til vill svo illa komið að
það eina sem gæti bjargað
Kröfluvirkjun úr þessu, sé
hraungos sem færi draslið i kaf,
■ þannig að tryggingafélög greiði
það tjón, sem þessir blábjánar
hafa þegar valdið þjóðarbúinu?
að sömu mennirnir stjórna
orkumálum þjóðarinnar og
fjármálum hennar, það þarf
ákveðna geðbilun til að ná slik-
um árangri i mistökum og
sjálfstortimingartilraunum. Ef
til vill er i uppsiglingu stærri
bomba á pólitiska sviðinu, en sú
sem Jónas Jónsson frá Hriflu
fékk á sig hér áður fyrr og tókst
að vikja sér undan með snar-
ræði.
Nýja bomban er tima-
sprengja, hún er gjaldþrot
þjóðarinnar, sem splundrar
henni þegar lánstraust hennar
þrýtur erlendis, — og það gæti
verið næst þegar beðið er um er-
lent eyðslulán.
Það hafa þjóðir orðið gjald-
þrota af nákvæmlega sömu mis-
tökunum og nú tiðkast á Islandi.
Slikt gjaldþrot er ekki aðeins i
efnahagslegu tilliti nema ein-
hver sérstök heppni sé með i
spilinu. Nýfundnaland varð ekki
aðeins gjaldþrota, heldur missti
einnig sjálfstæði sitt, lagði niður
þing sitt og rikisstjórn, afhenti
erlendri sendinefnd lyklavöldin
og gerðist eitt af fylkjum Kan-
Miskunnsamir lánar-
drottnar ? — vonandi
Sá grunur hlýtur að hafa læðst
að mannskapnum að litasjón-
vörpin, sólarferðirnar, bilarnir
og jafnvel lifsnauðsynjar sem
keyptar eru þessa dagana, sé
verið að kaupa fyrir arabiska
oliudollara, erlend eyðslulán
sem fengin eru fyrir millgöngu
peningajúðanna i London og
New York. Fyrir þetta fé er
einnig verið að byggja Kröflu,
Borgarfjaröarbrú og Málm-
blendiverksmiðju, kaupa skut-
togara og fleira vonlaust dót.
Allavega er ekkert lánsfé að fá
hér innanlands, bankarnir eru
lokaðir hvað það snertir og bull-
andi tap á þeim atvinnuvegi
sem þjóðin’hefur lifaö á fram á
' siðustu ár.
Þann dag sem veðhafarnir
ákveða að láta höggið riða verð-
ur Seðlabankinn sennilega
skýrður upp og látin heita
Banki Múhameðs Spámanns,
eða kannski hafa þeir arabisku
þann húmor að breyta honum i
spilaviti.
Það er svo ef til vill rétt að
gera eina alvarlega tilraun til
að vara islenzka ráðamenn við
þessari hættu og þá á þvi máli
sem þeir skilja.
Komi til þess að hinir ara-
bisku veðhafar ákveði að hirða
eign sina, verða það mú-
hameðstrúarmenn sem stjórna
landinu. Ef við verðum svo
óheppin að fá kalla hingað, sem
eru jafn fastir i trúargrillunum
og t.d. Gaddafi, þá verður að
sjálfsögðu bannað að drekka
brennivin i landinu, og óneitan-
lega yrði nokkur breyting á
dómsmálunum þvi þeir hafa
þann sið að höggva hendur af
þjófum. Tækist þá jafnvei ekki
Óla Jó með öllum sinum red-
dingum og góðvild að forða frá
þvi aö fötlun yrði talsvert al-

[SKOÐUN Garðar Viborg, skrifar
Að þora eða látast.
Prófkjör vegna komandi al-
þingis- og sveitastjórnarkosn-
inga hafa verið m jög til umræðu
i dagblöðum, þó sérstaklega
flokksblöðum undanfarna daga.
I Alþýðublaðinu hafa þessi
prófkjörssk: if fyllt siður þess og
jafnvel yfirgenguð skrif um al-
menn þjóðfélagsmál, efnahags-
vandann og félagsleg vanda-
mál, sem þó eru áberandi og
hrjá verulega okkar þjóðfélag.
Jafnvel freistast maður stundum
til að álykta að prófkjör sem
hefur að baki samþykkt flokks-
ráðs stjórnmálaflokks sé svo
stórt mál að það geti leitt til
lausnar allra annara vanda-
mála, jafnt utan þings og innan.
Nú er látið svo heita að fram-
boð til prófkjörs séu öllum opin
og að frambjóðendur verði til
prófkjörs séu valdir af .almenn-
um félagsfundi viðkomandi
flokks, þótt slikt tryggi engan
veginn lýðræðislegt framboð,
þar sem meiri hluti kjósenda
eru ekki félagsbundnir I stjórn-
málaflokkunum og einungis lit-
ill hluti hinna flokksbundnu sæki
almenna félagsfundi.
En mig grunar að svo se um
allmarga þá sem gefa kost á sér
til prófkjörsins innan flokkanna
að þeir afbiðji að framboðum sé
ráðið á almennum félagsfundi
en kjósi heldur að treysta á
stuðning forystunnar og flokks-
ráðsmanna og þannig sé það i
raun að vali frambjóðenda til
prófkjörs sé stjórnað ofan frá og
að hinn almenni kjósandi fái þar
litlu ráðið.
Mér kemur svo fyrir sjónir, að
prófkjör eins og það nú er fram-
tryggingakerfi milli ráðandi
stjórnmálaflokka sem nú ein-
kennir okkar þjóðfélag. Þetta
sama skipulag hefur valdið þvi
að hugsjónir og baráttumál
flokkanna hafa lotið i lægra
haldi fyrir viðleitni þeirra til að
tryggja hinum einstöku forystu-
mönnum flokksins völd og em-
bætti i kerfinu, jafnvel svo að
manni kemur i hug hvort flokk-
arnir séu lengur tæki fólksins til
að ná fram umbótum i þjóðfé-
laginu eða tæki framgjarnra
einstaklinga sem nota sér hug-
sjónir annara til að tryggja sér
áhrif i þjóðfélaginu.
A meðan Alþýðuflokkurinn
átti beina aðild að samtrygg-
ingakerfi núverandi stjórn-
málaflokka og sína hlutdeild i
skiptareglu þeirra i neíndum og
ráðum, þá bólaði aldrei á próf-
AÐ ÞORA
EÐA LÁTAST
fyrir val fólksins sjálfs, vin-
sældir og traust ráði endanlegu
vali manna, áróður einstakra
manna fyrir kjöri sé fyrir bi og
annarlegar hvatir ráði I engu
hverjir veljast til kjörs, og að
flokksráð lúti i einu og öllu vilja
hins almenna kjósanda.
Það skyldi þó ekki vera að 1
þessu sé öðru visi farið. Er lýð-
ræðið svona fullkomið innan
flokkanna? Það er vissulega
eðlilegt að frambjóðendur til
kvæmt sé skrípaleikur sem ekk-
ert á skylt við lýðræöi eins og al-
menningur skilur það hugtak.
Hér sé um að ræða dulbúning á
þvi skipulagi sem rikt hefur inn-
an núverandi stjórnmálaflokka
um langt skeið og sem byggist á
þvi að sá einn nær frama innan
stjórnmálaflokks sem reynst
hefur leiðitamur flokksforyst-
unni og hefur sætt sig við núver-
andi valdatryggingakerfi innan
flokksins og jafnframt það sam-
kjörshugmyndum og auknu lýð-
ræði hjá forystumönnum hans,
allar slikar hugmyndir voru þá
forsmáðar og taldar aðeins
framsettar til að veikja forystu
hans og grafa undan flokknum
sjálfum innan frá — þessi voru
rökin þá.
En i dag, þegar Alþýöuflokk-
urinn er utan garðs I kerfinu
vegna smæöar sinnar og á enga
prósentu i skiptareglu hinna
kerfisflokkanna, hvorki i nefnd-
um né ráðum, og hann berst
fyrir lifi sinu sem flokkur á al-
þíngi — þá fyrst skilst forystu-
mönnunum nauðsyn á auknu
lýðræði og opið prófkjör er nú
eina færa leiðin — þessi eru rök-
in i dag.
Nú má lesa i Alþýðublaðinu að
Alþýðuflokkurinn þori þvi sem
aðrir flokkar þori ekki og að lýð-
ræðið sé ofar öllu. t leiöara
blaösins þann 7. sept. s.l. segir
svo: ,,Það er von Alþýðuflokks-
ins, að allir þeir sem einhvers
meta lýðræði i stjórnmálum og
öðrum sviðum þjóðlifsins, kunni
að meta þetta nýja fyrirkomu-
lag. Með prófkjörsreglum er
vissulega tekin nokkur áhætta.
Sé pólitiskur þroski frambjóð-
enda ekki nægur til þess að þeir
geti tekið sigri sem tapi er tals-
verð hætta á aö flokkurinn verði
látinn gjalda þess.” í þessum
orðum kemur skýrt fram sá ótti
að einmitt frambjóðendurnir
sjálfir kunni að þola illa hið
aukna lýðræði innan flokksins
og séu fremur að berjast fyrir
eigin hag en hugsjónum flokks-
ins. Og hvernig má annað vera?
Menn sem eru vanir þvi aö leið-
in til frama sé að koma sér i
mjúkinn hjá yfirboðurum sinum
hljóta aö kunna þvi illa að þurfa
að leita ásjár þeirra sem lægra
eru settir. Eða eigum við að
orða það svo að menn sem eru
samdauna núverandi valda-
baráttu innan flokkanna, hljóta
að eiga i erfiðleikum með að
glæða i brjósti sér hugsjónaeld-
inn sem i of mörgum tilfellum er
löngu kulnaður.
Prófkjör getur auðvitað aukið
lýðræði innan stjórnmalaflokks
en þvi aðeins verður það lýðræði
að fólkið sjálft ráði frambjóð-
endum en forystumenn ráði
ekki valkostum. Til þess að
prófkjör heppnist þarf að
fryggja að nýir menn með
ferskar hugmqndir hafi þar að-
gang og það gerist ekki ef próf-
kjöri er stjórnað að ofan. Slikt
verður aldrei lýðræði hvernig
sem þaö er dulbúið.
Það sem frést hefur af fram-
bjóðendum til prófkjörs i
Alþýðuflokknum til þessa virð-
ist þvi miður ekki benda til að
umtalsverð breyting verði þar
innan veggja, hvernig sem próf-
kjörið snýst. Flest eru andlitin
gamalkunn, fáein ný sem betur
fer. Alþýðuflokkurinn er á
krossgötum. Hann berst fyrir
lifi sinu, hefðum við trúað þvi
fyrir fáeinum áratugum? En
slik eru örlög vinstri flokka sem
ganga kerfinu á hönd. Slik verða
þau að vera.
Er hægt að snúa aftur? Getur
flokkurinn reist við hið fallna
merki jafnaðarstefnunnar? Til
þess þarf nýja menn. Traust og
styrkur flokks hlýtur aö byggj-
astá hugsjónum, stefnufestu og
ábyrgri afstöðu til mála sem
þarfnast úrbóta. Flokkurinn
verður að meta hag heildarinn-
•ar meira en hag einstaklinga
eða sérhópa, þá aðeins er hann
trausts verðugur. Að þvi ætti
Alþýöuflokkurinn að keppa og
hafa að leiðarljósi i vali fram-
bjóðenda til ihöndfarandi al-
þingis- og sveitarstjórnarkosn-
inga, sist mun af veita eins og
málum er nú komið.