Alþýðublaðið - 30.09.1977, Side 5

SíaSfd ’Föstudagur 30. september 1977
5
SKOÐUN Erling Garðar Jönsson, Egilsstödum skrifar 1
—.....
Hlutverk sveít-
arstjórna í
iðnaðarmálum
Egilsstaðakauptún hefur þá
sérstöðu i samfélagi þéttbýlis-
sveitafélaga á Austurlandi, að
hráefnin, sem hin sveitarfélögin
byggja tilveru sina á, eru hér
ekki beint til staðar.
Staða EgilsstaðakauptUns
svipar þvi til Hellu og
Hvolsvallar, hvaö þetta snertir,
þótt þeirra staösetning sé vafa-
laust betri, hvað snertir fjar-
lægð að aðalmarkaðssvæði
islenzks iðnaðar.
Þau grundvallar atriði, sem
hafa verður i huga, þegar rætt
er um iðnaðaruppbyggingu á
Egilsstöðum, eru þvi ekki siður
landfræðileg en félagsleg,
flutningskostnaður aö aðal-
markaðssvæðinu innanlands er
hár — jafnframt þvi sem
flutningskostnaður aðfengins
hráefnis t.d. erlendis frá er
sjálfsagtlanghæstur ,A landinu.
Þessu er ekki hægt að mæta
með öðru en hærri framlegð,
eða þá einhverskonar sérhæfni I
iðnaði til að samkeppnisgrund-
völlur væri tryggður á innan-
lands markaði.
Niðurstaða slikrar umræðu
yrði vafalaust sú, að fjórir
möguleikar séu fyrir hendi að
öllu óbreyttu.
í fyrsta lagi að byggja i stór-
auknum mæli á þeim hráefnum,
sem til staðar eru á Fljótsdals-
héraöi, þ.e. frá landbúnaði eða
frá náttúruauðlindum, fyrir
bæði innan- og utanlands-
markaö.
í öðru lagi að byggja upp sér-
hæfan iðnað — sem grund-
vallaðist á sérþekkingu
annaðhvort tileinkaðri með sér-
menntun starfsliðs eða sérhæfni
og hugmyndaflugi einhverra
einstaklinga eða fyrirtækja,
sem fyrst og fremst afsetti sina
vöru á innanlandsmarkaði.
t þriðja lagi að byggja upp
iönað af hálffabrikati erlendis
frá, t.d. samsetningariönað,
sem byggði á sérmenntuðu
starfsliði og ýmiskonar hlunn-
indum, s.s. niðurfellingu skatta
til sveitarfélags, ókeypis landi
fyrir. verksmiðju ofl. og lágum
brúttólaunakostnaöi til að mæta
flutningskostnaði, en þetta er
gert i stórum stil, t.d. á trlandi.
Austurland væri landfræði-
lega rétti landshlutinn fyrir
þettá verkefni, þar sem hér er
fyrst og fremst um útflutnings-
iðnað að ræða, og i fjórða lagi
efnaiðnaður, sem byggði á
ódýrri vatnsorku frá fallvötnum
á Fljótsdalshéraði.
Sá möguleiki, sem er nærtæk-
astur aö okkar mati af þeim
fjórum, sem hér hafa veriö
nefndir, er aukin fullvinnsla
hráefna landbúnaðarins.
Mjólkuriðnaður er fyrir
hendi, og i' gangi er gifurlegt
átak til að skapa honum viðeig-
andi aðstöðu.
Kjötvinnslan er i lágmarki, en
þar ætti að vera stóriðnaður,
skinnaverkun er engin.
Egilsstaðir er miðsvæðis I
einu mesta landbúnaðarhéraði
landsins, þarf að ræöa þessa
hluti nánar, eigum við að
viðhalda.1 áfram þeirri stefnu
að senda skinnin til annarra
landshluta til verkunar og
saltaðar gærur til útlanda?
Það er enginn vafi, að við
íslendingar höfum ekki gefið
okkur tlma til markaðsleitar
fyrir t.d. islenzka lambakjötiö
sem fullunna söluvöru, til þessa
höfum við verið upptekin við aö
læra að selja frystan fisk, salt-
fisk voru menn búnir að læra aö
selja frekar en landbúnaðar-
vörur okkar, ef frá er talið
snilldarsölumennska á Islenzka
hestinum.
Ég held, að hér sé á ferðinni
algjört vanmat á nútima sölu-
tækni og virkjun islenzkra
kaupsýslumanna tilað hasla sér
völl á erlendum mörkuöum.
Jafnframt hafa hagsmuna-
samtök bænda sáralitið gert til
markaðskönnunar fram til
þessa.
Sem dæmi um, hvernig
nútima sölutækni býr um sig,
skal ég geta þess, að þegar ég
vann sem tæknifræðingur i
verksmiöju i Danmörku meö
um 100 manna starfsliö,
störfuöu um 30% á skrifstofu,
þar af helmingur við sölu-
mennsku; sömu sögu var aö
segja af hinni þekktu fiskmetis-
verksmiðju Glyngöre, sem
meðal annars framleiddi
munaöarvörur úr Islenzkri slld,
sem slöan seldist vel i is-
lenzkum matvöruverzlunum.
Um hina möguleikana ætla ég
ekki að fjölýrða nú, en sveitar-
stjórn Egilsstaðahrepps er það
ljóst, að hún verður að meira
eða minna leyti að taka þátt i
þeirri aðlögun, sem þeirra
vegna færi fram, hún hefur hins
vegar ekki fullmótað þá
aðferðafræði, sem til þessa
þarf, og sjálfsagt blða þar bæði
sigrar og ósigrar.
4, Meginatriði i
iðnaðarmálum er
menntun:
Hjá okkur íslendingum hefur
vægast sagt rikt um áratuga
skeið vanmat á islenzkum
iðnaði.
Stjórnvöld hafa gengiö á
undan með sultarfjárveitingum
til iðnskóla og litið I heild á
verkmennt sem óæðri
bókmennt, en huggað sig við, að
bókvit skyldi I askana látið.
Jafnframt hefur þess vandlega
verið gætt, aö iönverkafólk væri
lægst launaða stéttin og smlðuð
var tollalöggjöf svo herfileg, að
hún ýtti undir neyzlu erlendis
iðnvarnings fremuren innlends.
íslenzkt iðnverkafólk og
iðnaðarmenn, sem bezt allra
geta sýnt verk sln með mann-
virkjum og framleiðsluvörum,
sem á engan hátt stendur að
baki þvi bezta I öörum löndum,
á annað betra skilið en vanmat
stjórnvalda á störfum þeirra.
Nú á allra slðustu árum hillir
undir annað viðhorf f þessum
efnum, sem meöal annars sézt á
því, að nú skal verkmennt loks
tekin fyrirl hinu almenna skóla-
kerfi, jafnframt þvi sem
mönnum er að veröa ljóst, að
islenzkur iðnaður verður að
takast á við þann vanda að geta
nýtt stærsta hluta þess vinnu-
krafts, sem er á leið út á
atvinnumarkaöinn á næstu
árum.
Þetta er eins og allsherjar
herútkvaðning á elleftu stundu,
og spurningarnar vakna um,
hvort takast megi að verjast
þeirri vá, sem fyrir dyrum er,ef
varnaraðgeröimr takast diki.
Með fræðslulögum frá 1946
var stigið þaö spor að skipta
framhaldsskólastiginu I tvær
valleiðir, annarsvegar verknám
og hinsvegar bóknámsleið.
Skyldi bóknámið vera vett-
vangur þeirra er hyggðu á lang
skólanám, en verknámið fyrir
þá hina, sem annaö tveggja
minna máttu sin I bóklegum
fræðum eða höfðu áhuga á verk-
mennt almennt.
Verknámið sem slikt var frá
upphafi dæmt til að mistakast,
þar sem framhaldsskólastigið
var alls ekki viðbúið að takast á
við þann vanda, sem var þessu
samfara. Hvorki fjármagn né
heldur þar til hæfur kennslu-
kraftur voru til staðar.
Hins vegar hafði þetta þau
áhrif að sortera nemendur i
upphafi gagnfræðastigs sem
hæfa eða ekki hæfa til fram-
haldsnáms, en um það atriöi
hafa menn mikið deilt, hvort
rétt hafi verið að farið.
Sú reynssla, sem með þessu
fékkst, hefði átt aö vera
mönnum hvatning til að hugsa
sig vel um, varðandi byltingar-
kenndar breytingar á verk-
mennt almennt, þar sem grund-
vallaratriði er, að verk-
menntunarkerfið er mjög dýrt
kerfi, margfalt dýrara en
bóknámskerfiö.
Nei, svo varð ekki, hver
byltan á fætur annari er gerð,
t.d. er tæknifræðiskóli
stofnaður, skólanefnd hans
skipuð akademikurum að
mestu, ákveður að hleypa beint
inn í skólann stúdentum og
öðrum, án undangenginnar iðn-
menntunar, ef til staðar væri
sýndarvottorð um starfstima i
hinu og þessu.
Með þessu vanmati á iðnaðar-
menntun var tæknifræði
menntunin haldlltið bókastagl
fyrir þá, sem út komust, enda
eru fjölda mörg dæmi á feröinni
hér um, þvi tæknifræðimenntun
er þá fyrst verðmæt, að tækni-
leg starfsreynsla sé fyrir hendi.
Þá hefur meistarakerfið verið
dæmt óhæft af fjölda ábyrgra
aðila, til að hafa með höndum
kennslu i verkmennt, þar hefur
m.a. oft heyrzt, að nemar væru
notaðir til alltannarra verka en
sem náminu tilheyröu, þar á
meðal að vera verkstæöis-
sóparar og fleira hliðstætt.
Bæði þessi atriði, en hægt
væri að lýsa mörgum öörum,
lýsa vel þeim viðhorfum, sem
rikt hafa um iðnmenntun al-
mennt. Það lággengi, sem hún
hefur haft hjá stjórnvöldum,
hefur það i för með sér, að nú
verður aö takast á við enn
dýrari aðgerðir en þörf væri á,
ef ööru visiheföi verið að farið.
Að mínu mati heföi átt að efla
meistarakerfið og veita þvi
nauðsynelgt aðhald, gera það á
þann hátt betur hæft til aö skila
frá sér velmenntuðum iðnaðar-
mönnum, jafnframt aö skylda
framleiðsluiðnaðinn til að skóla
sitt starfslið meö meðal annars
réttindagjöf að markmiði, þá
hefði átt að stórefla iðnskólana
til aö hægt væri fyrir þá að taka
að sér bóknám fyrir báðar
þessar stéttir.
Ég hika ekki við að segja, að
þessi leið er I raun hin eina færa
fyrir okkur Islendinga til að
nægilega vel megi til takast.
Óháð þeirri leið, sem farin
verður I þessum efnum, skulu
menn hafa íhuga, aö aðalatriðið
er aukin og öflug menntunar-
skilyrði fyrir iðnverkafólk og
iðnaðarmenn; það er grund-
vallaratriðitilaðhægtséað tala
um iðnaðaruppbyggingu á
Islandi.
Það er þvi megin verkefni
sveitarstjórna, sérstaklega þar
sem verkskólar starfa ekki og
munu ekki starfa, að standa vel
að sinni skyldu viö iönskólana
og efla þeirra möguleika til að
halda I við kröfur timans. En
jafnframt þessu að vinna að
auknum möguleikum fyrir ungt
fólk að takast á við verkmennt,
bæði I meistarakerfinu og hinu
almenna skólakerfi lands-
manna, fyrir hvorttveggja I
senn almennan iðnað og fram-
leiðsluiðnað byggðarlaganna.
5. Aðlöðunartiminn:
Við Egilsstaöamenn höfum
það fyrir okkur, að hér hafa
þróast iðnfyrirtæki og blómg-
azt, við höfum lika orðið fyrir
vonbrigðum og beðið skipbrot I
vissum tilraunum, án þess þó að
verða fyrir óbætanlegum skaða.
Þeir einstaklingar hér, sem
hafa verið mest vakandi yfir
atvinnulegri velferð þessa
kauptúns, hafa verið óþreytandi
I þeirri ábendingu sinni að
skapa þyrfti nauðsynlegan
verkmenntagrundvöll, jafnvel
meðþviaðnýta iðnaðartækifæri
með ótryggum arði, eins konar
iðnskóla, sem atvinnuleg
framtið okkar byggðist á. Þetta
er aö sjálfsögðu mikið og erfitt
verkefni, en það er marg-
sannað, aö enginn stekkur frá
orfinu og árinni alsköpuð innl
nútima iðnaðarframleiðslu; við
þurfum okkar aðlögun, og á
þessum aðlögunartlm a bíða
okkar bæöi sigrar og ósigrar.
Með þetta I huga er það ljóst,
að hér verður sveitarfélagið að
taka þátteða styöja við bakið á
þeim, sem slika „skólun”
stunda.
Engu siður hefur það verið
okkar stefna, aö sveitarfélagið
hefði þá fyrst beina eignaraðild
að fyrirtækjum, ef engra
annarra kosta væri völ.
Hinsvegar er okkur nokkuð
ljóst, hvaða leiðir skulu farnar
Framhald á bls. 10
mmmm^^^mmm—mmmmmrnt
Bok Olafs á Odd-
hóli þýdd á sænsku
— armað bindi í smíðum
— Hann er mest lesni
rithöfundur veraldar, með
tilliti til fólksf jölda. Fyrsta
bókin hans seldist í 7.000
eintökum fyrsta hálfa
mánuðinn, eftir að hún
kom út. Og það í landi þar
sem aðeins búa 220.000
manns!
Svo segir i sænska blað-
inu Arbetet, og bókin sem
um ræðir, er hin umtalaða
ævisaga ólafs á Oddhóli,
sem Dagur Þorleifsson
skráði og út kom fyrir síð-
ustu jól. Undanfarið hefur
verið unnið að þýðingu
bókarinnar á sænsku og
eru það Guðni Stefánsson
og Ujevind Lang sem sjá
um þýðinguna.
1 blaðinu segir ennfremur, að
þýðendur hafi verið heldur ragir
við verkið i fyrstu, þeim hafi þótt
bókin helzt til gróf og óhefluð. En
eftir að hafa kynnzt Ólafi, hafi
þeir fundið i honum hlýju, og til-
finningu og komizt að raun um, að
frásagnir hans hafi komið beint
frá hjartanu. Þeir biði þvi spennt-
ireftir, hvernig Sviarnir taki bók-
inni.
Loks er vikið að viðtali sem
blaðið átti við Ólaf sjálfan. Þar
segir hann frá þvi að bókin hafi
selzt upp á hálfum mánuði, og
hafi enginn rithöfundur, ekki einu
sinni nóbelskáldið Halldór Lax-
Framhald á bls. 10
Olafur bóndi á Oddhóli meö þýöendum bókarinnar.