Alþýðublaðið - 13.01.1978, Blaðsíða 7

Föstudagur 13. janúar 1978
7
I hlutverki emræðisherrans, þar sem Hitlers-Þyzkaland var tætt sundur í háði.
Chaplin - baráttumadur
gegn fasisma og undirokun
Listamannsins Charlie Chaplins, sem lést aðfaranótt jóladags, hefur verið
minnst um heim allan. Milljónir manna muna hann, ekki aðeins vegna þess að
hann er stærsti grinleikari kvikmyndanna, heldur einnig vegna þess að Chaplin
var lýðræðissinni og djarfur baráttumaður gegn fasisma.
Sagan um Charles Spencer Chaplin er ævintýri af þeirri gerð sem ef til vill
mætti nota til að sanna ameriskar sögur um milí]oneradrauma: Bláfátækur
stráklingur úr fátækrahverfi í London verður í krafti hæfileika sinna milljóna-
mæringur og heimsf rægur. Þrátt fyrir það var hann hundeltur af dollarakerf inu
að lokinni II. heimsstyrjöldinni, á tímum McCarthy-brjálæðisins og 1952 yfirgaf
hann Bandaríkin fyrir fulltog allt. Síðustu 25 árin bjó hann í Sviss, en allt sitt líf
var hann brezkur ríkisborgari.
Foreldrar Chaplins léku í f jölleikahúsi og lifðu við kröpp kjör. Æska hans ein-
kenndist á köflum af hreinni neyð og lítið varð úr skólagöngu. En þegar hann
komst í samband við hið mikla leikhúsfyrirtæki, Fred Karnos, fór heldur að rofa
til. Hann fékk að fljóta með í utanlandsferðir og þannig komst hann m.a. til
Bandaríkjanna og var ráðinn til The Keystone Comedy Film Company.
Frá fátækt til frama
Það var laust fyrir I. heims-
styrjöldina sem markaðurinn
fyrir kvikmyndum opnaðist veru-
lega og stórfyrirtæki i kvik-
myndaiðnaðinum rökuðu saman
seðlum. Mack Sennet, sem réði
Chaplin til The Keystone Comedy
Film Company, hafði slegið i
gegn með „Keystone cops”,
iögguflokki sem var aðalnúmerið
i mörgum kvikmyndum. Hér varð
,, figúran” Chaplin til, og hún sló
i gegn i einu vetfangi. Gerðar
voru 35—40 myndir fyrir Key-
stone, auk álika margra mynda
fyrir þrjú önnur fyrirtæki fram tii
ársins 1923, þegar Chaplin ásamt
Mary Pickford og Doglas Fair-
banks, stofnaði eigið fyrirtæki
United Artist.
Allar fyrri myndir voru fremur
stuttar gamanmyndir. Flestir
þekkja Chaplin sem umrenning-
inn með yfirskeggið, stafinn og i
viðu buxunum, en minnast þess
þá sjaldnar að hann var jafn-
framt höfundur kvikmyndahand-
rits, leikstjóri, klippari og tón-
skáld (eftir að hljóðið kom i kvik-
myndirnar), auk þess sem hann
lék aðalhlutverkin. Þar með
fengu myndirnar sterkan per-
sónulegan svip Chaplins, og
stuttu myndirnar hans eru marg-
ar hverjar orðnar hefðbundiö efni
i bióum og sjónvarpi.
Chaplin gerði 9 kvikmyndir af
fullri lengd fyrir United artists.
Þr sem eru hvað best þekktar
eru: Gullæðið (1925), Sirkus
(1928), Borgarljós (fyrsta hljóð-
myndin — 1931), Nútiminn (1936)
og siðast en ekki sist Einræðis-
herrann (1940).
Chaplin náði snemma sjálf-
stæði og sérkennum sem varla
nokkur annar kvikmyndagerðar-
maður getur státað af. Hann þró-
aði sérstakan stil og vinnubrögð
sem sum hver voru óþekkt þegar
hann kom til Keystone. Til dæmis
það, að taka upp þrjár kvik-
myndir samtimis af fullum krafti
— enda var um mikla peninga að
telfa.
Meö þeim smáu — gegn
þeim stóru
Persónan Chaplin i kvikmynd-
um er i hávegum höfð hjá fólki
um allan heim. Chaplin kom úr
neðstu þrepum þjóðfélagsstigans
og átti þvi auðvelt með að túlka
viðhorf lágstéttanna til stór-
borgarastéttarinnar. Gráðugir
peningapúkar yfirstéttarinnar og
gróðabrall þeirra eru vinsæl við-
fangsefni i myndum Chaplins og
þvi er ekki að furða þó að alþýða
manna hafi öðrum þræöi litið á
hann sem sinn mann. Boðskapur-
inn er lika auö
skilinn og einfaldur: Með hinum
smáu — gegn hinum stóru.
Baráttumaður gegn fas-
ismanum
Charlie Chaplin var staðfastur
baráttumaður gegn fasismanum.
Meðal náinna vina hans voru
Sjú En-lai, forsaliaráftherra Kina, og Charlie Chaplin I Genf I Sviss 1954.
Berthold Brecht og Hanns Eisler,
flóttamenn frá Þýzkalandi naz-
ismans —, en sú vinátta var mikið
notuð gegn honum siðar. Áður en
styrjöldin brauzt út, vann hann að
gerð Einræðisherrans, en sterk
öfl reyndu allt hvað þau gátu til
að koma i veg fyrir fullnaðargerð
þeirrar myndar. Eftir að Banda-
rikin voru komin út i styrjöldina
og Sovétrikin höfðu orðið fyrir
þungum árásum nazi-Þýzka-
lands, var Chaplin meðal þeirra
sem barðist hvað mest fyrir þvi
að fá Bandarikin og bandamenn
þeirra til að mynda ,,a5ra fylk-
ingu” gegn'Þýzkalandi i Vestur-
Evrópu. Um þetta segir hann
meðal annars i sjálfsævisögu
sinni:
„Hvert tækifæri var notað til að
halda okkur frá bandamönnum
okkar. óvinveittur áróður heyrð-
ist viða á þessum tima og innihald
hansvar: „Látum báðum aðilum
blæða út, við skulum svo fara og
veita banahöggið. 011 brögð voru
notuð til að hindra þessa aðra
samfylkingu. A hverjum degi
heyrðum við um hræðilegt mann-
fall rússanna. Dagarnir urðu að
vikum og vikurnar að mánuðum,
en alltaf voru nazistarnir i nám-
unda við Moskvu.”
Chaplin lagði mikla krafta i
þessa baráttu sina fyrir „annarri
samfylkingu” og fyrir aöstoð við
Sovétrikin og hann sagði: „Við
höfum ekki efni á þvi að tapa
Rússlandi, þvi það er framvörður
baráttunnar fyrir lýðræði”.
Flæmdur frá Bandaríkjun-
um
Þetta framlag Chaplins til bar-
áttunnar gegn fazismanum hafði
eftirköst. Þegar nornaveiðar
Mccarthys hófust i kjölfar striðs-
ins var hann lagður i einelti. Alls
kyns kjaftasögur um einkalif
hans voru búnar til i þeim tilgangi
að ófrægja hann og gera hann tor-
tryggilegan og hann var kallaður
fyrir sérstaka nefnd sem fjallaði
um „andameriska starfsemi” og
þar var m.a. rannsakað hvers
vegna hann væri ekki bandarisk-
ur rikisborgari, á hverju skoðanir
hans væru byggðar o.s.frv. And-
staða hans viö fasismann og
handbendi hans i Bandarikjunum
var með öðrum orðum notuð
rækilega gegn honum.
Chaplin geröi aðeins tvær kvik-
myndir áður en hann yfirgaf
Bandarikin fyrir fullt og allt,
Monsieur Verdoux (1947 og
Limelight (1952). En það sem á
eftir kom var ekki svipur hjá
sjón: misheppnaðar myndir sem
vöktu ekki athygli. En þessar
myndir eru ekki þær sem menn
minnastfyrst þegar Chaplin ber á
góma. Hans verður minnst sem
umrennings sem tekur ætið mál-
stað litilmagnans i baráttunni við
striðalda gullkálfa og lýðskrum-
ara. Háðið varð i meðförum hans
biturt vopn sem kúgarar og
striðsæsingamenn óttuðust.
—AHH