Alþýðublaðið - 17.01.1978, Blaðsíða 11

SUÍ8’ Þriðjudagur 17. janúar 1978
Sænski erindrekinn,
Raoul Wallenberg, sem
bjargaði rúmlega 100.000
gyðingum frá gasklefan-
um með aðstoð heimatilbú-
inna vegabréfa og bein-
harðra dollara, árið 1944,
hvarf sjálfur eftir stríðið í
Sovétríkjunum. Nú eru
taldar likur á, að hann sé
enn á lifi og hefur öldruð
móðir hans m.a. lagt á sig
mikið erfiði til að komast
að hinu sanna.
Hergagnaráðherra Hitl-
ers, Albert Speer, vantaði
eitt sinn verkafólk til að
vinna að framleiðslu tund-
urskeyta, og krafðist hann
þess, að fá 100.000 ung-
verska gyðinga til verks-
ins. Ráðherra varð að ósk
sinni og í júní 1944 höfðu
samtals 400.000 gyðingar
verið fluttir frá Ungverja-
landi, sem þá var hernum-
ið af þjóðverjum.
Fólkið var flutt til
Auschwitz-herbúða nna,
þar sem það var flokkað í
vinnufæra og óvinnufæra.
Raunin varð sú að annar
hver maður var sendur í
gasklefann, stimplaður
„ónothæfur".
Og flutningarnir héldu
áfram.
Svíi nokkur, Raoul
Wallenberg að nafni bjarg-
aði þúsundum þessa fólks,
en varð I staðinn rússunum
að bráð. Saga hans hefst
þannig: Þegar lestirnar
brunuðu milli Ungverja-
lands og Auschwitz 1944,
kom aðeins einn þjóðhöfð-
ingi til hjálpar. Það var
Gústaf konungur 5. I Sví-
þjóð, sem útnefndi arki-
tektinn og útflytjandann
Rauol Wallenberg í ritara-
stöðu í sænska sendiráðinu
i Búdapest.
Bandariska flóttamanna-
hjálpin, sem heyröi beint undir
Franklin D. Roosevelt forseta bjó
Wallenberg til fararinnar meö
100.000 dollara og lista yfir
nokkra spillta embættismenn,
sem höföu meö ^ftirlit vegabréfa
aö gera. Siöast en ekki slst fékk
Wallenberg nöfn and-iasista og
annarra sem oröiö gætu til hjálp-
ar I höfuöborg Ungverjalands.
Þaö var svo i byrjun júll, sem
Wallenberg kom til Búdapest.
Fín skjöl og flottir stimpl-
ar.
Eitt af fyrstu verkum hans var
aö útvega sér iburöarmikil eyöu-
blöö, meö hinum þrem sænsku
krónum i haus og viöhafnar-
stimpla. A blööin var siöan ritaö
aö handhafi viökomandi skjals
biöi eftir aö flytjast úr landi til
Sviþjóöar, en á meöan nyti sá
hinn sami verndar hinnar kon-
unglegu sænsku rikisstjórnar.
Stjórn Ungverjalands tiikynnti
eftir nokkurt þóf, aö hún væri til-
búin aö viöurkenna 500 slik
verndar-skjöl Wallensberg út-
býtti hinsvegar samtals 10.000.
Hann kom á fót hjálparstofnun-
um, skipaöi 400 gyöinga sér til aö-
stoöar, innréttaöi sjúkrahús og
neyöareldhús, keypti matvæli og
meöul.
Hann fékk sérlegan sendimann
páfa i Tyrklandi, Ronicalli aö
nafni, til aö skira þúsundir gyö-
inga I loftvarnarbyrgjum I Búda-
pest. En þar meö tóku gyöingarn-
ir kristna trú og voru þar af leiö-
andi ekki lengur gyöingar i aug-
um ungverskra yfirvalda.
Ofsóknirnar hertar.
f október 1944 réöust sovéskar
hersveitir inn i Ungverjaland. Þá
skipuöu Þjóöverjar gyöingahat-
arann illræmda Szalasi, æösta
mann rikisstjórnarinnar. Ofsókn-
Raoul Wallenberg bjargaöi á sinum tima meir en 100.000 gyöingum
frá þvi aö deyja i gasklefanum. Ef hann dvelur enn I fangabúöum i
Sovétrikjunum, þá er hann á 66. aldursári.
Gyöingar i fangabúöum i Búdapest 1944. Wallenberg tókst aö bjarga stórum hluta þeirra meö heima
tilbúnum vegabréfum og beinhöröum dollurum.
Madurinn sem bjargaði
100.000 gyðingum
að koma í leitirnar?
— 85 ára kona leitar enn sonar
síns, sem hvarf 1945
irnar voru enn hertar og Wallen-
berg útbýtti 5000 verndarskjölum
tii viöbótar. Hann tók á leigu 32
hús i Búdapest, og innréttaöi þar
sineigin „ghettó”. Yfir ölluþessu
blakti svo sænski fáninn.
Þegar einn af félögum hans
upplýsti, aö fiutningalest væri I
borginni, birtist Wallenberg
skömmu siöar á brautarpallin-
um, meö fulla tösku af verndar-
bréfum meðferöis. Hann kallaöi
upp fyrirskipanir á sænsku og
kom þannig hundruðum gyöinga i
gegnum varömannaraöirnar,
brott frá lestinni. Taliö er, aö
hann hafi bjargaö meir en 100.000.
manns frá dauöa I Ungverjalandi.
Þann 16. janúar 1945 hernámu
rússneskir hermenn svæöi það,
sem „gettó” Wallenbergs stóöu á.
Sovéski hershöföinginn Rodion
Malinovski skipaöi svo fyrir aö
allir erlendir erindrekar skyldu
yfirgefa landiö. Næsta dag fóru
tveir liöþjálfar meö Walienberg
til höfuöstöö hershöföingjans.
Hinn fyrrnefndi kom skömmu
siöar á skrifstofu sina, en kvaöst
veröa færöur bráölega aftur til
hershöföingjans.
„Ég er ekki viss um hvort ég
verö þar sem gestur cöa fangi”,
bætti hann viö.
Siöan þá hefur ekkert spurst til
Raoul Wallensberg og bilstjóra
hans.
Sænska rikisstjórnin hefur gert
a.m.k. 20 tilraunir til aö fá aö vita
eitthvaö um afdrif Wallenbergs ,
meira en milljón Svla skrifaði á
sinum tima undir bænaskjal og
fengu Stalin til að lofa þvi, aö
máliö yröi rannsakaö.
Eftirmaöur Stalins, Nikita
Krustjov heimsótti Sviþjóö 1964.
Viö þaö tækifæri missti hann einu
sinni stjórn á sér, og kallaöi upp,
aö hann „væri bæöi leiöur og
þreyttur á þessu sifellda stagli
um mál, sem væri löngu úr sög-
unni.” Daginn eftir virtist hann
hafa jafnaö sig. Sagöi hann þá
nokkru rólegri, aö hundruö þús-
unda heföu horfiö þá þessum ár-
um. Þvi væri ekkert einkennilegt,
þótt fátt spyrðist af einum.
I fangelsi.
En þaö vissu ýmsir meira, en
þeir vildu vera aö láta. 1946 kom
sænski blaöamaöurinn Sandeberg
frá Sovétrikjunum, en þar haföi
hann hitt Wallenberg i fangelsi.
Italski erindrekinn Claudio de
Mohr hefur unniö eiö aö þvi, aö
hann hafi verið I einangrunar-
klefa meö Wallenberg frá 1945-
1948 i hinu illræmdu Ljubianka-
fangabúöum, aöalbækistöövum
öryggislögreglunnar i Moskvu.
Utanrikisráöherra Sovétrikj-
anna Andrei Gromyko skýröi
óvænt frá þvi áriö 1957, aö hann
heföi fyrir tilviljun fundiö gamla
spjaldskrá, sem sýndi að Wallen-
berg hefði látist af hjartaáfalli i
Ljubianka-fangelsinu áriö 1947
Lik hans sagöi Grómykoo hafa
veriö brennt, án þess aö krufning
færi fram.
Nokkrum árum síöar heyröi
sænski læknirinn Nanna Svartz
nýja sögu af Wallenberg á lækna-
ráðstefnu sem haldin var I
Morskvu. Þaö var sovéskur lækn-
ir, Mjasnikov aö nafni, sem sagöi
henni, aö hann þekkti Wallenberg
mjög vei. Sá siöarnefndi dveldist
nú á geöveikrahæli „hérna hjá
okkur” eins og læknirinn sagöi.
Skömmu siöar dró dr.
Mjasnikov sögu sina til baka á
þeirri forsendu, aö um misskiln-
ing heföi veriö aö raíöa.
ÞýsKir striösfangar, sem komu
úr sovéskum fangabúöum sögö-
ust hafa hitt Svia þar og heföi
hannheitiö Wallenberg. Fangi frá
Eistlandi segist hafa séö wallen-
berg i fangabúðum I Siberiu 1953
og allmargir segjast hafa séö
hann á árunum 1961-62 $A
Wrangel-eyju I Ishafinu.
Ekkert svar frá Brésjnev.
Móöir Wallenberg, sem nú er 86
ára, hefur snúiö sér til tveggja
manna til aö biöja um aðstoö. Þaö
eru þeir Leonid Bresjnev og and-
nazistinn Simon Wiesenthal. Er
skemmstað segja frá þvi, aö ekk-
ert svar hefur borist frá
Bresjnev.
Wiesenthal haföi aftur frá ýmsu
aö segja, þegar hann haföi svip-
ast um meöal innfluttra gyöinga
frá Sovétrikjunum. Fann hann að
máli fyrrverandi kommúnistann
Menachem Melzer, sem var
læknir I Wortuka-fangelsinu, eftir
aö Wallenberg átti aö hafa látist
i Ljubianka. Sagöist Melzer svo
frá, aö þegar hann heföi viö
skýrslutöku viljaö breyta nafninu
Raul i Paul i leiöréttingarskyni,
heföi viökomandi fangi mótmælt,
sagst heita Raul og vera svii.
65-ára/ ef hann lifir.
En Wiesenthal er ekki af baki
dottinn og nú siöast haföi hann
upp á fyrrum starfsmanni i so-
vésku leyniþjónustunni, KGB,
sem þá var fluttur til ísrael. Ar-
angurinn lét ekki á sér standa, þvi
KGB-maöurinn fyrrverandi staö-
hæföi, aö hann heföi séö Wallen-
berg siöast 1975, þá á deild fyrir
taugasjúklinga.
Ef Wallenberg er á lifi núna, þá
mun hann vera á 66 aldursári.