Vísir - 08.04.1969, Síða 9

V í S IR . Þriðjudagur 8. apríl 1969.
9
K &S8S
Rætt við dr. Þorleif Einarsson um hugsanlega
koparvinnslu á Islandi og fleiri ókannaða
möguleika i vinnslu hagnýtra jarðefna
B ísland er fátækt land af náttúruauöæfum, ef frá eru tal-
in ein auðugustu fiskimið heims umhverfis landiö og nær
ótakmörkuð óbeizluö orka í fallvötnum landsins og á jarðhita-
svæðunum. Þessi staðhæfing um fátækt landsins í öllum hag-
nýtum jarðefnum hefur veriö svo margendurtekin á um-
liðnum árum, aö fæstum kemur til hugar að efast um sann-
leiksgildi hennar. Til allrar hamingju eru þó ekki allir jafn
sannfærðir um réttmæti þessarar kenningar, enda er nú svo
komið að skyndilega er fariö aö tala í fullri alvöru um hugs-
anlega koparvinnslu við Lónsfjörð, en sérsjóöur Sameinuðu
þjóðanna hefur veitt 17 þúsund dollara styrk til könnunar á
svæðinu, þar sem vinnslan kemur til álita. Tilfellið er, aö viö
vitum ákaflega lítið um hagnýt jaröefni á íslandi, hvort þau
eru til eöa ekki, segir dr. Þorleifur Einarsson, jaröfræöingur.
Ein meginástæöa þess er sú staðreynd, aö menn hafa vantrú
á landinu, — aö þaö gefi af sér hagnýt jarðefni, sem hefur
orðiö til þess, aö ekki hefur verið lagt út í rannsóknir á hag-
nýtum efnum eða a.m.k. minna en vera ætti. Vanþekkingin
grundvallast á vantrúnni.
\/'ísir leitaði til Þorleifs vegna
frétta um hugsanlega kopar
vinnslu austur í Lóni til að for-
vitnast nánar um það mál og
hvort ekki væri ýmislegt annað
í náttúru landsins, sem væri
þess virði að kanna nánar, en
Þorleifur vann að frumkönnun
fyrir nokkrum árum á koparn-
um.
Það er ekki vert að gera of
mikið úr þessari könnun minni,
segir Þorleifur, en forsaga þessa
máls er sú, að Tómas Tryggva-
son jaröfræðingur vann um ára-
bil að hagnýtum rannsóknum á
jarðfræði landsins. Þegar hann
féll frá 1965 fannst okkur jarö-
fræðingunum, sem vorum í iðn-
aöardeild Atvinnudeildar Há-
skólans, en eigum nú hvergi
heima, að rétt væri aö halda
áfram að huga að þessum mál-
um. Tómas haföi gert frumkönn
un á þessu svæði, sem aldrei
var lokið við ásamt þeim Guð-
mundi Kjartanssyni og dr. Gunn
ari Böðvarssyni. Eftir að ég
dvaldi í Alaska árið 1965 og
sá hvernig>þeir báru sig að þar
við málmleit, hvemig hægt var
að gera ýmsa hluti þar, sem
virtust ákaflega flóknir hér,
vaknaði áhugi minn á þessu
máli.
Okkur datt í hug í framhaldi
af þessu, að Svínhólanáman við
Svínhóla í Lóni, eins og þetta
svæði er kallað, væri rannsókn-
arefni, þó að engin niðurstaða
hefði legið eftir frumkönnun
þeirra félaga. Við Haraldur Sig-
urðsson bmgðum okkur því
austur í vikutíma, eftir aö vera
búnir að berjast fyrir því í tvö
ár að fá fé til fararinnar, en
hún mun hafa kostað 15—20
000 kr. Viö litum þarna á stað-
hætti, tókum sýnishom úr
málmæðum, en þá er nær allt
talið, sem gert hefur verið til
að rannsaka þetta svæði.
Hvernig stóð á því að frum-
könnun þeirra Tómasar var
aldrei lokið?
^rið 1952, þegar þeir voru
þama á ferðinni var verð-
gildi kopars allt annað en nú
er. Hann hefur hækkað geysi-
lega í verði síðan og kopar-
vinnsla því ekki eins fýsileg
þarna og nú. Þessi sýnishorn
sem við tókum sýna, að töluvert
magn er af kopar í málmæðun-
um, sem þama eru, eða um
þrisvar sinnum meira magn í
sýnishomunum en það sem
lægst er talið borga sig að
vinna í mjög stórum, opnum
námum. Koparmagnið i sýn-
ishornunum er um 1,5%, —
en nú er taliö borga sig að
vinna það niöur í 0,5%. 1952
horfði þetta allt öðruvísi við.
Það er víðar vottur á þessu
svæði og raunar fleiri svæðum
af málmum eins og t. d. eikís,
brennisteinskís, blýglans og
zinkblendi, svo.dæmi séu nefnd.
Dr. Þorleifur með sýnishorn af tveimur jarðefnum, sem gætu
orðið grundvöllur að iðnaði. í vinstri hendi koparríkt berg-
sýnishorn, en í þeirri hægri setkúla, eins og þær, sem finn-
ast á hafsbotni með ýmsum málmum, fosfór og kaiki.
rannsaka þarf. Olíumöguleikar
á landgrunnssvæðinu verða ein
hvern tíma rannsakaðir og von
andj margt annað.
Er búiö að afskrifa perlustein
inn?
Það er þegar vitað, að tölu-
vert er af perlusteini 1 landinu
t. d. í Loðmundarfirði og Presta
hnúk. Það er sömuleiðis löngu
vitað, að þetta er afbragðs hrá-
efni og þaö er einnig vitað, að
það er einkum vegna afbragðs-
lélegrar sölumennsku og ann-
arra furöulegheita, að hann er
ekki þegar kominn á markað.
I áframhaldi af perlusteinin-
um mætti minnast á, aö Island
er eldgosaland meö feikn af
vikri. Viö höfum notað vikur-
inn í einangrun, en ekki einu
sinni á íslandi er hann sam-
keppnisfær við plast sem ein-
angrunarefni. Það má hins veg-
ar gera ljósan vikur að mark-
aðshæfu efni meö því að þurrka
hann og mala í ákveöna korna-
stærð. Hann er notaður í miklu
magni í alls kyns slípiefni, sáp-
ur og fægilög og einnig sem
fyiliefni í plastvörur, gúmmí og
þó einkum sem fylliefni í máln
ingu. Nú eru Sikiley og Kali-
fornía einráð á markaði með
þessa framleiðslu, en ættum
við ekkj að reyna að komast
inn á markað?
Gjall og hraunmöl væri einn-
ig hugsaniegt að flytja út ef
farmgjöld væru skapleg. Þessi
efni eru t. d. notuð í hleðslu-
steina og hraunsteypu eins og
þau hafa verið notuð hér.
Er eitthvað fleira úr íslenzk-
um jarömyndunum, sem nota
mætti t. d. í byggingariðnaöin-
um?
Tú. mér dettur t. d. í hug, að
" íslenzkir arkitektar og
byggingarmeistarar virðast alls
ekki gera sér það ljóst, að til
VANÞEKKINGIN GRUNDVALL-
AST Á VANTRÚNNI Á LANDINU
— Þá má nefna til fróðleiks að
Bjöm Kristjánsson alþingismað-
ur fann vott af gulli að Þvottá
í Álftafirði. Aftur á móti fund-
um við ekki silfur á svæðinu,
en að sjálfsögðu gæti það hæg-
lega leynzt þarna, þvi silfur er
venjulega í félagsskap með
þessum málmum.
Gefur þessi könnun þá ekki
ástæðu til að halda að kopar-
vinnsla á þessu svæði sé mjög
álitleg?
Við vitum ekki hversu mikið
er af koparríku bergi. Berg-
grunnurinn er nærri allur hul-
inn af jökulruðningi, ársetri og
öðrum lausum jarðlögum. Viö
vitum lítið um yfirborðsút-
breiöslu þessa bergs og ekkert
um dýpt bergsins. Til þess að
kanna þetta verður að bora á
svæðinu. Það sem við sáum var
Títan og járnvinnsla úr íslenzku söndunum.
Koparvinnsla og e.t.v. vinnsla fleiri málma í
Svínhólanámunni. Afbragðsléleg sölumennska
með perlusteininn. Nóg berg á íslandi til
skreytinga bygginga. Hvíti vikurinn góð út-
flutningsvara, ef til vill gjall og hraun einnig.
— Þetta og ýmislegt annað kemur fram í við-
talinu.
um 100 metra málmæðarrák,
sem er nokkrir metrar á breidd.
Rúmum tveimur km frá henni
kémur svipað berg upp á yfir-
borðið. Þó er óvíst hvort nokk-
ur tengsl séu þarna á milli. Ef
það reynist rétt, að æðarnar nái
saman og dýpt bergsins sé veru
leg, gæti þarna verið verulegt
magn af kopár á ferðinni.
Er hægt að afskrifa svæðiö
ef ekki finnast tengsl milli þess-
ara æða?
Tjaö er erfitt aö fullyrða það.
” Það er til anzi gott dæmi
um landssvæði, sem var taliö
vonlaust. Þetta er nýfundin kop
amáma í Panama. Þetta svæði
haföi verið rannsakað allmikið
og höfðu ýmis námufyrirtæki
m. a. leitað á svæöinu án ár-
angurs. Við rannsókn, sem sér-
sjóður Sameinuðu þjóðanna
stóð að fannst þó þarna all-
mikið magn af málmi og var
vinnsla hafin þar sl. haust.
Af hverju er Lónssvæðið sér-
staklega athugunarvert?
Á þessu svæði hafa ár og
jöklar rofið dýpra ofan í berg-
grunninn en annars staðar hér-
lendis, svo sem sjá má af því,
að bar er berg í fjöllum, sem
storknaði í eina tíð djúpt í
jörðu, t. d. gabbró og granít en
einmitt í sambandi við storkn-
un djúpbergsins setjast málm-
arnir til í berginu umhverfis
það úr vessum, sem djúpbergs-
innskotin gáfu frá sér. Þessi
staðreynd gerir það að verkum
að flestir jarðfræðingar myndu
sennilega fyrst fara á þetta
svæði til málmleitar, þó að þeir
væru að öðru leyti alls ókunn-
ugir hér á iandi.
Nú erum við íslendingar bún-
ir að tryggja okkur réttindi yfir
sjávarbotninum umhverfis land-
ið. Hvað gætum við fundiö þar?
Tjað getur verið svo margt.
Það má nefna, að víða á
sjávarbotninum einkum á land-
grunninu finnast setkúlur, sem
innihalda fosfór í vinnanlegu
magni. Svona setkúlur eru skrap
aðar upp, Þetta er gert t. d. við
Kaliforníu og Flórída, en hérna
er þetta algjörlega órannsakað.
Slíkar setkúlur finnast í Tjör-
neslögunum. Þar er fosfórmagn
ið að vísu ekki mikið, en í þeim
er einnig kalk, svo hugsanlega
mætti mala kúlurnar og nota
þær til áburðar t. d. á kalsvæð
unum.
Á djúpsjávarbotninum finnast
smærri setkúlur, sem innihalda
ýmsa málma eins og t. d. mang-
an, nikkel, kopar, silfur og
ýmsa aðra málma. Helzt er að
Ieita aö þessum málmum suð-
ur af landinu, en hafsbotninn
noröur af landinu er hulinn af
hafísborinni bergmylsnu sem
fellur til botns. þegar hafísinn
bráðnar.
Þetta er eitt af mörgu, sem
er fast berg á íslandi, svo sem
sjá má á því, að margar stór-
byggingar eru þaktar í hólf
og gólf með erlendu bergi, t. d.
marmara og graníti. Þetta er
tóm gjaldeyrissóun. Hér er til
nóg af fallegum bergtegundum
til aö þekja með í byggingum,
t. d. gabbró og granófýr í ýms
um afbrigðum og grágrýti til
innanhúsnotkunar. Sumar Is-
lenzku bergtegundirnar eru mun
endingarbetri en þær, sem fiutt
ar eru inn. Væri ekkj ástæða
a. m. k. í opinberum eða hálf-
opinberum stofnunum að huga
betur að því. sem til er í land-
inu, heldur en að kasta gjald-
eyrinum á glæ. — Það er dýrt
að flytja níðþungt berg til lands
ins.
í stuttu máli verður ekki fjall
að um alla hugsanlega mögu-
leika í vinnslu hagnýtra jarðefna
á íslandi. T. d. hefur oft verið
rætt um hugsanlega vinnslu tit-
ans og jáms úr söndunum sunn
an og austanlands. Geislasteina
eða zeolíta væri hægt að vinna
í síuefni fyrir iðnað, silfurberg
fyrir ljóstækni og margt ann-
aö.
Það mætti lengi halda áfram
að telja upp ýmsa möguleika.
Það er aö mörgu að huga og
skyldi aldrei fullyrt að þetta
eða hitt væri ekki til í landinu
nema að undangenginni rann-
sókn. Það má heldur ekkj gleym
ast. að þó niðurstaða ratnnsókn-
10. síða