Vísir - 17.03.1970, Blaðsíða 8

3
V1SIR . Þriðjudagur 17. marz 1970.
VISIR
Utgeíandi: Keykjaprent il*<
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjóttsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánssun
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingar : Aðalstræti 8. Simar 15610, 11660 og 15099
Afgreiðsla: Aðalstræti 8. Simi 11660
Ritstiórn: Laugavegi 178. Simi 11660 (5 Unur)
Askriftargjald kr. 165.00 ð mðnuði innanlands
1 lausasölu kr. 10.00 eintakiO
Prentsmiðja Visis — Edda h.f.
Nefnd á nefnd ofan
JVefndaþjóðfélagið á íslandi hef ur nokkuð verið gagn-
rýnt að undanförnu og ekki að ósekju. Nefndir hafa
lengi verið eitt megineinkenna stjómkerfis landsins.
Skógur þeirra er orðinn svo fjölskrúðugur, að ein- /
stök tré skipta hundruðum. Og það er erfitt að manna )
allar þessar nefndir. Þess vegna leggst óhæfilegur )
þungi nefndastarfa á herðar fárra manna. Dæmi er \
til um, að einn og sami maðurinn sé í 18 nefndum, (
eins og skýrt var frá í grein í Vísi í gær. í
Nefndir hafa ýmsa kosti á vissum sviðum, en meira /
ber þó á ókostunum. Nefndastörf hafa í för með sér )
mikinn kostnað, bæði í tíma og peningum. Þá em )
niðurstöður nefnda oft gagnslitlar, því að samkomu- \
lag næst aðeins um samnefnara skoðana einstakl- (
inganna í nefndinni og hann er oft harla lítill. Enn- t
fremur fylgir nefndakerfinu gjarna ótti við að taka /
ákvarðanir, sem kemur fram í því, að nefndir draga /
mál á langinn og svæfa þau jafnvel. Og þannig má )
telja upp fleiri ókosti. )
Forusta er hlutverk einstaklinga en ekki nefnda. \
Sem stjórnir stofnana og fyrirtækja geta nefndir hins (
vegar unnið gott starf við að hafa eftirlit með ár- /
angrinum af forustu einstaklinga þeirra, sem reka /
viðkomandi stofnanir og fyrirtæki, og veita þeim )
aðhald. \
Rannsóknir eru hlutverk einstaklinga en ekki \
nefnda. Eðli rannsókna er þannig, að ekki er hægt að (
stunda þær sem nefndastörf. Rannsóknanefndirnar, /
sem eru svo áberandi í íslenzku þjóðlífi, eiga í raun /
og veru engan tilverurétt. Hins vegar geta nefndir
komið til ákjalanna að rannsókn lokinni og lagt dóm
sinn á þær niðurstöður, sem einstaklingarnir hafa
komizt að í rannsóknum sínum.
Of oft kemur það fyrir, að nefnd hefur ekki vald /
til að úrskurða í því-múi:, sem hún hefur til meðferð- )
ar. Hún framleiðir álit, sem kemur ekki að notum, )
því að enginn framkvæmir það, sem nefndin hefur \
lagt til. (
Eins og áður er sagt koma nefndir helzt til greina (
sem stjórnarnefndir og eftirlitsnefndir. Ennfremur /
er hægt að nota nefndir sem hugmyndabanka og ráð- )
gjafaraðila, en þar með eru þá upp talin flest þau )
svið, þar sem nefndir geta komið að gagni. \
Nefndafarganið er ekki nýtt vandamál á íslandi. (
En nefndunum fjölgar alltaf vegna aukinna umsvifa (
hins opinbera og vegna aukins vilja til að taka ákveð-
in vandamál fyrir og leysa þau. Nú eru menn hins )
vegar að vakna til vitundar um, að nefndaskipun er )
yfirleitt ekki rétta leiðin til árangurs. Þess vegna er \
nú kominn tími til að' fækka nefndum skipuiega og (
fela i þess stað einstaklingum að fjaila um mörg þau (
verkefni, sem nefndir hafa fjallað um áður, og um /
þau verkefni, sem bætast munu við í þjóðfélaginu. )
Herhlaup stúdenta í Kaup-
mannahöfn hefur enn beint
athyglinni að hinum enda-
lausu stúdentaóeirðum víðs
vegar um heim. Af hverju
spretta þessi tiltækl, og hvað
vakir fyrir stúdentum með
þelm?
„í miðdepli veraldarinnar“
Stúdenta „mótmæli" eða óeirö
ir eru oft þaulskipulagðar og vel
unnar. Þótt fylgi mótmælenda
virðist oft hverfandi í upphafi
þeirra, verða stóratburðir úr. —
Nefndir eru settar á fót og tákn
ræn minniháttar átök við yfir-
völd eru notuð til þess að afla
fylgis til stærri átaka. Á bak við
aögerðimar eru venjulega hug-
sjónir um þjóðmál eða alþjóða-
mál Stúdentar fá fylgi og ötula
þátttakendur atvinnumótmæl-
enda, „aktívista**, með því að
Af hverju spretta
stúdentaóeirðir?
Róttækir stúdentar lita á háskólana sem
dæmigerða fulltrúa „kerfisins", og svo
langar suma i brennivin rektors
tengja mótmæli sín atburðum,
sem gerzt hafa í öðrum háskól-
um. Fjölmiðlar eru nýttir til hins
ýtrasta.
Þá kemur að öðru stiginu.
Mótmæli stúdenta í ákveðnum
háskóla, sem til þessa hafa far-
iö fram með minni háttar átök-
um og umræðum, brjótast nú út
einna líkast byltingu. Ef unnt
er hertaka stúdentamir ein-
hverja byggingu skólaos og
segja, að hún hafi verið „frels-
uö“. Þarna verða um sinn höfuð
stöðvar mótmælenda. Stöðug
fundahöld hefjast í þessu húsi
Stúdentamir I byggingunni
verða sífellt vissari um mikil
vægi þessarar hertöku sinnar og
meira samtaka um framgang
málefnislns. Þar myndast ný
tengsl bræðralags, múgsefjun og
nær sálsjúk fullvissa, aö þessi
hópur sé í miðdepli veraldar-
innar. Sumir stúdentanna óttast
þessar stundirnar, að háskólayf
irvöld muni kveöja til Iögreglu
og ryðja bygginguna og suniir
þelrra óska beinlfnis,. að það
yrði gert. Menn eru í bardaga-
ham.
Vanmáttur stúdenta
Ef yfirvöld aðhafast ekkert
annað en senda fulltrúa sína til
viðræðna viö „uppreisnarmenn-
ina“, þá kemur til þess, að stúd-
enta verða að horfast í auga við
vanmátt sinn. Óhugsandi er, að
allsherjar stjómarbylting í land
inu spretti af þessu eina atviki
í einhverjum háskóla, enda yrðu
stúdentarnir tæpast sammála,
hverja þeir vildu styðja til
valda. En auðvitað er ekki rætt
við þessa stúdenta um slík mál
enda ekki á valdi stjðmenda há-
skóla, sem mótmælin beinast
gegn, aö skipta um buxur á þjóö
félaginu svöna á einni nóttu aö
minnsta kosti. Háskólayfirvöld
vilja vita, hvað fyrir stúdentum
vaki gagnvart skólastofnun
sinni. Vilja þeir fá meiri áhrif
við kosningu rektors og annarra
yfirmanna? Vilja þeir láta hefja
kennslu á Afríkumenningu? —
Vaptar kvenfólk í skólann? —
Þarf að fjölga mapiistunt f kenn
araliðinu? Eru þeir ef til vill
þar komnir einungis til að
drekka brennivín rektors? Slik
ar spurningar leggja hógværari
háskólayfirvöld fyrir stúdent-
ana og láta að því liggja, að
menn muni ekki sæta refsingum
fyrir þetta tiltæki.
„Eins og verkamenn í
verkfallsbaráttu“
Nú skipa stúdentar menn f
nefnd til viðræöna við yfirvöld.
Nú segja þeir að þeir vilji að
skólayfirvöld hlusti á rök þeirra
en taki heldur ekki allt of bók-
staflega, sem sagt hafi verið og
gert í hita baráttunnar. Þeir
lýsa töku byggingarinnar sem
llllllllllll
m wmm
■■■■■■■■■■■■
Umsjón: Haukur Helgason
„friösamlegri og án ofbeldis".
Vilja fá uppgjöf saka. Þeir séu
eins og verkamenn í verkfalls-
baráttu. Að loknu verkfalli sé
fallið frá refsiaðgerðum.
Allt tekur enda. Byggingin er
yfirgefin, venjulega á grundvelli
einhvers samkomul. milli deilu
aðila, sem oft segir lítið í reynd
inni. Stúndum ganga stúdentar
vel fram í aö hreinsa til eftir
sig. Fleygja út rusli og þvo gólf.
Hér hefur þó venjulega enginn
sigrað. Staðan er hin sama og
var áður. Hitt gerist þó stundum
að lögreglan hefur komið til
skjalanna og hertekið bygging-
ar úr höndum stúdentanna. —
Stundum rísa dómsmál, stúd-
entar reknir. Yfirleitt er þó aðal
lega um að ræða algera upp-
lausn og rugling. Stúdentaóeirð-
irnar hafa ekki borið ávöxt, sem
etinn verði í næsta mál. Ef til
vill hafa þær helzt haft áhrif á
áhorfendurna í sjónvarpi og les
endur blaöa, jákvæð eða nei-
kvæð fyrir málstað stúdentanna.
„Dæmigerður fulltrúi skipu-
Iansins.“
En hvað var það, sera brast
svo hátt?
Háskólamir, meðal virðuleg-
ustu stofnana þjóðfélagsins
verða i augum hins róttæka stúd
ents fulltrúar „kerfisins", veröir
verðgildanna. Þeir eru valda-
tæki, sem þjóna ríkjandi þjóö-
skipulagi. Tröllauknar stofnanir,
sem ráðstafa almannafé, móta
hugi æskunnar og skipuleggja
framtíð menntamannsins, hafa
umboð til að skilgreina eðli þjóð
félagsins á sinn hátt. Þess vegna
rísa hinir róttæku stúdentar
gegn háskólanum sem stofnun.
Hún er dæmigerður fulltrúi
þess skipulags, sem að þeirra
dómi stýrist af ofbeldi og spill-
ingu.
Við fréttum stöðugt af óeirð-
um í bandarískum háskólum.
Hinir róttæku segja sem svo, að
þeim sé sagt, að þeir séu borg-
arar í ríkasta þjóðfélagi verald
ar, en þeir telja þjóðfélagið ekki
hafa gert skyldu sína. Háskólar
eru oftast I borgum eða ná-
grenni þeirra, og verða þannig
vettvangur vandamála borgar-
lífsins, sem þar gætir mest í
mismunun kynþátta. Jafnframt
því sem stúdentar eru sér með
vitandi um ýmsa ágalla skipu-
lagsins, telja þeir, að háskól-
ann skorti kennslu viö beitingu
nauðsynlegra tækja til að bæta
úr ástandinu. Þannig ráðast þéir
á kennsluskipulagið og segja það
úrelt og steinrunnið.
Andvana fædd
Það er tímakom síðan Aristo-
teles ritaði eftirfarandi: „Flest
fólk hlýðir skyldunni fremur en
fortölunum og frelsuninni frem
ur en hugmyndunum um, hvaö
sé göfugt". Hann segin „Löggjaf
inn gerir fólk gott meö því aö
skapa hjá því venjur... Það,
sem leiðir til dyggðar hjá heild
inni, em lagasetningar til þess
aö kenna fólki í þágu heildar-
innar“. Háskólamir eru vissu-
lega kennslustofnanir þjóðfélags
ins, en lagasetningin sjálf er
vafalaust meiri „kennsla“. Það
virðist líklegt, að kröfugerð stúd
enta gagnvart háskólastofnUn-
um sem slíkum er andvana
fædd, ef fyrir þeim vakið helzt
að breyta þjóðskipulagi því, er
þeir búa viö. Undanfarin ár hef
ur sá hópur, sem hleöur götu-
vígin náð því að breyta nokkru
um skipulag kennslu. Stúdentar
fá hvarvetna aukin áhrif um
stjórn skðlanna. Víða í Banda-
rikjunum er farið að kenna
afrísk fræði vegna kröfugerðar
svertingjastúdenta og stuðnings
10. síða