Vísir - 15.09.1970, Blaðsíða 7

VISIR . Þriðjudagur 15. septembeir 1970.
7
cTVÍenningarmál
Ólafur Jónsson skriíar um leiklist:
Frelsa oss af skýrslu
LeifeMag Reytojaviter:
Kristnihald undir Jökli
Sveinn Einarsson feerði í leik-
rilbslftorjn
Eeikmymdir: Steinþór Siguró-
son
Eeites'tjóm: Sveinn Einarsson
öilu samtöldu getur vaf-
izt fyrir mönnum að skilja
ýmislegt undir Jökili ef beskyn
mntar á tevenfóíki8.“ Þessi um-
maaK Tuma safnaóarforma nns
Jónsens koma ósjál'fmtt í hug-
ann að nýju að afflokinni frum-
sýmmgu Leitefélags Rfiykjavíkur
á Kristnrhaldi nndir Jöteli, leik-
gerð Sveins Einarssonar eftir
sögunni.
Um Knistoihaild undir JökiM
verður vatt reett ti-1 neinnar
hMtar, freka-r en önnur hin seinn;
verk Hafldórs Laxness, fyrr en
tekiö er að fjallla ura þá „Tff-
steoðun" eða „heimspetei“ sem
þessi rit HSta m-eð einum eða
öðrum hastti í ljós. Út i þá
sálma er ekiki ætlunin að hætta
sér í þessari umsögn. En fyrir
mirm smekk er sáðasti fjórðung-
ur skáldsögumnar eða svo, eftir
að Úa er komim til sögu, áhuga-
verð-asti þáttur verksins, og
Eggja rauna-r líftaugar þaðan
fram um hm ólíteindaiegu
ævintýr og umræður framan af
sögunrri. Bak við umræðu sög-
unnar u-m Itífskoðanir og heim-
spetoi, dulhyggju þá eða trú-
hyggj u sem í vaxandi mæli gæt-
ir í skáldskap Hal-ldórs Lax-
ness, býr með emhverjum
hæt-ti mynd Úu — kvenmynd
eilífðarinnar sem sagan nefink
svo. Það er snjailræði að byrja
leitoinn eftir sögunni í þeim
punteti sem hanni lýteur sjálfri:
þar sem sögumaður, Umbi, er
gengin Úu á vald, tovikan í Wfi
sjálfs hans runnin í einn þráð
með skýrslu hans aif kristoi-
haldi undir Jötoli. Fyrir vifeið er
frá öndiverðu ljós hlutdedlM
Úu í framvindu rökreeðu og at-
burða, að hún er aALvaki leiks-
ins. En þaðan i frá reteur lei'k-
urinn efni sögunnar aiftur í
hinn sama stað, að því er virð-
ist af stakri t-rúmennsku við
texta hennar. Þaö sæ-tir satt að
segja furöu hversu mitelu af
efni hennar tekst að koma við
í leikn-um. Og þótt sýníngin sé
löng tekst að gera hugmynda-
forða orðræður sögunnar
furðu léttvfga-r og áheyriieg-ar
á sviðinu. Þetta var að minnsta
kostj reynsla undirritaðs á for-
sýningu Ieiksins á listahátíð i
vor sem fru-msýni-ngin á laug-
ardag staðfest-i að nýju.
úr sögunni ljósilifandi fyrir sjón-
ir. Oröræður Kristoihalds undir
Jötoli, bæði leiksins og sögunn-
ar, eru samdar a-f mikiMi íþrótt,
en mi-n-nsta kos-ti mé-r v-arð þaö
m-iklu ljósara af ieiiknum en
sögunni hve mann-lýsmgar henn.
ar eru geröar með mi-kl-u raun-
sæi, hversu milkið þær eiga
komið undir uppmnaiegiu al-
þýðlegu tuingutak; sínu. MáWð
sem það talar er lífta-ug sögu-
föiksins, mælt má'l eins og það
væri upprisið frá dauðum,
hreinsað af hégóma — og
| þessari umsögn var ek-ki í
ráöi að draga neinar ályitet-
anir um lífspeki eða heims-
skoðun Krisitnd'halds undir Jökld.
En óneitan'lega er það æðd bö'l-
móðu-gt verk leifeurinn eteki
síður en sagan, þrátt fyrir alla
fyndn-i og gamansemi þes-s.
G-agnrýn; „hál-eitra" hugmynda-
f-ræða og heimskenninga i skáld-
sfeap Halldórs Laxness í seinni
tíð, vegsömun hins „lá-ga“,
óbrotna og a-lþýð-lega virðist
fyl'gja sjón og Ískilnin-gur man-n-
legs lífs og samfélags i liking
Umboðsmaður biskups: Þorsteinn Gunnarsson. Séra Jón prímus: Gísli Halldórsson.
Er
Oa, alias Guðrún Sæmunds-
döttir frá Neðratraðkoti:
Helga Bachmann.
fr hér um að ræða drama-
flfska nýgervjng, nýja úr-
lausn efnisins, nema þá sem
felast kann í óhjákvæmilegri
einföldun þess í meðförunum?
Eftir er að vita, þó það skeri
að vísu úr um sviðsgiidi leiks-
ins tiifl frambúðar, hvers-u hann
notast áhorfend-um sem aills
ektei þetekja söguna fyri-r. Hvað
sem annað má segja um heim-
speki Halildórs Laxness í seinni
tíð er hún fremur fólgin i máli
og stíl en skoðunum eða boðun,
meðferð og umræðu hugmynda
f-remur en út-listun lærdóma
og kennisetninga. Auðvitað
missir sín margt úr sögunni
við fiutning á leiksviðið. Svo
er um náttúrulýsing sögunnar,
viðlag allra hennar ólíkinda,
lýsing fuglabyggðar í bjarg-
inu hið næsta mannabyggð og
Jökuisins í baksýn sögunnar.
En að mínu vi-ti stafa verðleikar
ieikgerðarinnar fyrst og fremst
af því hve viölíkan frásagnar-
hátt og sögunni tékst að semja
leiknum á sviðinu, leiða fólteið
persónusköpun í leiknum er
öldungis háð þvi að auðnist að
höndla hlutverkunum nát-túr-
legt h'ljómfal'l og -hrynjandi dag-
legs máls. En að því skapi sem
það tekst öðLast um-ræða, hug-
myndir lei-ksins fótfestu í raun-
heimd. Segja mætti aó þá væri
Kristni-hald undir Jökli endan-
lega til lykta ledtt á leiksviðinu
ef tækist að gera öMuni h'lut-
verkum 'leiksdns viðlíka skil og
Brynjól-fur Jóhannesson gerir
Tuma Jónsen: karli sem það er
víst á færi Brynjölfs eins að
leiða fyri-r sjónir með þessum
híetti. Mikið vantar á að þetta
takist enda kann að þykja tdl
mikils mæizt. Hver mun
frel-sa os-s af skýrsl-u? En
stefna iieiksins er mörkuð f
þessa átt og fyl-gt nógsamlega
eftir með þjóóiegum pg alþýð-
legu-m jrersönugervingum ein-s
og TlnalTþóru Ingu J’órðardótt-
ur og frú Finu Jónsan Margrét-
ar Ólafsdóvttur svo dæm-i séu
nefntí um það sem bezt tekst i
lei-kn-um.
s'keglubyg-gðar í bjargi. í
Kristniha-ldi undir Jö-kild koma
fyrir tveir nýir fulltrúar eða
manngervingar þeirra and-
stæðna sem í æ rfkara tnæli
móta heimsmynd höif-undarins í
seinni verk-u-m hans: prófessor
dotetor Godmann Sýngmann og
séra Jóns prím-us. Á milli þeirra
annars vegar, Úu o-g Umba h-ins
vegar fer fram u-mræða ve-rtes-
ins, en hvaða ski-lhing menn
ieggja í hana, eða á'lyktanir þeir
draga af henni, hlýtur sem fyrr
segir að helgast af steil-ning-i
.Úu, hvaða tök-um hún er tekin.
Kvenlýsing sögunnar kan-n að
þykja þannig vaxin að ógeming-
ur sé að vekja hana upp á leik-
sviöi. E-n það kemiur heim við
aörar aðferöir Kristnihalds und-
ir Jökld hve náttúrlega, hvers-
dagslega og látlausa Helga
Bachmann gerir þessa konu á
sviðinu, alþýð'lega prjónakonu
engu síður en frumkonu og dul-
konu. Er þet-ta k-ven-mync! ei'Tífð-
arinnar? Hvað sem því líður er
þessd aðferð tvimæilaTaust til
Tumi Jónsen, safnaðarfor-
maöur: Brynjólfur Jóhanness.
þesis fa-l'lin að Jóta -tvísæi Kri-stni-
halds undir Jökili njóta sín þótt
það kunni þá að verða niöur-
staða af leiknum að heims-peld,
liífsreynsila þess verðd eteki
latin í Ijós tiil neinnar hldtar
á anman h-átt en s-káJdsögunnar.
JJramatísk nýgerving, endur-
sögn skáldsögu á ieiksviöi?
Ótvfrætt felur leikgerð Kristni-
ha'Ids undir Jö-kii I sér verulega
einföld-un sögumnar — og má
þó vem að Tengra hefði áflt
að haida. Þri-s'kdpt lei-kmynd
sýningarinnar er huiglcvæmnis-
Leg, einstök a-triði, eims og 'toiirikju
myn-din, ve-1 af 'hendi Jeyst, en
ekk; tekst henni að lýs-a tii
neinnar Mítar húsaskipan á
p-restsetrinu þó þaö virðis-t ætl-
un-in. Þáttur „bedtarhúsa-
m-anna“ — sem er-u reyndar
„hippies" eða „f-lower babies“
úr Los Angedes — verðuT
fjarstea marikiliítiJ'Í á Sivdðimu
enda torvelt að koma þeim
k-umpánum við. H-ann vi-rðdst
ennfremur efn-isilega óþarfur þar
sem inntak hams 1-remur fuliveJ
fram hjá dr. Godmann Sýng-
mann s'kömmu s-íðar. Hans hlut-
ur er aftur á mót-i í minnsta
lagd í Tei-lmum á við söguna
þótt mannlýsingm komd-s-t öll til
skila í meðförum Jóns Sigur-
bjömssoniar. Það er meira álita-
mál um hið vandmeðfarna
hlutverk Umba á mörk-um sögu
og leites: 'hafði ekki ve-rið þörtf
að leiða þaö inn -f 1-eifcinn, ti'l
meiri lykta en sagan Teyfir Þor-
sfeini Gunnarssyni? í meðföru-m
Gísla Halldörssonar kemur séra
Jón prímus, hin kunnug'lega
•matmshugsjón, hinsvegar al-
skapaður fyrir sjónir eftir bók-
inni, mótaður næmu skopskyni
og mannlegri nærfærni og
h-lýju, öl-Tu-m bezt-u eð'liskostu-m
leik-gerðarinnar eftir Kristni-
haldi undir Jökii. Vera má að
þanni-g viðhaldist leik-urinn í
minningunni, upprifjun, mann-
g-erving steáldsögunnar á tóiík-
sviði O'g edgi iíf sit-t fyrst og
fremst undir orðsnilld henna-r.
En hverndg sem dömar um það
efhi fa-l'la að lio-kum er hi'tt víst,
að viöfartg Leitofé-lags Reyteja-
víkur vdð -hið örðu;ga verteefnd
er með etlfirmi-nn fiegustu ný-
virkjum í íslenzkri leiklist um
lan'gt sikeið.
v