Vísir - 20.02.1971, Blaðsíða 7

VllílR . Laugardagur 20. febrúar 1971.
cýVIenningarmál
Ólafur Jónsson skrifar um bókmeuntir.
Af stör er mín skikkia... j
í/ . áÉÍm.
Jón Jóbannesson:
Þytur á þekju
Aimenna bókafélagið,
Reykjavík 1970. 74 bls.
Jón Jóhannesson mun áöur
hafa gefið út tvær ljóðabæk
ur, og ljóð eftir hann hafa öðru
hverju birzt f tímaritum um
margra ára skeið, en Þytur á
þekju er fyrsta bók Jóns sem
undirritaður hefur lesið. Þau
kynn; þykja mér lýsa mjög svo
viðfelldnum ljóðasmið. Augljós-
lega á kveðskapur Jóns Jóhann
essonar rætur að rekja í upp-
runalegri, alþýðlegrj hag-
mælsku, og eru ýmsir haglega
kveðnir kviðlingar f fyrrj hluta
bókar til marks um hana. En
það er líka augljóst mál að hann
leggur meira upp úr skáldskap
sínum en fþrótt hagmælskunn-
ar, leitast við að efla sér ljóð-
mál og stíl eftir hætti og tízku
tímanna og fordæmj hinna beztu
skálda. Þess má geta sér til
að Jón hafi lesið kvæði Tóm-
asar, Guðmundar Böðvarssonar
og Jóhannesar úr Kötlum með
eftirlæti og aðdéun um sína
daga. Og bók hans ber sjólf
vitni um breytingar og byltinga
tfma ljóðlistar: hálf í háttföstu,
hólf í háttfrjálsu formi.
1 fyrri hluta bókarinnar, Sendl
ingar á ieirum, yrkir Jón Jó-
hannesson „hefðbundið", með
ljóðstöfum og rími, og er sitt-
hvað þar fallega kveðið og hugs-
að. Ef til vill hefur hann samt
einum of miklar mætur á þvf
sem „fallegt‘‘ er, fburði máls,
voðfelldri eða límkenndri kveð-
andi (Vísa út f bláinn, Berg-
mál, Raundægur, Minning) til
að smákvæði hans heppnist eins
og efni þeirra annars standa til.
Þau eru að likindum bezt þar
sem kveðandin er einföldust. En
eins og algengt er um ljóðræn-
an skáídskap á íslenzku, nýleg-
an eða gamallegan, er náttúru-
lýsing uppistöðuefnj í ljóðmáli
Jóns Jóhannessonar — einatt
Ijómandí fallega af hendi leyst í
einstökum smákvæðum, svo sem
í fjórum kviölingum sem einu
nafn; nefnast Dagbók. Og í
lokastefi fyrri hlutans, falleg-
ustu í bókinni, tekst að fella
með innvirðulegum hætti orð að
Ijóðrænum, ívið rómantískum
hugblæ sem bókin ber öll með
sér:
Ég hef tjaldað um stund, því
ég veit ekki veg,
Það er vordægraheiðmyrkur
kalt.
Af stör er mín skikkja,
af laufi mitt leg,
og mitt ljóðmál er farteskið altt.
í seinnj hluta bókar, Fuglam-
ir mínir í urðinni, yrkir Jón
Jóhannesson háttfrjálst og rím-
laust að hætti samtíðar. Það er
að sjá að hann hafi lært. eitt
og annað af aðferðum Jóhann-
esar úr Kötlum f Sjödægru.
Glögg er að minnsta kosti
viðleitni hans að leysa mynd-
sköpun, mátfar sitt úr „rós-
fjötrum“ hefðbundinnar kveð-
andi og Ijóðræns hugsunarmáta.
Þetta fer víða vel svo sem i
upphafserindi ljóðs sem nefnist
Haustmáni:
Örlátur haustmáninn fleygir
birtu i spor min.
Ég hélt hann mundi hylja
sig Mknandi myrkri.
Nei, hann fleygir birtunni
úr holum lófa sínum
eins og sáðkornj á hungraðan
akur um vor
Annars væri of mikið að tala
um neinn eðlismun á Ijóðum
Jóns Jóhannessonar í fyrri og
seinni hluta bókarinnar, rimuð-
um eða órimuðum. Ljóð hans
bera öll vitni söniu nostursemi
í málfari og stíi, gaman að máli
— taka má eftir því, til dæm-
is, hve orðið „vordægraheið-
myrkur“ skiptir fyrrgreint er-
indi miklu. Formfrjálsu ljóðin i
seinni hluta fylgja fram sömu
almennu tjóðrænu tilhneigingu
og hin fonmföstu í fyrri hluta
bókarinnar og reyna eins og
þau að ávaxta „náttúrleg",
hlutlæg Ijóðefni i myndum og
máli. En hið fr.iálsa form veitir
höfundinum óneitanJega meira
svigrúm, fleiri og fjölbreyttari
efnum aðgang að textanum, og
vegna fjölbreytni hans bykir
mér a. m. k. meira gaman að
ljóðunum í seinni hluta. Rexmdar
eru hér Ijóð: Raddseiður, Gam-
áá
\ýfá&íföíxi'X vítewUV/'.íðrírö./, vííkm
all maður telur sér raunir, sem
sýna að hinn nýi stíll felur i
sér meira en tilbreytni í formi,
verður höfundinum að ljóðræn-
um ávinningi sem öldungis er
óvfst að hinn hefðbundnj brag
ur fyrri hluta hefði leyft hon-
um.
En í heilu lagi er Þytur á
þekju skernmtilegt dæmi um
samfylgd yngri og eldri við-
horfa i ljóðlíst, Ijóðræna hag-
mælsku á mótum tveggja tíma.
Litið til liðinnar tíðar
Jón Jóhannesson:
Við tjarnimar
Sögur
Heimskringla, Reykjavík
1970. 167 bls.
Cögur Jóns Jóhannessonar í
° þessari bók, Við tjarnirnar,
auðkennast af viðlíka nostur-
semi á mál og stfl og ljóð hans,
en líða miklu meiri önn fyrir
tilhneiging hans tii ofrausnar
í máli, ofvöxt frásagnar en
ljóðin gera að sínu leyti. Eins
og í ljóðunum er náttúrulýsing
mikið efnj í frás.öguþáttum Jóns.
og þeir eru beztir sem ætla má
að gagngert byggist á minning-
um höfundar um fólk og kynni,
hagi til lands og sjávar á hans
eigin æskuslóðum. Eru þetta get
gátur um öldungis ókunnan höf
und? Þótt frásagnarefnj Jóns
Jóhannessonar í þessari bók
megi öll vera uppspuni fyrir
mér, finnst mér allar beztu frá-
sögur hans bera með sér hug-
blæ endurminningar, upprifjun-
ar liðinnar tíðar, litkaðar angur
værð og trega og lítilsháttar
kimni. Þetta eru þættir eins
og Hauststundir, Gráta urtu-
böm, sögukorn af Lýði bónda
í Lyngeyjum og Kristínu föður-
systur minnj Jónsdóttur.
Eiginlegar smásögur er hins
vegar varla vert að kalia þessar
frásagnir, erindi þeirra er ekki
að segja upp sögur, ljúka heil-
um mannlýsingum, heldur
grejna frá og lýsa landslagi og
fóiki Iiðinna tíma, horfinna
slóða sem höfundinum eru hug-
stæðar, og þær virðast mér
takast bezt þar sem hann lætur
sér þessi erindi nægja án óþarfa
,,sögulegra“ tilburða. En frá-
sagnarháttur hans er satt að
segja fjarska takmarkaður og
einhæfur. hættir við tilgerð á
eina hlið væmnj á hina, og
vfsast að bókin gjaldi þess
verulega við lestur að hún sé
of stór, þættirnir of margir og
of iíkir hver öðrum. En að baki
ýmislegum tilburðum sagnanna
í ævintýra og þjóðsagnastíi,
Ijóðrainum æfingum í lausu
máli, rómantisku gliti náttúru-
lýsinga annars vegar, harð-
hnjóskulegu málfari sögufólks
hins vegar, má hvarvetna greina
veruleg söguefni: lýsing sjávar-
og eyjabænda og þeirra lifs-
hátta, æskulýsing í umgerð horf
innar sveitar, liðinnar tiðar —
sem að sönnu er minnzt með
eftirsjá og trega en heíur ]>ö
alveg áreiðanlega reynzt upp-
vaxandi unglingi harla harður
og fátækiegur heimur. En eftir
hverju var að sækiast annars
staðar. hvað var það sem gerði
þessa tíð, fölkið sem henni
heyrðj til, svo hugljúft eftir á?
Um það spyr bökin þótt hún
svari þvi ekki.
NYTT FRA LITA VCRI
Hofum fengið munstruð teppi í öllum hugsanlegum li tasamsetningum. Breiddir frá 2 m upp í 3.66 m. Verð
frá kr. 597.00 upp í 954.00 pr. ferm. Kynnið yður söiuskilmála vora og staðgreiðsluafstátt.
Aðeins úrvals vörur
í LITAVERI
UTAVER
CRÐISASVtG! - 74
iMfumsc