Vísir - 15.05.1971, Blaðsíða 13

V l SIR. Laugardagur 15. mal 1971.
r--------------------------------
13

KOM FYRST TIL TALS
ÚTI VIÐ SURTSEY...
— og upp af þeirri hugmynd er nú risin
mikilvæg visindaleg upplýsingamiðst'óð
Þ6 að segja megi aö Surtsey
sjálf sé hið eina og sanna
rrrinnisnicrki um þær merki-
legu nátturuhamfarir, sem áttu
sér stað við Vestmannaeyjar ár-
ið 1963 og ’64, hefur þeim at-
burðum og verið reist annað
minnismerki, þar sem er stofn-
un ein í Bandaríkjunum, sem
starfar í tengsium við Smithsoni
an-stofnunina og er fjárhagslega
styrkt af henni. Eins og menn :
muna. flykktist hingað fjöldi
erlendra visindamanna,1 til að
fylgjast með sköpun Surtseyj-
ar, enda ekki á hverjum degi
sem þeim gefst tækifæri tíl að
fylgiast með slikri nýsköpun,
og voru þeir víða að komnir.
Og þá var það einhver þeirra,
sem hafði orð á því, að þessi
undur hefðu, þrátt fyrir aflt,
getað farið að mestu leyti fram
hjá þeim, ef þau hefðu átt sér
stað á einhveriu því hafsvæði,
sem liggur fiarri alfaraleið
skipa og flugvéla. Og hvort sem
þeir svo ræddu um það lengur
eða skemur, þá kom þeim sam
an um að koma þyrfti á fót
stofnun, sem hefði því hlutverki
að gegna að fylgjast með óvænt
um náttúrufyrirbærum hvar-
vetna á jörðu vorri, og gera vís-
mdamönnum í öl'lum löndum
viOvart um leið og þau væru
tflkynnt.
Þessi hugmynd varð svo að
veruleika fimm árum síðar, er
þessi stofnun tók til starfa
í Cambrigde í Massachusetts
undir nafninu „Upplýsingamið-
stöð fvrir skyndilég náttúrufyr
irbæri“, og hafði einn af helztu
framámönnum Smithsonian-
stofnunarinnar, dr. Sidney Gall
er, átt virkastan þátt í öHum
undirbúningi, en Robert Citron,
sem áður veitti forstöðu þeirri
deild Smithsonian-stofnunarinn-
ar, sem fylgist með ferðum og
athæfi gervihnatta, var ráðinn
forstjóri hinnar nýju „upplýs-
ingaþjónustu". Undirbúningur-
inn hafði meðal annars verið f
því fólginn að ráða umboðsmenn
í öllum löndum, sem gerðu
mjðstöðinni tafarlaust viðvart,
þegar einhverra óvæntra nátt-
úrufyrirbæra yrði vart annars
vega, hins vegar að skrá stofnan
ir og einstaka vfsindamenn í
öllum löndum, /sem miðstöðin
gerði tafariaust viðvart, þegar
slík náttúrufyrirbæri hefðu
verið tilkynnt. Og það kom í Ijós
von bráðar að upplýsingamið-
stöð þessa mundi vart skorta
verkefni, þvi skömmu eftir að
hún taldist tekin ti'i starfa, gat
hún sent frá sér tifkynningar
um eldgos á tveim stöðum —
f Kyrrahafinu og á Suðurskauts
landinu — og enda þótt Robert
i' C
Citron væri þá enn eini starfs
maðurinn, reyndist upplýsinga
miðstöðin hlutverki sfnu vaxin.
Nú hefur forstjórinn yfrr
nokkru starfsliði að ráða, og
auk þess er upplýsingamiðstöð-
in búin öl'lum nauðsvnlegum
fjarskiptatækjum, sem gera
starfsfóikinu k'leift að taka á
móti tiikynningum um hin ýmsu
náttúrufyrirbæri og senda til-
kynningar um þau á örskömm-
um tima. Einnig fylgist miðstöð-
in stöðugt með framvindu þess
ara fyrirbæra, t. d. ef um eld-
gos er að ræða, og sendir þá frá
sér skýrslur daglega í þvf sam
bandi. Þá hefur miðstöðin og
hönd í bagga með að auðvelda
vísindamönnum ferðir þangað,
sem eitthvert fyrirbæri er að
gerast, eða hefur gerzt nýverið,
og í einstökum tilvikum hafa
vísindamenn frá Smithsonian-
stofnuninni haidið samstundis
flugleiðis á staðinn til aö sjá
um upplýsingaöflun. — Meðal
þeirra aði'la, sem miðstöðin send
ir upplýsingar sínar má teija há
skóladeildir, fréttastofnanir,
söfn og bókasöfn, einstaka vís
irrdamenn og einnig kaupsýslu-
menn og fyrirtæki, sem hafa ein
hverra hagsmuna að gæta í
þessu sambandi.
Og það eru ekki eingöngu
eldsumbrot, sem upplýsingamið
stöðin fylgist með. Meðal þeirra
fyrirbæra, sém hún hefur fylgzt
með og sent tilkvnningar um má
nefna, auk eldgosanna, jarð-
skjálfta, flóð, skriðuföl'l, Ioft-
steina — en einnig skyndilega
olíumengun á afmörkuðum haf-
svæðum, fiskadauða af völdum
eitrunar í ám og vötnum, ó-
væntar skordýrainnrásir eða ein
hverjar annarlegar hegðunar-
breytingar vissra dýrategunda.
Einna „hraðastar hendur“ verð
ur starfsfólk miðstöðvarinnar að
hafa, þegar um loftsteina er að
ræða. Bæði er það, að mjög
skammur tfmi líður frá því er
fyrstu upplýsingar geta bor-
izt um að þeir séu á leið til
jarðar og þangað til þeir eru
,-,Ientir“, teirið getur nokkum
tfma. þrátt fýrir fulikomnustu
tækni að miða staðinn, þar sem
þeir lenda, og síðast en ekki sfzt,
að radíóvirkni þeirra dvinar
mjög fljótt eftir lendingu, svo að
vísindamenn veröa að komast
sem fyrst á staðinn. Fyrir ekki
ails töngu komst upplýsingamið
stöðin f tæri við loftstein, sem
fél'l til jarðar á afskekkttkn stað
í Oklahoma, og reyndist mót-
töku- og tilkynningakerfi stöðv-
arinnar standast þá raun með
prýði.
, Þannig hefur þessi hugmynd,
sem fyrst kom tij umræðu úti
við hina verðandi Surtsey 1963
ekki aðeins komizt í framkvæmd
heldur er sú stofnun, sem upp atf
henni reis, þegar orðin merki-
legur og mikilvægur tengiliður
vísindamanna og vísindastofn-
ana um allan heim — einnig
austan jámtjalds — hvenær sem
einhver óvænt náttúrufyrirbæri
eiga sér stað, og hvar sem þau
eiga sér stað, í lofti, legi eða á
láði.
LANDSPRÓF í
ÍSLENZKU
— málfræði og bókmenntum
felenzka lesin
Við fyrirgjöf verður höfð hliðsjón
af málfari, stíl og frágangi.
I— 2 Hvers vegna er orðið stærst
skrifað með r, en orðið hæst r-
laust?
3—4 Hvers vegna er orðið ein-
bekni aðeins skrifað með einu t?
5—K) Breytið eftirfarandi setning
um í þolmynd:
Jón bauð mér til veizlunnar.
Ámi tounaði Sigurði verkið.
Konungur synjaði honum ráðahags-
ins.
II— 12 Hvers vegna er rangt mál
að segja: Þannig mönnum er ekki
treystandi?
13—14 Hvert er beygingarein-
kenm ópersónulegra sagna?
15—20 Hvaða munur er á hlut-
verki persónuhátta og fallhátta í
setningu?
21—30 Skrifið upp þau orð í eftir-
farandi setningu, sem hafa i-hljóð-
varp I stofni. Sýnið enn fremur
skvld orð (eitt fyrir hvert), sem
hafa tilsvarandi fmmhljóð i stofni:
1 fornöld kusu flestir að deyja með
seeeatf.
Synir Þóröar sýndu ræningjunum
enga miskunn.
31—36 Setjið aukasetningar í stað
þeirra liða, sem eru feitletraðir.
Merking á að haldast óbrfeytt:
Sigurður kom afi verki lokrm.
Heyrðirðu bamið gráta?
37—40 Sýnið með dæmum rnun-
inn á sjálfstæðri og ósjálfstæðri að-
alsetningu.
41—45 Greinið í setningarhhita':
Þór skildi eftir hafra sína
Úr Lestrarbók Siguröar Nordals
og Ljóöalestri:
46—60 Sálanskipið eftir Bóhi-
Hjálmar.
Sálarskip mitt fer hallt á htíð
og hrekur til skaðsemdanna,
af því það gengur iHa við
andviðri freistinganna.
Sérhverjum undan sjó ég slæ,
svo að hann ekki fyili,
en á hléborðið illa ræ,
áttina tæpast grilli.
Ónýtan knörinn upp á snýSt,
aldan þá kinnung skellir,
örvæntingar því ölgan víst,
inn sér um miðskip hellir.
Sýnist mér fyrir handan haf
hátignarskær og fagur
brotnuðum sorgar öldum af
upp renna vonar dagur.
Skýrið vandlega þá meginhugs-
un, sem kemur -fram í kvæðinu, og
þá samlíkingu, sem f þvf er fólgin.
Látið skýringar torskilinna orða og
orðasambanda koma fram á ein-
hvem hátt í úrlausninni.
Or lestrarbók Sigurfiar Nordals:
61—70 Stökkið eftir Þóri Bergsson.
Berið saman lækninn og sýslu-
manninn, og gerið grein fyrir þeim
boðskap, sem höfundurinn flytur.
Úr Lestrarbók handa gagnfræða-
skólum eftir Áma Þórðarson o.fl.:
46—60 Við ána eftir Snorra Hjart-
arson.
Hér sækja að þér sögur gleymdra
daga,
hér sérðu þá sem lifðu dal og heiði,
sem biðu í kvöl og trú við hamra-
hurðir
og heyrðu goðasvör í strengjum
fljótsins
og þráðu í draumi þrúðvang Iyngs
og steina
er þeyr á hausti kvað við strá á
glugga.
Tunglkola brann í bláum skýja-
glugga,
byggðin var kvödd og leitað
skamma daga
að K’ndum sauðum, sofið milli
steina,
sótt fram í efstu grös um blásna
heiði,
svipvindur kaldur Iék á langspil
fljótsins,
lfknstafir skinu gegnum svartar
hurðir.
Gerið nákvæma grein fyrir um-
hvertfi því og tilfinningum, sem
skáldið lýsir í fyrra erindinu. Skýr-
ið vandlega samlfkingarnar, sem
feitletraðar eru. Við hvað l’fkir
skáldið því, sem rætt er um í hverri
þeirra?
61—70 „Farðu nú guði á vald f
grátt brókarhald. Jón Hreggviðsson
frá Rein. Þér er fullreifsað á Húsa-
felli“.
í hverju var refsingin fðlgin?
Handa öl'Ium nemendum:
71—80 Lýsið ævi'lokum Helgu
fögru. Hvað má af þeirri frásögn
ráða um hugarfar hennar og skap-
gerð?
81—90 Ólesnar bökmenntir.
Skrifið aðeins um annað ljóðið
eftir eigin vali.
Gerið í stuttu máli grein fyrir
þeirri meginhugsun, sem þið finn-
ið f ljóðinu.
Enn þótt magnist ísaþök,
eigum við f 1aumi
allajafna opna vök*
ofan að þíðum straumi.
Og þótt harðni heljartök,
höfum við í draumi
einhvers staðar auða vök
ofan að lífsins straumi.
Indriði Þórkelsson.
*Vakir voru oft hafðar tfyrir vatns
ból áður fyrr.
En ataýjum degi
fær þú aíldrei kynnzt.
í lind reynslunnar
fellur 'ljós hverrar stundar
og birtist þar
slungið blikandi speglun
alls þess er áður var.
Hannes Pétursson.
91—100 Finnið stuðlana í þessum
Ijóðlínum:
1. Ég sat og var að sauma inni í
stofu.
2. Með bleyðilaust hjarta hann ætl
un lét breytast f efnd.
3. Og smalar loftin, safnar skýjun-
um saman
4. Vatnið fossar. Glitra f fagurglóö
um
5. En alft er oss þungt með eöli
tvenn.
Smurbrauðstofan 1
BJaRIMIIMINI
Njálsgato 49 Sítni tStQS |