Vísir - 21.10.1972, Blaðsíða 7

Vísir Laugardagur 21. október 1972
cTVIenningarmál
Nóbelsverðlaun 1972:
Maðurinn sem
safnaði þögn
Doktor Murkes ge-
sammeltes Schweigen
nefnist smásaga eftir Hein-
rich Böll sem í ár hlýtur
bókmenntaverðlaun Nób-
els. Hún segir frá manni
sem safnaði þögn.
Doktor Murke er ungur maður,
vinnur i útvarpinu, menningar-
deildinni. Hann er settur i það
verk að búa til flutnings útvarps-
erindi um Eðli Listarinnar eftir
mikinn mann og snilldaranda,
prófessor og doktor eftir þýzkum
hætti, Bur-Malottke.
1 útvarpshúsinu er allt svo nýtt
og fint, en ekkert er þar ljótt, allt
„hannað” upp á siðasta móð.
Jafnvel öskubakkarnir i húsinu
eru svo fin og frumleg listaverk
að enginn hefur nokkurn tima
vogað sér að ata þá út með ösku,
eldspýtum eða stubb. En Bur-
Malottke, sem talað hefur i út-
varp að minnsta kosti klukkutima
á mánuði siðan i striðslok, hefur
orðið fyrir snöggum sinnaskipt-
um, nánast fyrir vitrun. bað hef-
ur runnið upp fyrir honum að
guðstrú sú sem hann hefur játað
með svo sterkum orðum öll und-
anfarin ár var tizkubundin og
úrelt orðin. bess vegna verður að
afnema orðið Guð i erindunum
um Listina, sem þegar voru kom-
in á band, en skeyta inn i staðinn
orðunum ,,hinn mikli andi sem
við tignum”. bau og þau ein sam-
svara núverandi trúarskoðun
prófessor doktors Bur-Malottke.
1 erindunum var Guð nefndur 27
sinnum, Listin 134 sinnum. Eftir
að hluta þrisvar á þau orkar orðið
„list” eitt sér á Murke eins og
svipuhögg. Sjálfur safnar hann á
hinn bóginn þögn. Hann heldur til
haga allri aukaþögn og eyðum úr
hljóðböndunum sem hann klippir,
skeytir stúfana saman og spilar
bandið á kvöldið þegar hann er
kominn heim. Hans kærasta ósk
er að fá kærustuna til að þegja
fyrir sig inn á band þó ekki væri
nema i fimm minútur. En það
finnst henni auðvitað argvitugri
dónaskapur en flest annað sem
ung stúlka er beðin að gera...
Kynslóö 47
Eins og rakið hefur verið i frétt-
um af nóbelsverðlaununum er
Heinrich Böll af striðskynslóð
fæddur 1917, barðist i þýzka hern-
um öll striðsárin. Fyrstu verk
Bölls, sem stundum hefur verið
likt við sögur Erich Maria Re-
marques frá fyrra striðinu, fjöll-
uðu lika um hermennskuna,
striðsárin og heimkomu her-
manna að rústunum i striðslokin.
En höfuðrit hans eru taldar tvær
stórar skáldsögur frá seinni ár-
um , Biilard um lialb zehn, 1959,
Billjarð klukkan hálftiu, og
Gruppenbiid mig Dame, 1971. Sú
bók hefur verið á meísölulista i
býzkalandi siðan hún kom út, og
varla minnkar áhugi á henni eftir
verðlaunin.
Heinrich Böll og hans kynslóð i
þýzkum bókmenntunum tók ann-
an og meiri arf en rústir borg-
anna. Einnig hinn andlega arf
býzkalands þurfti að meta upp
á nýtt eftir daga Hitlers og
nazismans. Böll varð áhrifa-
maður i lauslegum samtökum
þýzkra rithöfunda, hinni svo-
nefndu Gruppe 47 sem varð eink-
ar áhrifamikil i eftirstriðs-bók-
menntunum og raunar lengi sið-
an, pólitisk hreyfing ekki siður en
bókmenntaleg.
Uppgerið við fortiðina mótar
sjón og viðhorf þessara höfunda
við sinni nánustu samtið, manna
eins og Bölls og Giinters Grass.
Út i frá að minnsta kosti hefur
vist þótt kveða meir að Grass,
hinum stóru nýstárlegu sögum
hans um nazismann, Tintrumb-
unni og Hundadögum, og margur
mun hafa átt þess von að hann
hlyti nóbelsverðlaun úr þvi röðin
þótti komin að þýzkum rithöf-
undi, meir en aldarfjórðungi eftir
strið. Böll er ekki jafnróttækur
höfundur og Grass, verk hans i
hefðbundnari sögusniðum. bar
fyrir þurfa áhrif hans ekki að
hafa verið minni: hann er einhver
viðlesnasti höfundur i býzkalandi
á okkar dögum, verk hans á und-
anförnum árum þýdd og lesin út
um allar jarðir. En hér á landi
hefur að sönnu ekkert birzt eftir
Böll nema tvö eða þrjú leikrit i út-
varpi og örfáar smásögur.
List og
lifskoöun
Seinni verk Heinrich Bölls ger-
ast öll á eftirstriðsárum, i þjóð-
félagi hins þýzka undurs, virkni
og tækni, hagræðingar, fram-
leiðni og hagvaxtar. bað er
hugarheimur og umhverfi þess-
ara tima sem Böll gerir að spott
og spé i sögunni um doktor Murke
og öðrum fleygum og fyndnum
satirum i samnefndri bók. Murke
stenzt ekki mátið að tylla billegri
bibliumynd upp á vegg i útvarps-
húsinu. Fyrir vikið var að
minnsta kosti „ein vond mynd” i
byggingunni. Böll er sjálfur
trúaður kaþólskur maður. En
samtiðargagnryni hans stafar
ekki af ihaldssömu ofmati
„fornra dyggða” eða annarra
þvilikra verðmæta, þjóðlegra eða
kristilegra, enda væru slik við-
horf sizt af öllu trúverðug i
býzkalandi. En þögnin sjálf, ein-
föld verðmæti hversdagslegra
lifshátta, brauðið, ástin og trúin
— það á ekki inni i þeim samtið-
arheimi sem hann lýsir af kulda
og fyrirlitningu, svo skammt und-
ir niðri fyndninni i sögum eins og
þessari.
t hinum stóru skáldsögum sin-
um segir Heinrich Böll frá býzka-
landi eftirstriðsára undir miklu
viðtækara sjónarhorni. 1 Billjarð
klukkan hálftiu er lýsing þriggja
þýzkra kynslóða með nazismann
og striðið i brennipunkti
sögunnar. Hópmynd með konu er
sögð að sinu leyti jafn-auðug og
margbreytt saga, en form hennar
einfaldara og auðveldara lesand-
anum, aðhlægin og alvörugefin
samtiðarlýsing. Báðar þessar
sögur eru taldar með höfuðritum
þýzkra bókmennta eftir strið
vegna listar og lifsskoðunar og
njóta i senn alþýðlegra vinsælda
og útbreiðslu.
Bókmenntir
og pólitik
Allir hlutir eru „pólitiskir” að
einhverjum hætti einnig nóbels-
verðlaun. býzkir höfundar sem
siðast hlutu þessa viðurkenningu,
Hermann Hesse 1946, og Thomas
Mann, 1929, voru báðir útlagar
frá býzkalandi Adolfs Hitlers,
Böll var á hinn bóginn hermaður
undir merkjum hans. En Böll
hefur einnig snúizt öndverður
gegn ihaldsöflum i samtið sinni,
nú siðast niddur og rægður af
hinni alræmdu Springer-pressu
vegna þess að hann vogaði að
mótmæla móðursjúkri meðferð
hins umtalaða Baader-Meinhof
máls. bað er eftirtektarvert að
bæði Böll og Grass, fremstu
höfundar samtiðarinnar i
býzkaiandi hafa afskipti af póli-
lik, talsmenn skynsamlegrar
skoðunar, jafnréttis, raunhæfrar
friðarstefnu. bað er býzkaland
Willy Brandts sem hlýtur bók-
menntaverðiaun i ár eins og frið-
arverðlaun i fyrra.
Sigurður Egill Garðarsson skrifar um tónlist:
enn i vexti, hógvær áætl-
un um uppbyggingu
sveitarinnar hefur lengi
legið fyrir. En hve lengi
á að biða?
A448
Fyrst skal vikið að hljómleik-
unum s.l. fimmtudagskvöld.
Sinfóníuhljómsveit Islands:
2. tónleikar — 19. október 1972
Stjórnandi: Sverre Bruland
Einleikari: Gervase de Peyer
Á siðustu tónleikum
Sinfóniuhljómsveitar-
innar, sem þó voru
fremur þokkalegir,
komu i ljós nokkur at-
riði, er hefta framgang
hennar. En fæst þeirra
eru hljóðfæraleikurum
hennar að kenna. Auð-
vitað er nauðsynlegt að
muna að hljómsveitin er
Gervase de Peyer
Konsertinn hófst með sorgar-
forleik op. 81 eftir Johannes
Brahms. Flutningur verksins gaf
til kynna að hér hefur verið um
skyndiákvörðun að ræða, eða ekki
unniztnógur timi til æfinga. Hvað
sem þvi viðvikur munu strengir
aldrei geta bætt úr mannfæð og
ósamræmi með þvi að hækka sig
allt upp i A-448. Hvað gerist. Að
frátöldum óhöppum setur þetta
hornleikara og aðra blásara i
ákveðna hættu: Hljóðfæri þeirra
eru ekki gerð fyrir slika hækkun.
Hér verður að vera meira sam-
ræmi. Að visu ætti hljómsveitar-
stjóri að hafa gát á þessu, en svo
virðist ekki hafa verið i þetta
sinn. Allt of fámennt strengjalið
verður ekki bætt með þvi að
hækka konsert-A um 6-8 sveiflur á
sekúndu. Hér vantar að minnsta
kosti sex til átta manns á fyrstu
fiðlu, fjóra til sex á aðra fiðlu
o.s.frv. Sex hnéfiðlur vega ekki
upp á móti fimm konirabössum,
Sverre Bruland
sem mættu vera sex i fullskipuðu
strengjaliði.
Næst var á efnisskránni klari-
nettu-konsert i A-dúr (K-622) eftir
Mozart. Kom hér fram frægur
einleikari, Gervase de Peyer, tal-
inn enn merkasti klarinettuleik-
ari tónlistarheimsins i dag. En
vibrató á siðustu tónunum i lok
nokkurra frasa i adagio-kaflan-
um er ekki viðeigandi þegar um
Mozart er að ræða. Hér er að
visu um smekksatriði að ræða.
En hvað sem þvi liður hafði ein-
leikarinn afbragðs vald á blæ-
brigðum, tónmyndun og tenging-
um. Meðan verið er að ræða um
vibrató: hvernig væri að flautu-
leikararnir kæmu sér saman um
sitt vibrató, hve hratt og hve
breitt, svo að þeir geti verið sam-
stiga þegar á reynir? í siðasta
þætti klarinettu-konsertsins var
frammistaða hljómsveitarinnar
meistaraleg.
Fimmta sinfónia Sergej
Prokofjeffs verður sennilega
aldrei talin til gullaldar-tónbók-
mennta, þó vinsæl sé. Hér stóð
hljómsveitin sig mun betur en
hljómsveitarstjórinn sem ýmist
gleymdi inntökum eða gaf merki
um þær á skökkum stöðum i öðr-
um þætti sinfóniunnar. En hljóm-
sveitarmenn björguðu þessu við
sem bezt mátti.
bvi miður gleyma áheyrendur
oft að klappa fyrir hljómsveitinni,
en beina þakklæti sinu að einleik-
ara eða stjórnanda. Svo var þó
ekki i þetta sinn — enda var
hljómsveitinni flest að þakka,
sem vel tókst.
LANDHELGISMÁLINU
kenna, að það voru mistök að gefa
þeim tækifæri til að hafa forystu
um ákvörðun útfærslu, sem allir
voru sammála um — og
óhjákvæmileg var á þessu ári.
Aukin ásókn erlendra togara,
minnkandi, afli, skýrslur fiski-
fræðinga og seinkun hafréttar-
ráðstefnunnar hefði allt rennt
stoðum undir þá sjálfsögðu
ákvörðun, hver sem i stjórn hefði
setið.
Vitaskuld er auðvelt að vera
vitur eftir á, og i raun eiga slikar
vangaveltur að vera óþarfar, ef
og þegar menn hafa þá skoðun að
landhelgismálið eigi að vera hafið
yfir flokkadrætti. En þvi er að
þessu vikið, að i ljós hefur komið,
að þjóðarhagur ræður ekki
einn ferðinni. Grátbroslegur
metningur milli stjórnarflokk-
anna, um að eigna sér málið og
hafa i þvi forystu, hefur komið
upp um annarlegar hvatir og
lágkúrulegan pölitiskan rembing.
1 þeim efnum er Lúðvik Jósefsson
senuþjófur og -aðalsökudólgur.
Ef skoðaðar eru i samhengi
hinar frægu sendiferðir Jónasar
Arnasonar, óskiljanleg afstaða
rikisstjórnarinnar gagnvart al-
þjóðadómstólnum, erfiðleikar i
samningaviðræðum við Breta og
V-bjóðverja og hinir tiðu blaða-
mannafundir Lúðviks, nú siðast
ódulbúin litilsvirðing á utan-
rikisráðherra, þá fer ekki fram
hjá neinum, sem það vill vita, að
sjávarútvegsráðherra hefur
markvisst hagað svo málum, að
honum væri til upphefðar en
öðrum til minnkunar. Hann hefur
ekki aðeins látið flokkshagsmuni
ráða ferðinni, heldur hefur hann
sömuleiðis boðiðheim opinberum
ágreiningi milli einstakra ráð-
herra, hvað þá við stjórnarand-
stöðu, varðandi vinnubrögð i
landhelgismálinu. Ljóst má nú
vera, að hans ráðum hefur i hvi-
vetna verið fylgt um málsmeð-
ferð, hversu hyggileg, sem hún
getur talizt.
1 sjálfu sér skiptir ekki öllu
máli út á við, hver ræður ferðinni,
ef á annað borð er vel og skyn-
samlega á málum haldið. En
þegar saman fara hvatvis vinnu-
brögð og opinber átök ráðherr-
anna um að eigna sér „heiður-
inn” af landhelgisútfærslunni, þá
verður hinn pólitiski ávinningur
minni en lil er stofnað. Og þá er
einingin rofin.
bess vegna er svo komið i dag,
að þetta eina blóm, sem eftir er i
hnappagati rikisstjórnarinnar,
verður ekki sú skrautfjöður i
EFTIR ELLERT
B. SCHRAM
innanland'spólitikinni, sem til er
æilazt. Almenningur hefur nefni-
lega imugust á primadonnuleik,
þegar þjóðarhagur er i veði.
bað kom i hlut þessarar rikis-
stjórnar að færa út landhelgina.
h’yrir það á hún lof skilið. En
útfærsla er eitt — raunhæf fram-
kvæmd annað. bvi er illt til þess
að vita, eins og nú er komið á
daginn, að af einstökum ráð-
herrum séu meir metnir flokks-
legir hagsmunir en farsæl lausn
þessa mikilvæga máls.
Eilert B. Schram.