Vísir - 17.11.1972, Blaðsíða 7

7
Visir. Köstudagur 17. nóvember
kröfum þeim sem starfsmenn i
Straumsvik nú gera.
Eitt gleggsta dæmið um
hálaunaspennunahérer ab finna i
húsnæðismálum. Á einu ári hefur
ibúðaverð hækkað um þriðjung.
Húsnæðishækkanir einar hafa
meira en étið upp kjarabætur
margra, einkum unga fólksins
sem er að koma þaki yfir höfuðið.
Sumir segja að þær stafi ein-
faldlega af ibúðaskorti, en undir-
rótin er þó vafalaust taxtaspenna
iðnaðarmanns, sem er orðin stór-
felit þjóðfélagsvandamál. Kapp-
hlaup iðnaðarmanna við að halda
háum lifsstandard á mjög mikinn
þátt i verðbólguspennunni, enda
er almenningur fyrir löngu
hættur að botna upp né niður i
sumum fyrirbærum. Greiðslur
fyrir 4-5 daga vinnu iðnaðar-
manna jafnast á við mánaðarlaun
verka,,lýðsins” i frystihúsunum.
Sófasett fjöldaframleitt með ein-
földustu vinnusparnaðarað-
ferðum kostar tveggja ef ekki
þriggja mánaða laun, fjölda-
framleiddir innréttingaskápar
sem taka 2-3 daga framleiðslu-
vinnu kosta álika og mánaðar-
laun. Enginn skilur heldur
hvernig hægt er að koma verði
fjöldaframleidds alfatnaðar upp i
nærri þriðjungs mánaðarlaun.
Það eru þó ekki aðeins iðnaðar-
mennirnir með uppmælinga-
töxtum sinum sem stunda sildar-
mokstur, það er svo viða sem
menn hirða stórfúlgur fyrir fá
handtök. En enginn má annars
vera að eða þorir að skenkja
þessu hugsun, það æxlast ein-
hvern veginn áfram og menn
greiða möglunarlaust mánaðar-
laun i bllaviðgerð sem tekur 2-3
daga á verkstæði. Þetta væri lika
kannski allt i lagi, ef það hefði
ekki óhjákvæmilega áhrif á verð-
bólguþróunina. Svo setjast full-
trúar þessara hálaunamanna við
hlið láglaunafólks á Alþýðusam-
bandsþingi i heilögu fákænsku-
bandalagi alþýðustétta og
þykjast vera svo afskaplega al-
þýðlegir, og saman eiga þeir lif
rikisstjórnar á valdi sinu.' Og i
hópi hálaunalækna með kannski
tveggja milljón króna árstekjur
þykir það voðalega fint að vera
kommúnisti, eða „félagslega
vakandi” eins og það er stundum
orðað. Og það er þá vist ekki
hætta á að kommúnistinn i sæti
heilbrigðisráðherra skerði eitt
hár á höfði þessara vina sinna.
Sem ráðherra er hann lika sjálfur
kominn vel upp i milljón króna
öreigalaun.
1 öllum þessum iðandi vef er
eins og vesalings láglaunafólkið
ósamkvæmisfært eigi sér enga
raunverulega málsvara. A s.l. ári
fengu sumir starfsmenn verka-
lýðsfélaga þegjandi og hljóða-
laust vænar kjarabætur og urðu
þar með sjálfir upphafnir i kapp-
hlaupið á hálunasviðinu. Og með
taxtaflokkum þróast nú sú
spilling verkalýðsfélaga að i
sömu félögum situr varnarlaust
láglaunafólk og gleypandi og
hrifsandi hálaunakempur oft
fyrir léttari vinnu.
Auðvitað er yndilegt fyrir þá
sem komast á æðra tilverustig
hálaunanna aðlifa i sinum glaumi
og nýtizku höfðingjahöllum.
Gallinn er bara sá að kapphlaupið
endar með ranglæti og sjóða-
þurrð. Hin svokallaða vinstri-
stjórn efndi aðeins það veizlu-
loforð sitt að auka krónutölu allra
launa og spenna þar með upp
verðbólgu i nýjar óræðar hæðir. Á
meðan eru allir sjóðir eyddir og
„vinstristjórn” þess ekki lengur
umkomin að framkvæma neinar
félagslegar umbætur
Hér hefur verið rætt um alvöru-
mál. Það er alvörumál af þvi að
allt er látið slarka og flakka
stjórnlaust. Enginn ábyrgur
maður þorir eða reynir að taka
neina afstöðu til hálaunaspenn
unnar. En þá afstöðu verður að
taka, þvi hún er undirrót verð-
bólgunnar. Ábyrgir valdamenn
verða að voga sér að ihuga þetta
og reyna að skapa sér hugmyndir
um hlutfallið milli verðmæta-
sköpunar og umbunar á öllum
sviðum. Hvaða pólitisk hugsun
liggur til dæmis að baki þvi sem
birtist i nefndarskrá rikisins, að
menn á hæstu launum fái þar ofan
á i aukagetu fyrir nefndarstörf
um hálfa milljón króna. Hvaða
starfsberserkir eru þetta, sem
vinna heilt ævistarf venjulegs
manns bara svona aukalega.
Hvaða stefna eða hugsun er á bak
við þetta? Kannski engin stefna,
— engin hugsun.
Þorsteinn Thorarensen
1972
cTVlenningannál
Fugl er meira en fugl
Sagt var nýlega, þegar út-
gáfufyrirtækin hófu kynningu
bóka sinna, þeirra sein eru vænt-
anlegar á jólamarkað, að árið
sem er að liða yrði sjáanlega
mikið „skáldsagnaár”. Það mun
vcra sannmæli. Og bókaútgáfa er
meðal vor slik höfuðskepna að
leyfilegt er að tala um mikil eða
litil skáldsagnaár og Ijóðaár eftir
atvikum, likt og talað er um afla-
ár og aflaleysisár, þurrkasuniur
og óþurrkasumur.
Skáldsagnaárið hófst að þessu
sinni á útmánuðum. Þá birtist
Hreiðrið, ný saga eftir Ólaf Jóh.
Sigurðsson. Henni hafa fylgt
skruðningar i blöðum, þar eð einn
ritar þetta, annar hitt um bókina
og svo takast þeir á út af þvi. Ég
hef hér ekki i hyggju að gripa
fram i þessa deilu. né heldur að
semja ritdóm um Hreiðrið til við-
bótar þeim sem komnir eru. Mig
fýsir einungis að nefna atriði sem
að skiiningi minum hefur ekki
lokizt upp fyrir gagnrýnendum.
Kem ég að þvi siðar.
Hreiðrið er seintekið verk,.i
sama skilningi og dulur maður er
seintekinn, enda þótt sagan sé rit-
uð á ljósu máli og öll atvik hennar
felld að kunnuglegu umhverfi
sem varðveitir raungildi sitt fyrir
sjónum lesandans. Á hinn bóginn
er margvislegu tákngildi fyrir
komið á þessu raunhlita sögu-
sviði, stundum með visbending-
um sem skjóta upp kollinum ör-
stutta stund i rás frásagnarinnar,
stundum eru þær endurteknar i
áherzluskyni (sbr. jurtina
Nemesisog hugtakið élan vital).
Þess er varla kostur að skorða i
fáeinum setningum efnisumfang
skáldsögu sem er táknleg að
miklum hluta. Skáldskapartákn
eru búin sprengikrafti sem opnar
þvi fleiri sjónviddir þeim mun
nánar sem rýnt er i þau, — þau
eru heimar innan i heiminum.
Ollu viðráðanlegra er að benda á
meginmark slikrar sögu, og þó er
ætlandi að þar sýnist sitt hverj-
um, enda hefur svo farið að einn
telur Hreiðrinu stefnt i þessa átt-
ina, annar i hina.
Vér íslendingar segjumst
stundum vera að tala „um lifið og
tilveruna” þegar umræðuefnið er
djúplægra en „dagurinn og veg-
urinn”. Sé ryk venjubundinnar
notkunar strokið af fyrrgreindum
frasa, er haganlegt að nota hann
sem stimpil — en ekki heldur
nema sem stimpil — um megin-
mark Hreiðursins. Umræða bók-
arinnar snýst um lifið og um til-
veruna.og þó nánar sagt: um leit
að lifsskilningi. Sú leit er sett
fram i starfi tveggja rithöfunda,
meistara og lærisveins sem jafn-
framt er sögumaður.
ótt vert væri til glöggvun-
ar, rek ég ekki söguþráð bókar-
innar, en þess verður að geta að
meistarinn, sem staðið hefur hug-
myndalega föstum fótum i
materialisma og starfað sam-
kvæmthonum, verður fyrir þvi að
sumarfuglar (þrestir) gera sér
hreiður á svölunum hjá honum.
Hann byrjar að fylgjast með
„vinnubrögðum og látæði
þeirra”. Þaö leiðir aftur til þess
að hann fer að efast um gildi fyrri
hugmynda sinna, hann taldi „að
hann yrði að endurskoða viðhorf
sitt til fugla”, þvi hegðun þeirra
féll ekki sem bezt að formúlum
sem hann taldi gildar. Hin skýru
svör sem hann átti við hlutunum
taka nú að gliðna i sundur, og
„einhvernveginn leggst það i
mig,” segir hann eftir hreiður-
gerðina, að hverju svari fylgi
tvær spurningar.
Þessi meistari er með ritverk i
smiðum og nú strandar hann. Af
þvi hann er meistari þá ritar hann
ekki bók nema hún geymi sann-
færingu hans. Hann hafði verið
grimmur „analytiker” sem vissi
hvarhann stóð, nú veit hann ekki
lengur hvar hann stendur. Hann
byrjar á nýju ritverki sem hann
seinna kveður vera á traustum
grunni „eftir atvikum”. Höfund-
ur lætur það ekki birtast meðan
sögunni fer fram, þar er hún
hálfsögð eins og miklu viðar að
yfirlögðu ráði. Meistarinn hverf-
ur af þessum heimi. „Harm-
saga?” spyr lærisveinninn sjálf-
an sig þegar honum verður hugs-
að til hans. Vist má það heita svo,
þvi meistaranum skildist að verk
sin hafði hann reist á völtum for-
sendum: lifið kom til hans i nýrri
mynd heim á svalirnar. Þá gerði
hann skyldu sina, tók það til
endurskoðunar, en raunar um
seinan, honum vannst ekkert til
hlitar upp úr þvi.
Það er að segja af lærisveini, að
hann er ósjálfstæður höfundur,
leitandi. Eraman af hlitir hann
ráðum meistara sins um hina af-
hjúpandi sundurgreiningu sem á
sér stoð i þeirri vissu að maðurinn
sé ekki annað en efnafræðileg
formúla, hver einstaklingur eitt
eintak hennar, lifið er skilgrein-
anlegt i botn. Að þvi skapi undrast
hann „þrastastand” meistara
sins, skilur ekki hvaða grundvall-
arróti það hefur komið á lif hans.
Hann verður honum fráhverfur,
og nýtt skeið hefst á ferli hans,
markað áhrifum yngri boðenda
sem eru að þvi leyti af sama toga
og meistarinn áður en „þrasta-
stand” kom til, að lifið er þeim
formúla, en ruddafengnari heldur
en sú sem meistarinn hafði starf-
að eftir. Þegar á herðir höfðar
hún ekki til lærisveins, þó svo
hann á timabili tæki mið af henni i
ritstörfum sinum. 1 bókarlok hef-
ur hann fundið leiðina til sjálfs
sin, öðlazt sjálfsþekkingu. Fram
að þvi hafði.hann skrifað undir
dulnefnum, nú afréð hann að
standa við sjálfan sig, vera það
sem hann væri, bera það nafn”,
segir hann, „sem ég hafði þegið
af foreldrum minum”.
Þannig lýkur Hreiðrinu. Meist-
arinn öðlast nýjan lifsskilning
sem kemur ekki heim við þá
efnishyggju, sem hann áður setti
traust sitt á. Lærisveinninn öðlast
einnig nýjan lifsskilning. Bók-
menntalegar samtiðarhugmyndir
striða gegn sannfæringu hans og
smekk, og hann þorir nú loks að
vera það sem hann er.
Nú kemur að þvi atriði sem
ég gat um i upphafi. Það hefur
heyrzt i gagnrýni á Hreiðrinu að
verkið sýndi bölmóð og þá lifs-
firringu sem er fylgifiskur
margra nútiðarskáldrita. Þetta
skil ég með engu móti og sé ekki
hvernig ritdómarar fá þess háttar
útkomu. i bókinni er ákveðnum
hugmyndum hafnað, á hennar
máli: að fugl sé einfaldlega fugl.
„fiðrað og fleygt hryggdýr, sem
oft og tiðum geti lika synt og kaf-
að”, og að maður sé aðeins „teg-
undareintak", þ.e. eitt eintak af
frumefnaformúlu. Þar er jafn-
framt látið sjást, að sá er sundur-
greini lifið i liki formúlu muni
gripa i tómt. Þetta tákngerir
eftir
Hannes
Pétursson
höfundur i frásögninni af drengn-
um sem slitur i sundur brúðuna
og finnur ekkert innan i henni
(sbr. og stað i ritgerð Halldórs
Laxness: Borgaralegar nútiðar-
bókmenntir, 1935).
Þetta grundvallarmark sög-
unnar virðist mér ekki hægt að
kenna við bölmóð nema frá þræl-
bundnu efnishyggjusjónarmiði,
þ.e. að lifið sé raunverulega
bundið i þekkta formúlu, allt eins
og það leggur sig, þar sé ekkert
óskýrt né óskýranlegt. t Hreiðr-
inu er öðru haldið fram, sem sagt
þvi að lifið sé göfgað dul sem
verði ekki fullskýrð né skilin, lifið
sé mysterium. Einnig er að þvi
vikið að þessi eigind lifsins sé
vanhelguð nú á timum i beinum
tengslum við sljóvgun sem fylgi
allsnægtaþjóðfélagi. Uppskeran
er eftir þvi: siðlos sem margir
eigi sök á.
t verkinu er þessi skilningur
látinn vakna með sögumanni.
Hann ekki siður en meistari hans
er að vaxa frá efnishyggju-for-
múlum. Hann dregur i efa, með
varfærinni spurningu á einum
stað, að „tegundareintak” geti
dáið að eilifu. Og hann er látinn
raula fyrir munni sér tvö visna-
slitur úr Vetrarferðinni um þann
sem kemur gestur og fer gestur
og á sér óákveðna fararstund.
Það samræmist aðferð höfundar-
ins, hinum leyndu skirskotunum
hans, að i beinu framhaldi af öðru
visubrotinu segir svo (ef menn
skyldu fletta þvi upp): „Sjálfur
hlýt ég að visa mér leið i þessu
myrkri.” Þaðer nákvæmlega það
sem sögumaður einsetur sér und-
ir bókarlok.
Sé þessi skilningur á um-
ræddu atriði Hreiðursins nærri
lagi, gengur hann þvert á hug-
myndir gagnrýnenda sem sjá þar
dæmi lifsfirringar. Bókin fjallar
þá um lifsnánd, ef ég má kalla
það svo. Að minnsta kosti lýsir
hún leit sem stefnir burt frá lifs-
firringu.
Vid útvegum sti/fítæki
af fullkomnustu gerð frá
SUN
Allt á sama stað Laugavegi 118- Simi 22240
EGILL VILHJÁLMSSON HE
Ólafur Jóh. Sigurðsson'