Vísir - 16.02.1974, Blaðsíða 7

Vísir. Laugardagur 1H. febrúar 1974.
cTVlenningarmál
AÐ VtftA IITILI
Fúsi froskagleypir
Ilöf. mynda og texta: Ole Lund
Kirkegaard
býð: Anna Valdimarsdóttir
lðunn 1973, 87 bls.
,,Það er nú ekki alltaf
gaman að vera lítill.
Auðvitað er það stund-
um skemmtilegt. Ofsa-
lega skemmtilegt
meira að segja. Það er
skemmtilegt á sumrin,
þegar maður getur
gengið um með berar
tærnar alveg fram i
myrkur, þegar grasið
er orðið vott.”
Þannig hefst þessi frásaga af
viðskiptum ,,góðu” drengjanna i
þorpinu og Fúsa froskagleypis.
Stuttu seinna segir: ,,En á öðr-
um timum er það ekki sérlega
'gaman- og það er vegna þess að
bærinn okkar er fullur af þorpur-
um og öðrum störum, heimskum
slánum sem geta ekki látið venju-
legt fólk i friði, eins og mig og
Jakob og aðra góða drengi.”
Sagan er öll sögð i 1. persónu.
Um sögumanninn ,,ég” fáum við
ekkert að vita nema það, sem
hann segir sjálfur. Ýmislegt er þó
hægt að ráða af þeim atvikum
sem hann lýsir og af sjálfum frá-
sagnarmátanum. Þar kemur
m.a. fram að sögumaður og vinur
hans Jakob muni ekki vera háir i
loftinu. Auk þess hefur maður á
tilfinningunni að sannfræði
sögunnar muni ekki mikið
ábyggilegri en Islendingasagn-
anna, þ.e. að um hana megi deila.
Annars er þetta saga um
,,skúrk.” Þannig er hann kynntur
til sögunnar: ,,Versti skúrkurinn
heitir Fúsi. Sumir kalla hann
Fúsa froskagleypi, vegna þess að
sagt er, að hann hafi einu sinni
gleypt lifandi frosk. En það hlýtur
nú samt að vera lygi, þvi að eng-
inn þorir að gleypa lifandi frosk.
Að minnsta kosti ekki i heilu lagi.
Fúsi er langur og mjór og fölur i
framan. Kannski stafar það af þvi
að hann gleypti þennan frosk. En
nokkrir þeirra, sem þekkja hann,
segja, að það sé vegna þess að
hann reykir sfgarettur.
Þetta er svo sannarlega ekki
lýsing á aðiaðandi persónu.
A.m.k. er Fúsi ekki aðlaðandi
séður með augum sögumanns.
Aðra mynd fáum við heldur ekki
af honum. Reyndar fer ekki hjá
þvi að maður gruni sögumann um
að vera ekki óvilhallur i frásögum
sinum og að e.t.v. blandist þar
óskir og raunveruleiki. Þannig
hugsum a.m.k. við, sem erum
fullorðin, við lestur þessarar bók-
ar. En látum sannleiksgildið
liggja milli hluta, það gera yngri
lesendur. Bókin er einstaklega
skemmtileg. Hún minnti mig á
Lazarus frá Tormes. Atburðir og
fólk er stórt i sniðum. Meira að
segja dýrin eru óviðjafnanleg.
Eða hvað finnst ykkur um
lýsinguna á litla feita hundi
slátrarans: ,,Hann (hundurinn)
stóð á miðjum veginum, eins og
feit, stór rúllupylsa. Þegar hann
sá okkur, varð hann svo hræddur,
að hann hoppaði upp i loftið og
valt um koll.” Málfar sögunnar er
liflegt. Þýðingin hlýtur að hafa
tekist vei, þvi aiit orðfæri er sér-
lega viðeigandi. Myndirnar eru
mjög lýsandi og i anda sögunnar,
enda stendur einn og sami maður
að myndum og texta.
Annars verður þessi bók að fá
að tala máii sinu sjálf, allar til-
raunir til að lýsa henni hljóta að
mistakast. Enda verður hver og
einn að fá tækifæri til að skilja
hana sinum eigin skilningi og trúi
ég ekki öðru en menn greini á um
þessa bók, eins og menn greinir
yfirleitt á um góðar bækur.
Frágangur bókarinnar er aliur
með ágætum.
Hrópandans rödd 09 heimurínn
Hvað er að sjá: stórveldið í
austri, lögreglurikið mikla
stendur uppi agndofa og yfir-
bugað af gagnrýni, mótstöðu
eins einasta manns. Þetta og
annað ekki sýnir brottrekstur
Alexanders Solsénitsins úr
Sovétrikjunum á dögunum —
að tilvera, viðurvist hans i
landinu varð ekki lengur
þoluð. En þaðan af síður mátti
gera hann að pislarvotti
heima fyrir.
Á undanförnum árum hefur það stund-
um skeð að ýmsum mótstöðumönnum
sovétstjórnarinnar innanlands, mennta-
mönnum og rithöfundum, hefur verið
veitt fararleyfi úr landi einhverra erinda
— en við svo búið sviptir borgararéttind-
um og bönnuð heimkoma. Brottrekstur
Solsénitsins var að þvi leyti einsdæmi að
hann var fluttur nauðugur úr landinu og
veitti að sögn beinlinis mótspyrnu þegar
honum varð ljóst að hverju fór. Ég hef það
fyrir satt að þvilikt hafi ekki gerst f Sovét
i meira en 40 ár — ekki siðan Trotski
var rekinn úr landi að aflokinni valda-
baráttu þeirra Stalfns. Aðeins þetta sýnir
glöggt við hvilikan andstæðing ráðamenn
i Kreml eiga að etja þar sem Solsénitsin
er annars vegar. Það er bara vonandi að
timarnir séu breyttir og betri að þvi leyti
að vandaðri verði eftirleikurinn við
Solsénitsin nú en Trotski fyrrum.
Tolstoj og
Solsénitsin
Á þeim rúmum tiu árum, sem liðin eru
siðan fyrsta saga Alexanders
Solsénitsins birtist i Sovét, uppáskrifuð af
sjálfum Krústjoff, hefur hann smám
saman orðið i augum umheimsins
einskonar tákngervingur og oddviti and-
spyrnuhreyfingar 1 landinu, og þá i fyrsta
lagi baráttu menntamanna fyrir
málfrelsi. ritfrelsi, skoðunarfrelsi, gegn
ný-stalinismanum, sem þar hefur orðið æ
fastari i sessi. Hann hefur verið hin
,,vonda samviska” ráðamannanna i
Kreml. Þaðer ekki með öllu út i hött, sem
stundum er gert, að likja stöðu
Solsénitsins i Sovét við Tolstoj á dögum
keisaranna, svo margt sem er ósambæri-
legt með þeim En Solsénitsin fylgir
fram i ritum sinum raunsæishefð og
siðferðislegri stefnu sigildra rússneskra
bókmennta frá 19du öld, og lifskoðun hans
eins og hún birtist i skáldskapnum sýnist
æ gleggra mótuð af djúpstæðri trúarlegri
dulhyggju samfara rikulegri rússneskri
þjóðernisvitund. Má ekki sjá hvortveggja
i samhengi við lifskoðun og skáldskap
Tolstojs á efri árum hans?
Tolstoj fékk aldrei nóbelsyerðlaun.En
Solsénitsin fékk þau. Það má sjálfsagt
draga i efa'að þessi frami hefði fallið i
hans hlut ef rit hans hefðu fengið að koma
út með eðlilegum hætti i Sovétrikjunum.
Og svo mikið er vist að þá hefðu þau,
a.m.k. hin seinni þeirra, fráleitt vakið
aðra eins athygli út i frá og raun hefur
orðið. Á það hefur verið bent að i nýjustu
bók hans, Gulageyjaklasanum komi litið
sem ekkert fram sem ekki var fullvel
vitað áður af öðrum frásögnum og
heimildum: það sem nú sópar alheimsat-
hyglinni að verkinu er sú staðreynd, að
ærleg úttekt á stalinismanum og arfi hans
er enn forboðin i Sovétrikjunum. Það er
heldur óliklegt að nógu margir lesendur
hefðu haft nægan áhuga á hinni stóru
sögulegu rannsókn á falli keisara-
veldisins, undirrótum og upphafi
byltingarinnar, sem Solsénitsin byrjar i
Ágúst 1914, til að gera verkið að
aiþjóðlegri metsölubók — ef það hefði
komið fram sem þáttur i almennu uppgeri
sögu og samtiðar i rússneskum bók-
menntum.
Keisaraveldið
og byltingin
öðru máli má vera að gegni um
samtimasögurnar, úttekt Solsénitsins á
stalinismanum i Degi i lifi tvans, Krabba
deildinni, Ysta hring, sem fyrir minn
smekk er máttugasta verk hans til þessa.
Sjónarsvið þessara bóka fer smá-
vikkandi, frá hinu einstaka til þess al-
menna, örlögum einstaklings
undir ómennlegri harðstjórn til af
hjúpunar sjálfs hins ómannlega stjórn-
kerfis. Lýsing Stalins,köngurlóar i miðju
neti sinu, fanga sins eigin valds, og legáta
hans Abakumovs i Ysta hring, eru ein-
hverjar hinar hatursfyllstu mannlýsingar
i bókmenntum er ég þekki. 1 Ágúst 1914
er glöggt að Solsénitsin getur ekki
litið málsvara byltingarinnar, rót
tæka vinstrimenn þeirra daga, réttu
auga, neitt frekar en úrkynjaða hers-
höfðingja hins afdankaöa keisaraveldis.
Hans menn i sögunni eru sumpart
arftakar fornra siða og dyggða, hins forna
og heilaga Rússlands: hershöíðingi sem
pislarvætti liður i orustunni um Tannen-
berg, sumpart málsvarar uppvaxandi
frjálslyndrar borgarastéttar i Rússlandi,
tækni- og menntamenn sem óhjákvæmi-
lega verða undir þegar byltingin riður
yfir.
Sjálfsagt er Solsénitsin rekinn brott úr
landi i þeirri von og trú að við svo búið
muni athygli hvarfla frá honum þegar frá
liði, mátt draga úr gagnrýni hans þegar
hún er firrt hljómgrunni heima fyrir. Er
nokkur ástæða af fyrri verkum hans til að
ætla að svo fari — þótt sjálfsagt breytist
baráttuferð hans, þegar hann er ekki
lengur hrópandans rödd heima fyrir
heldur fremsti fulltrúi útlægra rússneskra
bókmennta og menningararfs. Hitt má
vera að útlegðin verði til að út i frá geri
menn meiri greinarmun en áður á
manninum og verkum hans. hetjulegri
baráttu fyrir andlegu frelsi og
mannréttindum i Sovétrikjunum og lifs
skoðun og skáldskap hans að öðru leyti.
Solsénitsín og
Sovét- ísland
Hér á landi eru menn að visu vanbúnir
að ræða mikið um verk Solsénitsins.list-
ræna verðleika og lifskoðun þeirra. Við
þekkjum nafn og orðstir hans af fréttun-
um. En aðeins fyrsta skáldsagan hans,
Dagur úr lifi Ivans, hefur enn komið út á
islensku, bágborinni þýðingu aðéghygg.
en ekkert hinna seinni stóru verka hans,
þótt alllangt sé siðan sagt var að Krabba-
deildin væri væntanleg á islensku. Ekki
hafa heldur hin opnu bréf hans til
sovéskra stjórnvalda og rithöfundasam-
taka eða norsku nóbelsnefndarinnar frá i
haust né heldur nóbels-ræða hans verið
þýdd á islenzku — svo glöggar heimildir
sem þar eru um hina pólitisku baráttu
hans og lifskoðun sem henni liggur til
grundvallar.
Væri Sovét-lsland á komið, eins og
sumir öskuðu fyrrum, þyrftu valdamenn
hér á landi engar- áhyggjurað gera sér út
af Alexander Solsénitsin'og ritum hans,
hvað sem sálufélögum þeirra liði
annarstaðar.