Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1941, Page 6

22
LERBÓK MORGUNBLAÐSINS
sínum og góðvild hefir hún
reynst þeim góð hjúkrunarkona
í sálrænum meinum. Enginn gat
gert sjer dælt við hana, ekki
af því að persónuleikur henn-
ar skyti nokkrum ægigeislum,
heldur af hinu, að menn vildu
fremur gleðja hana en meiða.
Það var eins og flestir vrðu
betri menn, þá er þeir voru í
návist hennar. Strákurinn eða
hundinginn í þeim ljetu þá
minna á sjer bæra en ella. —
Samúð hennar og varmi voru
samúð og varma goldin. Slíkt
Ijetti raunir hennar og stríð.
Annars er örðugt að gera
skýra grein fyrir, hversu henni
kom bót eftir margvísleg sár
og öxarhögg örlaganna. Mjer
er eigi ljeð sú íkend (Einföhl-
ung), að jeg fái endurlifað og
lýst hugarbaráttu hennar og
hugarsigrum. En í öllum mann
legum efnum vinnur vaninn,
eins og áin rennur og rennur.
Vaninn deyfir, sverfur, þjálfar,
sefar sorgir og harma, kennir
eða innrætir nýtt viðhorf. Sig-
urður Nordal mintist fyrir
skömmu á það (í hugðnæmri
grein um Benedikt Þórarins-
son), hve holt það væri, að
eiga sjer það, sem hann kall-
aði „dund“, en Englendingar
kalla „hobby“. í raun rjettri
er þetta ,,dund“, sama sem leik-
fang, er fullorðnir og aldraðir
þurfa að eiga sjer, eins og
börn og unglingar. Sálar- og
taugalæknar vorra daga ráða
oss hið sama. Hugurinn er ekki
heilbrigður nje fullþroska,
nema hann sje seiddur að fleira
heldur en að skyldustarfi og
atvinnu, sjálfum sjer og fjöl-
skyldu sinni. Mjer liggur við
að segja, að frú Ásthildur hafi
kki þurft neitt sjerstakt dund.
Hún hafði altaf viðuna-efni
(.,hobby“), hvar sem hún var
og hvernig sem högum hennar
var háttað. Margt má telja sem
hún stytti sjer stundir við. Þessi
frændakona séra Matthíasar
sagði vel frá og lýsti vel mönn-
um og atburðum, einkum
mönnum, og henni var nautn
að því að segja frá. Mjer er
minnisstætt, er hún lýsti sum-
um merkum Vestfirðingum, t.
d. þeim frændum, Torfa al-
þingismanni á Kleifum og
Torfa í ólafsdal. Hinn mikli
búnaðarfrömuður var fullur af
fjöri og áhuga, eldi og óróa,
gekk eirðarlítill fram og aftur
um gólf, er hann var eitt sinn
að bíða heimkomu föður
hennar. Hún sagði, að Torfi á
Kleifum, þessi mikli merkis-
höldur, stórskorinn og stór-
kostlegur og tröllaukinn á svip,
væri sjer ógleymanlegur. —
Fleira má telja, sem veitti
henni andlega nautn og unun.
Móðir Guðmundar Thorsteins-
sonar elskaði, sem Katrín,
móðir Einars Benediktssonar,
„stökunnar máttuga mál,
myndsmíð vors þjóðaranda".
Hún gerði sjer stundum ekki
mikinn vísnamun. Ferhendan
var ást hennar og yndi og fró-
un. Mörg ferhendan, sem lítið
fer fyrir á skáldskaparvísu,
lumar og á athugasemd, sem
kemur sjer vel að muna. Sjálf
var hún hagmælt, sem margir
í hennar ætt. Sumir ætla það,
ef til vill, meginstoð frænd-
konu hins mikla trúarskálds,
að henni kipti í kynið og var
mikil trúkona. En frjálslynd og
mild var hún þar, sem hið
ódauðlega sálmaskáld vort. —
Hún sagði eitt sinn við mig, er
hún um unaðslegt vorkvöld var
stödd í skrúðgarði sínum er-
lendis, að hún tryði því, að hin-
um megin angaði alt og ilmaði
af blómskrúði.Án efa hefir hún
ljett henni mótlæti og sáran
söknuð, sú trú, að hún sæi aft-
ur ástvini sína og „ljómann
dýrðar bak við hel“, sem segir
í sálminu. En — hvað er hjer
orsök og hvað er afleiðing, —
Stafaði ekki þessi bjarta trú
hennar af því, hve henni fanst
lífið mikils virði, hve mjög hún
unni lífinu, fegurð þess og
dýrð,
Mjer virtist það eitt auð-
kenni hennar, að samúð hennar
og áhugi víkkuðu, eftir því sem
fleiri ár færðust yfir höfuð
henni. Furðaði mig á því, með
hvílíkum áhuga hún. komin
langt á áttræðisaldur, fvlgdi
því og man það vel, sem fram
fór í stjórnmálum stórþjóð-
anna. Var hún veðurnæm á
þeirri Heljarslóð, þótt hún væri
víðs fjarri, lengst norður í hin-
um ystu höfum. Virtist henni
þá örðugt að njóta bjartsýni
sinnar. Henni sýndist blikan
fram undan geigvænleg. Að
líkindum hefði hún tekið und-
ir það, er Matthías kvað önd-
verðlega í seinasta ófriði: „Of-
ríkið skemmir, en deyðir sið-
menning þjóða“.
Hún var enn ung í anda á
efstu árum. Henni þótti margt
nýnæmi og mörg nýtíska horfa
til bóta. Hún fagnaði því t. d.,
að æskan bjó við meira frjáls-
ræði heldur en henni og jafn
öldrum hennar fjell í skaut.
Það, sem mestu rjeð um sig-
ur hennar, voru sálarþrek og
ásköpuð samúð, unnandi líf-
gleði og lífskilningur, að því
leyti sem vjer fáum ráðið slík-
ar æfirúnir og skaparúnir. En
henni hefir naumast enst hug-
argleði og hjartavarmi til æfi-
loka án baráttu við sjálfa sig.
Eftir einhvern stærsta harminn,
sem hún beið, kvaðst hún ótt-
ast, að nú tæki sig að kala hið
innra. Hún hafði þá yfir þessi
vísuorð, er hinn mikli frændi
hennar kvað við dótturmissi:
„Vanur vosi og sérum
verður spar á tárum.
Kuldinn leitar inn é hörðum árum“
Henni hefir þá fundist frost og
beiskja ætla að heltaka hjart-
að. En hún vildi vera hlý, og
hún vildi vera glöð í huga og
hjarta. Án slíks var lífið henni
ekki líf. Vilji hennar átti einn-
ig þátt í, að henni varð eigi
„kalt á fótum“, ekki kalt í
þeli. Manndygð hennar var lífs
gleði, og lífsgleði hennar var
dvgð.
Sagt hefir veriað fjelags-
leg siðkenning eins hins mesta
heimspekings, er hefir verið
uppi, sje innibundin í þessum
latnesku orðum hans: „bene
agere et lætari“, þ. e. gera vel
og gleðjast, vera glaður. Þessi
orð, „agere“ og „lætari“, hafa
verið skýrð svo, að með þeim
sje fremur átt við hugarfarið alt,