Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1941, Blaðsíða 8

24
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Oscar Clausen:
Ríkir Breiðtirðingar
Laust fyrir aldamótin 1800, eða
árið 1794, skifti Bogi gamli
Benediktsson í Hrappsey fasteign-
um sínum á milli erfingja sinna
og afhenti þeim í lifanda lífi. —
Jarðeignir Boga voru 23 að tölu
og sumar stórar. Meðal þeirra
voru Staðarfell, Hrappsey og
FróiSa með öllum hjáleigum. Bogi
gamli var auðugur maður, en var
þó ósinkur á fje. Hann offraði t.
d. miklu fje í prentsmiðjuna í
Hrappsey og ýmsar búnaðarfram-
kvæmdir, svo sem garðyrkjutil-
raunir, sem hann fekk danskan
garðyrkjumann til þess að fram-
kvæma. — Þó að Bogi gamli af-
henti börnum sínum allar fast-
eignir sínar, var hann þó ekki al-
veg fjelaus eftir, og þegar hann
dó níu árum síðar átti hann
mikla peninga í kistuhandraðan-
um. Það voru 1600 dalir í silfri
auk annars. — Afkomendur Boga
gamla í Hrappsey hafa verið auð-
sælir og efnaðir menn hver fram
af öðrum og þvkir áberandi
hversu margir ættmenn Boga, hin
svokallaða Bogaætt, hefir verið
hagsýn og haldist vel á fjármun-
um sínum. —
★
Sonur Boga gamla var Bene-
dikt á Staðarfelli. Hann var rík-
ur bóndi, enda erfði hann talsvert
eftir föður sinn, þ. á. m. Staðar-
fell á samt 3 jörðum öðrum á
Fellsströnd, en fastur þótti hann
á fje og þótti óbónþægur. Hann
varð fyrir miklum skaða þegar v
bærinn á Staðarfelli brann með
öllu, sem í honum var, veturina
1808, og skal nú sagt frá því. —
Þann 24. febrúar, þegar elds-
voðinn varð, var hörkufrost og
stórfjúk. í bænum var „kakalofn"
og flugu eldneistar úr pípu hans,
sem stóð upp úr þekjunni. —
Neistarnir komust í þurt tróð, sem
var á milli þekju og viða í öll-
um húsunum. Eldurinn varð á
skömmum tíma svo magnaður að
bærinn brann allur á svipstundu,
áður en nokkuð var hægt að að-
hafast. Ekki voru tiltök að höggva
gat á þekjuna, sem var gaddfreð-
in, en kirkjan og útihús urðu var-
in. — Menn björguðust allir lit
úr þessum bruna, en inni brunnu
allir dauðir munir nema ein þanna.
Ein lifandi vera fórst í brunan-
um, en það var köttur, sem hús-
bóndinn hafði miklar mætur á og
lá hann altaf í rúmi hans. — Svo
vel varð Benedikt við skaða sín-
um, að hann sagði að verst þætti
sjer að missa köttinn sinn, því að
hitt annað væri alt hægt að veita
sjer aftur. —
Það voru ekki litlir fjármunir,
sem brunnu þarna inni í bænum
á Staðarfelli. Þar voru m. a. 60
fjórðungar (300 kg.) af smjöri,
32 sauðaföll og 12 tunnur af skyri.
Svo brunnu þar öll búsáhöld og
fatnaður, mikið af smíðuðu silfri,
borðbiinaði og kvensilfri, og bæk-
ur góðar. Það var því ekki lítill
skaði, sem Benedikt varð fvrir, eu
bót í máli var það, að harðfiskur,
kornmatur og peningar voru
geymdir í kirkjunni. — Nóttina
eftir brunann lá Benedikt í fjós-
básnum og varð vel við skaða sín-
um, þó að hann misti öll íveruföt
sín og væri klæðlítill og vantaði
margt. Síðan ljet Benedikt hýsa
Staðarfell ágætlega og bjó þar
til dauðadags. — Hann ljet bvggj i
þar hinn stóra bæ, sem stóð þar
óbreyttur fram vfir síðustu alda-
mót. — Benedikt á Staðarfelli
safnaði miklum auði, en sonur
hans, Bogi verslunarstjóri í Stykk-
ishólmi, tók svo við af honum og
hjelt vel í horfinu eins og nú skal
sagt frá. —
★
Bogi var, eins og áður getur,
umráðamaður hins mikla auðs
Thorlaoiusbræðra og verslnnar-
stjóri fyrir verslun þeirra í Stvkk-
ishólmi. í þessnri stöðu varð hann
einn auðugasti maður á fslandi.
Honum tókst áð afla sjer ótrúlega
raikils auðs á skömmum tíma. Svo
mikið af jarðagóssi eignaðist Bogi,
þegar hann var í Stykkishólmi,
að áður en hann flutti þaðan átti
hann 36 stærri og smærri jarðir,
flestar við Breiðafjörð, en nokkr-
ar suður á Mýrum. Hann keypti
á þeim árum Hóla í Hjaltadal til
þess að græða á þeira. Hann ljet
rífa öll gömlu húsin á biskups-
setrinu, þ.. á. m. hina fornfrægu
Auðunnarstofu, og seldi úr þeim
viðina, en seldi síðan jörðina aft-
ur og græddi vel á. Sumir segja
að hann hafi haft kaupverð jarð-
arinnar upp úr viðunum úr hús-
unum. — Það má telja víst, að á
þessari öld, sem liðin er siðan
Bogi dó, hafi engum hjer á landi
tekist að svæla undir sig svo mörg-
um jörðum, sern honum. Þegar
Bogi ljet af stjórn verslunarinn-
ar í Stykkishólmi, fluttist hann
inn að Staðarfelli og lifði þar á
eignum sínum. Hann átti mörg
börn og erfðu þau öll stórfje eftir
hann og er sá auður enn í hönd-
um sumra afkomenda hans, Tveir
synir Boga urðu auðugir menn,
það voru þeir Brvnjólfur í Flatey
og Jens, sem varð stórkaupmaður
í Kaupmannahöfn. —
★
Brynjólfur Benediktsson, sonur
Boga, fluttist til Flateyjar og varð
þar kaupmaður og höfðingi mikill.
Hann giftist Herdísi dóttur Guð-
mundar agents Schewing í Flatey
og erfði talsvert fje með henni,
svo að hann varð brátt ríkur mað-
ur. Hann varð ekki gamall maður,
en frú Herdís ekkja hans gaf síð-
ar allan sinn auð til kvennaskóla-
stofnunar og var sá sjóður settur
í skólann á Staðarfelli. Það átti
ekki allskostar illa við, því að
Staðarfell var ættaróðal Bogaætt-
arinnar, og þaðan var fóturinn
undir auðsafn þetta. —
★
Jens Benediktsen var annar
sonur Boga. Hann varð kaupamð-
ur og græddist svo fje á fáum
árum, að. hann varð einn auðug-