Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1942, Side 4
8«
liESBÓK MORGUNBLAÐSINS
kaupmaður í Flensborg, en síð-
an fógeti í Bramstad, áður
en hann kom hingað til lands
og tók við hirðstjórn. Þessi
maður virðist hafa verið ærið
yfirgangssamur og hafa vald-
ur orðið að róstum á sjálfu Al-
þingi 1517, 1518 og 1519, að því
er vitnisburðir ^margra manna
herma. Hið fyrsta árið eltu menu
hirðstjórans lögrjettumann einn á
alþingi og skutu hann, en lögðu
hönd á fje hans, og hafði hann þó
ekkert til saka unnið, og bauð sig
undir lög og dóm í lögrjettu, ef
þeir hefði eitthvað á sig að kæra.
Árið 1518 var tekinn lögrjettu-
maður einn, sleginn og barinn, og
setti hirðstjóri hann í járn. Sá
maður hafði það eitt til saka unn-
ið, að hann sagði upp dóm þann,
er hann hafði dæmt með öðrum
góðum mönnum og lögmaðurinn
samþykt. En á alþingi 1519 lenti
þeim saman hirðstjóra og' Og-
mundi biskupi Pálssyni pg varð
það með þeim hætti, sem nú skal
greina:
Þeir sátu í lögrjettu Ögmundur
og hirðstjóri og ræddust við um
mannbætur; má vera að talið hafi
sveigst að vígum þeim, er orðið
höfðu á Breiðabólstað, meðan Ög-
mundur var prestur þar, og vígi
því, er orðið hafði a£ völdum hirð-
stjóra eða manna hans 1517. n
hversu sem því er háttað, er það
víst, að Ögmundur sagði svo, að
honum þætti ekki jafnar bætur
eiga að koma hjer fyrir víg út-
* lendra manna, sem unnið hefði til
óhelgi sjer með ránum og annari
óhlutvendni, sem fyrir íslenska
menn, sem útlendingar hjer rjeði
af dögum saklausa. Við þetta
brást hirðstjóri svo reiður, að
hann bauð mönnum sínum að taka
til vopna og bjóst til þess að slá
og stinga Ögmund, en fekk þó
ekki komið því við, með því að
Vigfús lögmaður Erlendsson gekk
að honum og fekk haldið honum,
og bauð hann þó mönnum sínum
þá að drepa Ögmund. En ekki
varð þó meira af þessu.
Mestar líkur eru til þess að
Kristján konungur hafi ætlað
Týla það hlutverk hjer á landi að
undirbúa jarðveginn undir það,
að Englendingar tæki við landinu.
Dró hann taum Englendinga hjer,
og veitti þeim í öllum skærum og
róstum, þegar hann gat því við
komið. Og í brjefi, sem Laurids
Bruun skipherra Kristjáns ritar
23. mars 1521 segir hann berum
orðum, að Týli hafi ætlað sjer að
svíkja ísland undan konungi í
hendur Englendinga. Hefir hann
eflaust ekki vitað um leynimakk
konunganna, en þó er ekki gott
að segja nema að Týli hafi verið
handbendi Englakonungs og leik-
ið tveim skjöldum. Þó er vitað að
Kristján konungur hafði mætur á
honum.
En fslendingum var illa við
hann útaf ofstopa hans og yfir-
gangi, er áður getur. En mestar
deilur urðu með honum og Ilann-
esi Eggertssyni. Báðir kölluðu þeir
til hirðstjórnarinnar hjer, og þótt-
ist Týli hafa rjett til þess að taka
að sjer Bessastaði. Þess vegna
gerði hann aðför að Hannesi á
Bessastöðum og rændi þar kon-
ungsfje. En með tylftardómi, út-
nefndum af Ögmundi biskupi og
Erlendi lögmanni Þorvarðarsyni,
var það iirskurðað, með samþykki
biskups og lögmanns (1520), að
skipunarbrjef Hannesar væri gilt,
en Týli skyldi aftur skila öílu
því fje, er hann hafði ranglega
tekið á Bessastöðum.
Týli sigldi þá og þeir Ilannes
báðir út af þessum málaferlum
til Kaupmannahafnar. Bar Týli
þar fram ýms meðmælabrjef frá
Englandi og bað konung að trúa
ekki rógi Ilannesar Eggertssonar.
Síðan er Týli í Flensborg frá því
um haustið 1521 til vorsins 1523
og er í metum hjá kongi.
En er Kristján flýði land hefir
hann aftur gert Týla að höfuðs-
manni, og fer Týli nú til íslands
til að vinna landið undan Hann-
esi, sem hann taldi uppreisnar-
mann, þar sem hann fylgdi -Frið-
riki I. Gerði Týli nú aftur aðsúg
að Hannesi á Bessastöðum, rændi
þar og ruplaði bæði innan kirkju
og utan og tók fje konungs og
Hannesar og annara manna. Síðan
tók hann Hannes höndum og helt
honum í varðhaldi í hálfan mán-
uð.
En er Hannes losnaði úr varð-
haldinu stefndi hann Týla undir
dóm lögmanns (1523). Varð sá
úrskurður dómsins, með samþykki
lögmanns, að Týli væri óbótamað-
ur, enda sannprófaður að mörg-
um lögbrotum hjer á alndi, bæði
við lærða menn og leika. Dæmdu
þeir og Hannes skyldugan að
refsa Týla að lögum. Safnaði þá
Hannes liði, íslendingum og þýsk-
um kaupmönnum. Fóru þeir að
Týla þar sem hann var i skipi
sínu í Hafnarfirði, unnu skipið,
tóku Týla höndum og var hann
síðan liöggvinn.
En er þessar frjéttir bárust út,
komu þau skilaboð frá Hinriki 8.
Englakonungi til Kristjáns 2., að
hann vildi ekki eiga neitt við ís-
land nje lána fje út á það, fyrst
Týli og menn hans hefði verið
drepnir.
Samt sem áður helt hinn land-
flótta konungur, Kristján II. á-
fram að nauða á Hinriki með það
að lána fje út á ísland, eða kaupa
það. Gekk á þessu í heilt ár, en
Hinrik þrjóskaðist við, enda þótt
hann teldi Kristján löglegan kon-
ung Danmerkur.
Um þessar mundir og síðar
höfðu Englendingar fjölda skipa
hjer við land og herskip til að
gæta þeirra. Óðu þeir hjer uppi,
borguðu enga tolla nje gjöld, og
hröktu Dani og Hamborgara úr
höfnum og fiskiverum hvar sem
þeir gátu. Gekk á þessu fram til
ársins 1532. Þá um sumarið gerði
höfuðsmaður og Ilamborgarar að-
súg að Englendingum í virkinu
í Grindavík, og unnu fullan sig-
ur á þeim, „því hinir voru ekki
viðbúnir og þýskir viltu fyrir
þeim daginn og komu á þá óvara
og drulcna“, segir í Biskupaann-
álum. Þar segir enn fremur að 14
enskir hafi fallið þar og að sá
hafi heitið Ríki-Bragi, sem fyrir
þeim var. Hafi þeir verið dysjað-
ir þar í virkinu. Nolrkrar líkur
eru þó til, að mannfall Breta hafi
orðið meira, því að í brjefi frá
sendiherra Karls 5. í London, dag-
settu 16. des. 1532, segir, að sendi-
maður frá Friðrik Danakonungi
sje þangað kominn til að sanna
það, að 40—50 Englendingar, sem
drepnir voru á íslandi, hafi unn-
ið sjer til óhelgi og verið óbóta-
menn. Má þó vera, að Englend-