Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1945, Blaðsíða 2

178
LESBÓK MOKG UNBLAÐSLNB
liættulcg yfiiferður sukir víkiuga.
Eu Steiuu prestur ljet ]>að ekki
á sig ia, og þótti kirkjuherruu-
um í Danmörku ]>etta svo rösk-
lega gert, að hann fjekk embættið
þótt auuar þætti, betur til fallinn,
er ekki treysti sjer yfir hafið.
Steinn biskii]) sat nokkuð lengi
að stóli, eða til 1739 (frá 1711).
Hann gaf út bækur, og þar á meðal
biblíuna. llann orti mikið, og cru
sálmar hans liprir, hjartnæmir og
einlægir. En helclur en ekki gætir
þar áhrifa frá Hallgrími Pjeturs-
syni-, og var svo um fleiri eða flesta,
er sálma ortu um þessar mundir.
En það vill til að Ilallgrímur hefir
Jiað einkenni margra bestu skálda,
að hann lyftir þeim,> er stæla hann,
upp í hærra sess. en þeir hefðu ella
náð, og ])að svo um munar. Steinn
orti Upprisusálnia, 40 að tölu, sem
prentaðir voru í Flokkabókum á-
samt Passíusálmum Hallgiáms og
fleiri flokkum. Til þess að sjá á-
hrifin þarf ekki annað en athuga
upphaf fyrsta sálms og eiuli hins
síðasta — en þar á milli cr þessu
ekki ósvipað farið.
Upprís, mín sál, því upprisinn
er nú Jesús, brúðgumi þinn,
uppiás mitt hjarta einnig með,
upprísi mál og hugskotið.
Upp mín harpa og hljóðfæri,
lieilagt sigur-vers byrjandi,
innra skal jafnt og útvortis
allt, hvað með mjer er. gæta Jiess.
Sánkti Páll skipar, sála mín,
svoddan orð láttu ná til þín,
að vjer skulum þess altíð gá,
upprisinn Jesúm minnast á.
Síðasta erindi sálma ])essaia er
þannig:
Heiður, speki, vald, vegsemd, dýrð,
vizka, styrkur og lofgjörð skyrð
sje þjer ó Jesú Chi'iste klár!
Kongur dýrðar um cilíf ár.
t ^
Hjer er áreiðaulega vel leikið
undir af Ilallgrími og ber fullt svo
mikið á undirleikaranum sem ein-
söugvaranum.
111.
EX erfitt varð Steini biskupi um
fjárhaginn. Tók hann við öllu í
mesta sukki eftir Bjþrn biskup, en
var sjálfur enginn fjáraflamaður
eða framkvæmdagarpur í neinu.
Hallæri sverfur æ fastar og fastar
að. Mátti svo heita. að stóllinn væri
á barmi gjaldþrota er Steinn fjell
frá, og varla að til væri einu sinni
íbúðarhæf vistarvera á sjálfu bisk-
upssetrinu. Eymd 18. aldar í þess-
um efnum verður varla með orðum
lýst, hvort setn litið er á húsaskip-
un, mataræði eða annan aðbúnað.
Kirkjustjórn og skólahald i'ór mjög
eftir öðru. Skólastjóri var að engu
ágætur nema stærð og afli, cnda
kallaður Sigurður Islandströll, bæk-
ur fáar og aðbúnaður þeim einum
hæfur, sem ekkert annað þekktu.
Meðal prestanna var drykkjuskapur
niikill og flestir voru prestarnir á-
hugalitlir um kennimennsku og
barnafræðslu.
J’essu var öllu betur komið í Skál-
holtsbiskupsdæmi, því að þar höfðu
haldið um stjórnvöl menn, er voru
gerólíkir þeim Birni og Stcini. en
það voru þeir nafnarnir Jón Vída-
lín og Jón Árnason. En þó var einn-
ig þar pottur brotinn. Ilallæri og
verslunaránauð svarf þar að. Öllu,
sern stjórnað varð, hjeH Jón biskup
Áimason í föstum skorðum með
sinni dæmafáu einbeittni og ná-
kvæinu eftirliti. llallærið olli því
m. a. að hann dró svo við skóla-
sveina, að til vandræða horfði.
Lýsti Jón Eiríksson því síðar, að
sulturinn í Skálholtsskóla hefði
gengið næst lífi sínu. Og annar
piltur kvað:
Iljeðari í burtu mcð friði’ eg fer,
feginn og hjartaglaður;
veit eg ei hvort verra er
Víti eða Skáikoltsstaður.
Svona lýsti stjórnscmi Jóns bisk-
ups sjer á þessu sviði.
Við Skálholtskóla var skólameist-
ari, er Jón hjet, Þorkelsson, lærður
maður og nafnkenndur cnn í dag,
m. a. af hinum svonefnda Thor-
killiisjóði, sem styr hefir staðið um
á vorum dögum. Jón Þorkelsson
var gáfumaour og vcl að sjer, á-
hugamaður eldheitur en vanstilltur
og geðbilaður. Ætlaði hann raeira
að segja að fyrirfara sjer og var
dreginn úr gjá á Þingvöllum. Talar
hann sjálfur hvað eftir annað um
geðbilun sína, í æfisögu sinni.
Jóni þótti sárt að horfa upp á
eymd skólans og kirkjunnar, og
gat ekki orða bundist. Fór hann
að rita stjórnarherruin í Kaup-
mannahöfn um þetta, og að lokum
skarst svo í odda með hoijum og
Jóni bisku])i, að Jón Þorkelsson
fór frá skólanum. Fór hann utan
árið 1737. •
Þá var Pictisminn kominn til
fullra valda í Danmörku, en með
þeirri stefnu óx áhugi fyrir skóla-
málum og yfirleitt öllu start'i í
kirkjumálum og hverskyns siðbót-
flrmáluni. Var gengið að því með
oddi og egg að „vekja“ fólkið,
Jiáa sem lága, bækur gefnar út,
samkomur haldnar, skólar auknir,
lög og tilskipanir settar tun breytni
maijna o. s. frv.
Jón fjekk því hinar bestu undir-
tektir og þótti stjórnarherrunum,
sem hjer væri hin mesta nauðsyn
að hefjast handa. Þyrfti þá fyrst
af öllu að fara um ísland og rann-
saka ástandið. Þetta var mikið trún
aðarsfarf og var til ])ess valinn
ungur prestur við Garnisonskirkj-
una í Kaupmanualiöfn, Ludvig Har-
boe að nafni.
IV.
LUÐVIG HARBOE var prestsson
ur frá Suður-Jótlandi, fæddur 1709
og því um þrítugt þegar hjer var
komið. Hann stundaði guðfræði-