Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1945, Blaðsíða 4

180
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
aðstoðarmgðurinn honum erfiðust
raunin. Brjef Ilarboes hera það með
sjer, að skaplyndi Jóns Þorkels-
sonar hefir kvalið hann ósegjan-
lega. Ilann yerður að biðja Guð'
heitt og innilega að gefa sjer styrk
og þolgæði gagnvart þessum erfiða
manni. Og aðalágreiningsmálið var
það, að Jón vildi láta Harboe beita
valdi sínu óvægilega við íslendinga.
Enginn vafi er á, að llarboe hefði
getað beitt mestu harðneskju ef
hann hefði viljað. Svo mikið traust
hafði hann bak við sig í Dan-
mörku, að fallist hefði verið á ná-
lega hvaða ráðstafanir, sem hann
hefði gert.
En það var ekki vilji þessa post-
ullega og elskulega manns. AUt átti
að vinna með góðu, með því að laða
og leiða. Tókst honum jafnvel að
milda skpp Jóns Þorkelssonar og
tókst með þeim hin mesta viuátta.
Og þó urðu stórbokkar varir við
það, að hinn ljúfi maður gat verið
eins og harður klettur, ef í það fór,
því að skapið var stórt, þó að það
væri tamið til kristilegs kærleika.
VIT.
IIARBOE hjelt brátt fund með
klerkum norðanlands. En næsta
sumar, 1752, hóf hann yfirreið um
biskupsdæmið, stefndi prestum og
öðrum saman við höfuðkirkju hvers
prestakalls, átti tal við menn og
yfirheyrði presta o. s. frv. Kynntist
hann öllu mjög nákvæmlega. Ilann
lærði þegar í upphafi íslensku furðu
vel, og hvar sem hann kom, ávann.
hann sjer ást og virðingu góðra'
marma.
En ástandið þótti honum illt víða,
og sjerstaklega þótti honum prest-
ar áhugalitlir og illa að sjer. Ekki
fáir voru beinlínis gallagripir sakir
drvkkjuskapar eða annara lasta.
Er það vitni um mildi Harboes, að
,hann vjek ekki prestum þessum
frá embætti ef nokkur átylla var til
þess að lát þá vera og revna að
styðja þá til betrunar, Svo var t..d.
ef söfnuður bað innilega fyrir prest
sinn eða ef prestur sýndi áhuga og
einlæga viðleiíni þó að hæfileikar
væru litlir. Einna átakanlegast er
þó dæmið um það, er Ilarboe hitti
sjera Þorvarð á Ivvíabekk. llann var
drykkfeldur í meira lagi, en það
var sá löstur, sem Harboe þótti
einna lakastur, sjerstaklega vegna
þess bve m&rgir ]>restar áttu þar
hlut að. Fór Ilarboe og heimsótti
sjera Þorvarð. En þegar til kom
fann ITarboe svo hlýtt hjarta, svo
sterka trú og mikinn manndóm ineð
sjera Þorvarði, að hann mátti ekki
heyra honum hallmælt.
Tvö sumur, 1742 og 1743, reið
Ilarboe yfir Norðurland, og hafði
]>á lokið því starfi þar. Hafði þá
• og Jón biskup Árnason andast svo
að nú lá beint við að taka það
biskupsdæmi fyrir.
Hjer var þó allt anuari aðferð'
beitt og lágu til þess margar orsakir
Biskupsstjórn Jóns Árnasonar og
Vídalíns hafði verið öll önnur en
þeirra Björns Þorleifssonar og
Steins, tími Ilarboes var og á þrot-
um. ITafði upphaflega verið gert
ráð fyrir tveggja ára starfi, en nú
voru tvö ár liðin og aðeins einum
þriðjungi landsins lokið. Og auk
]>ess hafði Harboe nú verið veitt
Þrándheimsbiskupsdæmi. Varð því
að hraða ■ starfinu sem mest.
AÐKOMAN í Skálholt i varð
næsta ólík því, er verið hafði á Hól-
um tveim árum fvr. Bæði var nú
álit orðið annað á Harboe og starfi
hans, og svo var ólíkuu samán að
jafna. Þegar eftir komu Harboes
til ísla_nds fór Jón biskup að búa
sig undir komu hans, panta timbur
til þess að gera góða stofu handa
honum o. s. frv.
Tlarboe hagaði nú störfum svo,
að hann stefndi saman prestum og
öðrum úr heilu prófastdæmi, og
hjelt þar mikið þing með spurning-
um og skýrslugerðum. Eru því
skýrslurnar með allt öðru sniði úr
Skálholtbiskupsdæmi, og þær meira
miðaðar við umsagnir prestanna,
en reynslupróf þeirra Harboes. Var
fyrsta ferð llarboes um Skálholts-
biskupsdæmi sumarið 1744, heldur
«
en ekki viðburðaríkt, því að hann
hjelt þá frá Hólum austur í Norður-
Múlasýslu og svo allan hringinn
suður um og vestur til Skálholts.
Kom hann þangað um haustið og
stefndi til sín í Skálholt prestum og
öðnim úr Rangár.valla-, Árnes- og
Kjalarnes prófastsdæmum. Næsta
vor fór hann til Vesturlandsins og
lauk því svo tímanlega, að þeir
fjelagar gátu stigið á skip og hald-
ið af landi brott í ágiistmánuði
1745. Var þá svo umskift/að lands-
mönnum flestum fannst sem góður
engill hefði yfirgefið þá, er Har-
boe fór alfarinn.
IX.
IIARBOE var sagnfræðingur í
fremstu röð þeirra, er Danir hafa
átt. Tók hann sig þegar til, er hann
kom að Hólum og fór að rannsaka
skjöl „stiftkistunnar" eða biskups-
dæmisins. En þar var sama upp á
teningnum eins ,og í öðrum efnum.
Skjöl og skilríki voru á rúi og
stúi, öll rugluð og sum skemmd
eða alveg týnd. Til dæmis voru öll
innkomin stjórnarvaldabrjef frá tíð
Steins biskups horfin, og er það
varla einleikið.
Harboe raðaði þessum skjölum
eftir því sem honum vanst timi til
og tók 'nú að safna til sögu sið-
bótarinnar á íslandi. Ritaði hann
um hana í tímarit sem hann stjórn-
aði ásamt öðrum ságnfræðingum
merkilega ritgerð, þó að til bóta
stæði um ýmislegt. ,
Þá vann Harboe mjög að því að
efla fræðslu í landinu, einkum prest
anna og unglinganna, svo og glæða
kirkjulífið. Reyndi hann að bæta