Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1945, Blaðsíða 11

LESBÓK MORfíUNBLAÐSINS 8
187
ÁSÆLNI KONUNGSVALDS-
INS FYRR Á TÍMUM
I ,
— Eftir S. K. Steindórs —
Fyrir ntan hina ógrímuklæddu
„ráns-mensku“ konungsvaldsins til
lausafjár og jarðeigna hjcr á landi,
var skatta-kúgun í mörgum mynd-
um, alveg gífurleg. Aðgætandi er
fyrir ])á nútímamenn, sem margir
greiða mjög há gjöld af góðum efn-
um, sem betur fer, og fá í staðinn,
hin margháttuðustu menningar-
hlunnindi, — að á þeim tímum,
urðu flestir að greiða há gjöld af
allsleysi sínu, og fengu alls ekkert
í staðinn, — utan hortuga og skiln-
ingssljófa umboðsmenn konungs-
valdsins, sem lítt skeyttu um vel-
ferð þjóðarinnar. Þó undantekning!
væri einnig frá þeirri reglu, rtg
stundum hittist svo á, að hirðstjór-
arnir eða umboðsmenn þeirra, væru
hinir ágætustu menn.
Einnig bar það oft við að Dana-
konungar kröfðust þess af íslend-
ingum, að þeir legðu nokkuð af
mörkum, til að standa straum af
herkostnaðar-braski þeirra. Og
lenti það að jafnaði í hlut biskup-
anna, að bægja þeirri vá frá dyrum.
En óhætt er að segja, að það voru
miklar fjárupphæðir, sem árlega
um margar aldir streymdu út úr
landinu á þennan hátt. Þó ekki sje
minst á verslunarmálin. — Enda
sannaði Jón forseti Sigurðsson, að
inneignir íslendinga í Danmörku
væm orðinn gildur sjóður.
„Margur fær af litlu lof“ — er
upphaf einnar af hinum landskunnu
ferhendum Sigurðar Breiðfjörð.
Sannast það á Páli Stígssyni hirð-
stjóra. Því Jón próf. Ilalldórsson,
segir um hann í „Hirðstjóra-Ann-
Onnur grein
ál“ sínum: „Hanii liefir verið hjer
á landi hinn merkilegasti og nyt-
samlegasti hirðstjóri, og á þeim
tíma hinn helsti og stjórnsamasti
aðstoðarmaður biskupanna, eður
svo sem veraldlegur biskup, í því að
banna og aftaka pápiska vantrú og
hjegómlegar hjervillur". — Að-
stoð hans við biskifpana sjest meðal
annai’s ljóslega af því, að það var
hann, sem þvingaði Gísla Jónsson
biskup, til að láta af hendi við kon-
ung, Suðurnesja-jarðir, undan Skál
holtsstað. — Enda mun í flestu,
stjórnarmið hans hafa markast af
því, hvernig auka mætti sem mest
tekjur konungs af landinu, og voru
af hans hálfu ekki altaf að minsta
kosti, notaðar sem ráðvandlegastar
aðferðir, til að svo mætti vera.
Árið 1565 kom Páll Stígsson hing
að til lahds af konungsfundi, held-
ur færandi hendi; hafði hann þá
meðferðis lagabálk einn mikinn
staðfestan af konungi, varðandi
„legorðs-mál“. Var lögum þessurn
beitt ósleitilega með notadrjúgum
árangri fj’i'ir konuhgsvaldið hjer á
landi. Því eignir þeirra, fastar og
lausar, sem í ógæfu rötuðu af þess-
um sökum, runnu í konungssjóð. En
hinir seku voru að jafnaði líflátnir,
ef um ítrekuð brot var að ræða.
Yoru karlmenn höggnir, en konum,
var drekt.
Fyrir siðaskifti, hafði dómsvald
í þesskonar málum, verið í höndum
biskupanna, og mtm aldrei hafa ver
ið látið varða lífláti. En fjárscktir
verið látnir nægja, sýnist þó svo
sem þær hafi verið nokkuð á reiki,
og ekki altaf farið eftir föstum
„taxta“, en meira eftir efnahag
þeirra er brotlegir urðu; rann það
fje til kirkjunnar, og stuðlaði nokk-
uð að auðsöfnun hennar. — En það
fje rann ekki úr landi á þeim tím-
um. ,
Svo virðist þó sem ýmsum hafi
þótt þessi löggjöf vera nokkur
framför, frá því sem áður var.
Þannig segir Jón próf. Ilalldórsson,
að fram að þeim tíma, hafi „legorðs-
málum“ „allsjaldan verið refsaði
með lífs eður líkamsstraffi". — Jón
segir ennfremur: „Að saurlífis-
fólki“ hafi þótt lagabálkur þessi
svo strangur, að það hafi kallað
hann ,,Stóradóm“. — Virðist það
Vera rjettnefni, því hann átti sök á
lífláti margra íslendinga, stórfelld-
um eignámissi og margskonar böli
öðru. Ekki voru biskuparnir við
þetta mál riðnir, sem þó hefði verið
eðlilegast, þar sem um jafnvíðtæk
siðferðismál var að ræða. Þeim hef
ir verið alveg ljóst, til hvers „ref-
irnir hafa verið skornir“. Og sjeð
að siðlætið hefir aðeins verið haftað
yfirvarpi, til óskammfeilnustu fjár
öflunar í kongssjóð. Hvorki áttn
biskupar nje prestar, sæti í dómn-
um, sern þó var skipaður 24 mönn-
um.
^tóridómur var að nafninu til
við lýði nokkuð fram á 18. öld, en
þó tók hann furðufljótt að gerast
„ellimóður“, og var beitt af mis
jafnlega mikilli hörku, enda var