Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1948, Blaðsíða 4

16
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
koma það kynlega fyrir sjónir, er
hinn norðlenski gagnfræðaskóli er
kallaður búnaðarskóii. Á ofanveróum
dögum hans og all-löngu fyrr voru
f jórir búnáðarskólar starfandi í land-
inu. Lárus Rist kveðst þegar eftir
gagnfræðapróf hafa ráðist í vinnu
„hjá Búnaðarfjel. Arnarnesshrepps".
eins og svo margir gagnfræðingar á
þessum árum, er unnu að túnasljettun,
skurðgreftri og garðhleðslu og að
sögn hans, kallaðir „báfræðingar“. —
Margir Möðruvellingar gerðust og
miklir bánaðarfrömuðir. Hefur slíkt
án efa, að nokkru stafað af því, að
skólinn var meðfram lýðháskóli. Með
því á jeg við, að á Möðruvöllum tókst
að fylla suma unga námsmenn guð-
móði og eldlegri trú á framfaramátt
lands vors og á gróðrarmagn íslenskr-
ar moldar. Hefur Stefán Stefánsson,
kennari, er síðar varð skólameistari á
Akureyri, án efa, mest kynt þvílíka
hrifni, slíka frjósemdartrú og bjart-
sýni. I kennarastóli var hann mikill
kyndari í æðra veldi eður í hinni
drengilegustu merkingu. Lárus Rist
segir í hinni merkilegu bók sinni, er
áður er getið: „Hann kenndi með svo
miklum áhuga og eldmóði, að hann
varð rómaður um allt land og ávann
sjer fyrir það kennaraheitið til að-
greiningar frá öllum öðrum Stefán-
um. Hann Ijet sjer ekki nægja að
kenna nemendum fræðin sjálf, heldur
notaði hann þau til þess að örva nem-
endur til framtaks, líkt og þeir menn,
sem mest orð fór af við lýðháskólana
á Norðurlöndum". Sama hafa fleiri
nemendur hans vitnað, t.d. Gísli Helga
son, bóndi í Skógargerði. En íslenskir
háskólamenn hafa yfirleitt aldrei
kunnað að meta gildi danskra lýðhá-
skóla, markmiðs þeirra og fyrirkomu-
lags.
Og Möðruvellingar kenndu. Þeir
gerðust heimilskennarar, farandkenn-
arar, barnakennarar, unglingakennar-
ar, skólakennarar og skólastjórar. —
Einn þeirra, Ögmundur Sigurðsson,
gerðist forstöðumaður annars gagn-
fræðaskólans, er þá var í landinu,
Flensborgarskóla. Þeir fræddu, örv-
uðu, hvöttu greinda unglinga til meira
náms, t. d. á Möðruvöllum*). Verður
þessi ^starfsemi þeirra Möðruvalla-
sveina seint nákvæmlega könnuð nje
metin til fullnustu.
Þá er Möðruvallaskóli byrjaði starf,
var þjóðf jelag vort — þótt hægt færi,
seint yxi og harðindi og hallæri þiök-
uðu þjóð og landi — vaxandi þjóðfje-
lag, sem þarfnaðist vaxandi starfs-
krafta. Þá starfskrafta lagði Möðru-
vallaskóli því til, ásamt Flensborgar-
skóla, er var litlu yngri. ;En jafnan
kvað meira að Möðruvallaskóla. Um
hann stóð jafnan meiri gustur og
gnýr. Möðruvellingar koma á stór-
ní'ikinn hátt og afdrifamikinn hátt við
verslunarsögu íslands. Þeir eiga þátt
í því, að verslun vor er orðin innlend,
alþýðleg, lýðræðisleg, sem eðlilegast
mun að orða slíkt á vorra daga máli.
Hún er, að minnsta kosti að nokkru,
lýðræðisleg, þar sem eru samvinnu-
fjelög vor og kaupfjelög.
í bernsku vorri og æsku vor, hinna
aldri orpnu manna, sem hjer erum
saman komnir, voru í landinu danskir
kaupmenn, danskir verslunarstjórar
og danskir verslunarmenn. Hefur slíkt
stafað af aldagróinni venju, framtaks-
leysi og kunnáttuleysi landsmanna. En
víða hjer norðanlands, að minnsta
kosti, leystu norðlensku gagnfræð-
ingarnir þá af hólmi kaupskapar- og
verslunarstarfa. Þeir gerðust búðar-
menn og bókarar, síðan verslunar-
stjórar og loks kaupmenn. Á slíku
varð verslunin innlend, og varð að
slíku hagræði og þægindi á marga
*) Einn gagnfræðinganna, Jónas
Sveinsson, bóndi í Bandagerði við Ak-
ureyri, sótti um Möðruvallavist fyrir
frænda sinn, Þórð Sveinsson, er síðar
varð yfirlæknir á Kleppi, án þess að
hann vissi slíkt, fyrr en honum var til-
kynnt, að honum væri veitt rúm í gagn
fræðaskólanum norðlenska. En á Möðru
völlum hófst framsókn Þórðar Sveins-
sonar og þjóðfjelagsleg uppstigning.
vegu. Er örðugt, að líkindum ókleift,
að meta gildi sliks.
Þá er kaupfjelögum og samvinnu í
verslun óx fiskur um hrygg, voru
margir Möðruvellingar og norðlensk-
ir gagnfræðingar ráðnir í vist þeirra
og þjónustu. Og sumir Möðruvellingar
gerðust forvígismenn þessarar kaup-
sýslu. Sennilega hefðu kaupfjelög vor
eigi eflst og vaxið jafn-skjótt og raun
var á, ef eigi hefðu þau notið við vinnu
og vopna gagnfræðinga frá Möðru-
völlum, framtaks þeirra og fimi í bók-
færslu og reikningagerð.
Möðruvellingar koma og all-mjög
við stjórnmálasögu vora. Hlutdeild
þeirra þar verður, að líkindum, ein-
hvern tíma eftir föngum rannsökuð.
Eigi er ólíklegt, að sumum metnaðar-
gjörnum gagnfræðingum hafi leikið
hugur á að halda sig í sumu til jafns
við latínulærða úr Reykjavíkurskóla.
En hvort sem þessi getgáta er rjett
eður eigi, virðist það hafa atvikast
þannig, að Möðruvellingar settust á
þingbekki, er prestarnir þokuðu það-
an. En klerkar voru fram á þessa öld
all-fjölmennir á alþingi og gátu sjer
margir þar góðan orðstir. Mjer hefur
dottið í hug, að þau fulltrúa-skipti
hafi hraðað ýmsum umbótum og fram
förum, sem svo eru kallaðar. En ekk-
ert fullyrði jeg þó um slíkt. En það
veitti ekki af, að menningarlest vor
greiðkaði sporið. Þar lá í mörgum
efnum á . En hins vegar er heilbrigður
þjóðfjelags-þroski, að eigi litiu leyti,
kominn undir nokkru jafnvægi eða
nokkrum hlutföllum milli íhalds og
framsóknar, umbreytinga og kyrr-
stöðu. Gera má hvort tveggja: fara
of hratt og of hægt — og hvort
tveggja getur verið hættulegt.
Samkvæmt heimild, er menntamála
ráðherra, hr. Eysteinn Jónsson, hefur
mjög fúslega veitt, biður og býður
skólinn yður alla viðstadda að koma
hingað til kvöldverðar, þá er þjer eruð
komnir úr Möðruvallaför og hafið lok-
ig því, sem á dagskrá yðar er. Hitt-
umst heilir og kátir í kvöld. .