Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1949, Blaðsíða 12

488
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
minsta kosti miljón stig, og mundi
þó ekki vera jafn alls staðar, held-
ur gjósa þannig upp á blettum eða
eins og í vökum í eldhafinu.
Talið er að sólin muni hafa
myndast fyrir svo sem tveimur bilj-
ónum ára. Þetta er svona meðal
stjarna og á marga sína jafnaldra
í himingeimnum. Til eru sólir, sem
eru 1000 sinnum stærri en hún, og
hundastjarnan (Sirius) mundi stafa
til jarðar 40 sinnum meiri hita og
ljósi en sólin, ef hún væri jafn
nærri. Þó eru til sóhr, sem eru
10,000—30,000 sinnum bjartari en
hún.
Sólin okkar hefir það til síns
ágætis að hún viðheldur lífi á jörð-
inni, en eftir því sem menn best
vita er ekkert líf á hinum jarð-
stjörnunum í sólhverfinu, vegna
þess að þær eru ýmist of nærri sól,
eða of langt frá henni. Merkúr er
ekki nema 36 miljónir mílna frá
sólinni, enda er þar 660 stiga hiti
á Fahrenheit. Pluto er 3,6 biljónir
mílna frá sól og þar er svo kalt, að
þar hlýtur alt að vera einn jökull,
hafi þar nokkru sinni verið gufu-
hvolf. Mars er 141 miljón mílna
frá sól, og þar er ekki nema 50 st. F.
hiti á daginn, en næturkuldi óskap-
legur.
Jörðin er, eins og áður er sagt,
93 miljónir mílna frá sól, eða með
öðrum orðum í alveg hæfilegri fjar
lægð. Væri hún komin nokkru nær
sólu mundum vjer deya úr hita, og
væri hún nokkru f jær sólu, mund-
um vjer deya úr kulda.
FYRIR eitthvað hálfri annari bilj-
ón ára mætti sólin annari stjörnu
á hringrás sinni. Þær fóru svo nærri
hvor annari, að gífurlegar flóðöld-
ur risu á sólinni, topparnir slitnuðu
af þeim og hentust út í geiminn.Við
það mynduðust jarðstjörnurnar.
Þær tóku að snúast um sjálfa sig
og umhverfis sólina, og það eitt
varpaði því að sólin sogaði þær aít-
ur inn í eldhaf sitt. Það getur svo
sem komið fyrir aftur, að sólin
mæti einhverri annari sól og ef
stærðarmunur er mikil], þá getur
verið hætta á því að okkar sól
tætist sundur.
Stjörnufræðingar giska á að um
40 biljónir sólna hafi farist þannig.
Þær hafi skyndilega blossað upp
með margföldu ljósmagni og horf-
ið síðan. Geta sumir þess til að
Bethlehemstjarnan hafi verið ein
slík hrapandi sól.
Menn hafa lengi kviðið þeirri
stund þegar sól sortnar. Það er hinn
svokallaði dómsdagur. En nú ný-
lega hafa vísindamenn komið með
þá huggun, að sólin okkar geti alls
ekki sprungið. Hún sje miklu kald-
ari að innan en á yfirborði, og þess
vegna muni hún loða saman.
En einhvern tíma mun hún verða
gömul og köld. Þess getur þó orð-
ið að bíða nokkrar biljónir ára.
Rjett áður mun sólin fuðra upp með
svo óstjórnlegum hita, að hver ein-
asta lifandi vera á jörðinnni mun
deya. Sumir vísindamenn segja að
hún sje nú altaf að hitna vegna
þess að stöðugt eyðist súrefni það,
sem nærir eldinn. Spá þeir því, að
þannig muni hún halda áfram að
hitna þangað til úthöfin á jörðinni
fari að sjóða. Hjer er þó engin að-
steðjandi hætta. Sólin hefir enn eigi
eytt nema svo sem hundraðasta
hlutanum af súrefni sínu, og hitinn
á jörðinni hefur ekki hækkað nema
um fá stig.
Hættulegri eru hinir svonefndu
„sólblettir“, eða sólgosin, sem hafa
mjög mikil áhrif á veðráttu og ill
áhrif á skap manna, og valda þar
af leiðandi alls konar öfgum í við-
skiftum, að því er sumir sólfræð-
ingar segja. Frá þessum sólgosum
berast rafeindir hingað til jarðar
á 16—60 klukkustundum og valda
alls konar truflunum er þeim lyst-
ur saman við segulmagn jarðar.
Fyrir fáum árum bar mikið á þess-
um sólgosum og sáust þá sjö blett-
ir á sólinni samtímis. Meðan á
þessu stóð mátti svo kalla að all-
ar loftskeyta og útvarpsendingar
trufluðust, ennfremur skeytasend-
ingar, vegna ofhleðslu rafmagns í
símunum og margskonar óhöpp
stöfuðu af þessu.
Gos eru altaf í sólinni, en mis-
munandi mikil, og stærstu gosin
koma á rúmlega 11 ára fresti. Verð-
ur þá sólarhiti meiri hjer á jörð, en
jafnframt miklu m^ira skýafar.
UM SJÖTÍU og fimm ára skeið
hafa farið fram athuganir á því
hvaða áhrif sólgosin hafi á mann-
kynið. Dr. Ellsworth Huntington í
Yale hefir lýst yfir því, að sólgos-
in hafi áhrif bæði á líkamlega og
andlega heilsu manna. Menn verði
ýmist bjartsýnir eða svartsýnir, og
komi það mjög greinilega fram í
öllum viðskiftum, með verðsveifl-
um og öryggisleysi. Ýmsir aðrir vís-
indamenn vilja þó ekki taka svo
djúpt í árinni, en segja að það sje
undarlegt hvernig saman virðist
fara óstöðugleiki í viðskiftum og
sólgos.
Einhver sá fyrsti, sem veitti
þessu athygli, var enskur hagfræð-
ingur, W. H. Jevons að nafni. Ár-
ið 1875 ritaði hann grein, sem hann
nefndi „Sólgosin og kornverðið".
Hann helt því fram að sólgosin
hefði mikil áhrif á kornuppskeru
og verðið á korni, eða svo að til
kreppu horfði.
Geta má þess, að á undanförnum
árum hafa hinir stærstu kaupsýslu-
menn farið að hafa gætur á sólgos-
unum. Og eitt af ritum Sameinuðu
þjóðanna fjallar um áhrif sólbletta
á afkomu manna og alheimsvið-
skifti. Enn fremur hafa birtst grein
ar um sama efni í Wall Street blað-
inu „Dun’s Review“.
Nú er einn af helstu vísindamönn
um á þessu sviði, Harlan T. Stet-
son önnum kafinn við rannsóknir