Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1950, Blaðsíða 4

536 vm ’ffíwa LESBÓK MOR'GUNBLAÐSINS
Skautasvell á Austurvelli. í baksýn eru Hótel Reykjavík og „Syndikatið", en
þau hús brunnu 1915.
* .a 4
fjélagið stofnað. Eru því íiðin rjett
75 ár frá stofnun fjelpgsins og frið-
un Austurvallar, því að nokkurn
yeginn má hiklaust telja, að það
hafí bjargað Austurvelli að mynda-
stýtta Thorvaldsens var sett þar.
Ýmislegt hefir skeð á Austur-
velli, sem í frásögur væri færandi,
þótt fátt af því verði hjer talið.
Þegar Jörundur hundadaga kon-
ungur gerði hjer byltinguna forð-
um, voru margir skelfingu lostnir
og þorðu varla að vera úti, eins og
Þorsteinn Erlingsson segir:
En aumingja þegnarnir byrgðu
sinn bæ
og biðu þess rúmunum í,
að teikn yrði á himni, á sól eða sæ,
og sofnuðu loksins frá því.
Frydensberg var þá landfógeti
hjer. Einum eða tveimur dögum
eftir byltinguna fór hann að ríða
út um Austurvöll sjer til skemt*
unar og hafði barn sitt með sjer,
„en þó mjög hræddur, sem jafn-
an“ segir Espholin. Ljet Jörund-
ur þá taka hann og setja hann í
tukthúsið Kona Frydenbergs
skarst í málið og fyrir bænastað
hennar var honum leyft að fara
heim til sín með því skilyrði að
hann lokaði sig inni.
Árið 1829 varð Húnvetningur
nokkuf, Sveinn Sveinsson að nafni
og tveir fjelagar hans uppvísir að
þjófnaði hjer í Reykjavík. Þá var
Ulstrup landfógeti. Hann dæmdi
Svein til þess að hýðast opinber-
lega. Síðan lagði böðullinn í
Reykjavík, Guðmundur „fjósa-
rauður“ refsinguna á Svein á Aust-
urvelli í viðurvist bæarbúa. Er
það sennilega í seinasta skifti sem
maður hefir verið hýddur hjer
opinberlega.
Gröndal segir frá einum atburði,
sem gerðist á Austurvelli, og er sú
saga á þessa leið: „Þá voru sumir
sem voru eins og fylliríispostular
bæarins, einkum Hróbjartur (í
Traðarkoti), sem Kristján Jónsson
skáld kvað um seinna; Hróbjartur
var allvel úr garði gerður af nátt-
úrunni, en hafði mist annað aug-
að; hann var sundmaður mikill.
Guðmundur í Traðarkoti var ann-
ar, báðir voru aumingjar af
drykkjuskap, en þá var líka sá sið-
ur að búðarstrákar heltu brenni-
víni í þessa menn, sem ekki gátu
stilt sig, og hentu ófagurt gaman
að þeim. Guðmundur í Traðarkoti
var látinn bíta í brýni og járn í
búðunum þegar hann var fullur,
sem oftast var, og svo fekk hann
brennivín. Þegar hann dó, þá var
Hróbjartur formaður fyrir útför-
inni, og báru fjórir brennivínsber-
serkir líkkistuna yfir Austurvöll
augafullir, og duttu allir með hana
kylliflatir. Þá var Austurvöllur
eintóm flög og djúpar gryfjur, og
stöku grastó á milli; þar voru heil-
ar tjarnir á vorin og varla fært
yfir“.
Margskonar skemtanir fyrir al-
menning hafa farið fram á Austur-
velli. Hin fyrsta skemtun af því
tæi var 1856. Þá kom Napoleon
prins hingað um sumarið á her-
skipi, og hann ljet hljóðtæraflokk
skipsins skemta bæarbúum með
hljómleikum á Austurvelli. Annað
eins hafði þá ekki þekst hjer og
vakti það mikla hrifningu. Síðan
eru ótaldar þær ánægjustundir, er
hljóðfærasveitir hafa veitt mönn-
um með því að leika á Austur-
velli.
Einu sinni fann Skautafjelagið
upp á því að veita vatni á völlinn
um vetur og gera þar skautasvell.
þótti það skemtileg nýbreytni og
var þá oft margt um manninn á
vellinum. En þetta þótti spilla vell-
inum og var hætt við það aftur.
Einkennilegasta skemtunin, sem
þarna mun hafa farið fram, var
sú, er tefld var þar skák með lif-
andi mönnum. Voru gerðir skák-
reitir á völlinn og menn settir á
reitana í tvennar fylkingar, og bar-
daganum stjórnað af tveimur æfð-
um taflmönnum.
Lengstum hefir Austurvöllur ver
ið sá miðdepill, er bæarbúar hafa
safnast að við öll hátíðleg tæki-
færi. Fyrsti mannfagnaðurinn var
þar þegar myndastytta Thorvald-
sens var afhjúpuð, en næst heldu