Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1950, Blaðsíða 12

576 7
ins hafa vissulega að geyma fleiri
þyrna en sæt aldin.
Þó verður að telja þeim við-
k\Fæmu mönnum, sem grimmd og
órjettlæti hins sterka hryggir, það
til ágætis, að þeir fylltust eldlegri
hrifningu yfir öllum, sem kváðust
vinna málstað hinna kúguðu og
fullyrtu, að kerfi þeirra myndi í
eitt skipti fyrir öll útrýma úr heim-
inum öllum þeim óþörfu þjéning-
um, sem mennimir valda hver
öðrum. Silone segir um þetta:
Hrifning hinnar rússnesku æsku
á þessum fyrstu sköpunarárum
nýrrar veraldar, sem við vonuðum
allir, að yrði mannúðarfyllri en hin
gamla, var fullkomlega sannfær-
andi. Og hve bitur urðu þau von-
brigði, eftir því sem árin hðu og
hmu nýja stjórnarfari óx ásmegin,
hagkerfi þess komst í fast form
og árásirnar að utan hættu, að sjá
þá hvergi hið löngu boðaða lýð-
frelsi en í staðinn einræði, sem
varð æ meira þvingunarstjórnar-
far.
Þó staðfestir Silone að lokum ó-
bilandi trú sína á sósíalismanum,
við lýðræðisleg skilyrði.
Fyrstu árin kom gagnrýnin gegn
sovjetkerfinu nær eingöngu frá
menntuðum andstæðingum sósíal-
ismans. En verulega lærdómsrík
varð hún fyrst seinna, þegar einnig
sósíalistar bættust í raðir þeirra,
sem höfðu sjeð, að árangurinn i
Rússlatldi samsvaraði engan veg
inn því, sem þeir voru reiðubúnir
að berjast fjTÍr. Sósíalismimi hafði
þegar frá upphafi mörg ákveðin
markmið: meiri jöfnuð manna á
meðal, sterkari áhrif vinnuþega á
launakjörin, takmörkun allrar ó-
ábyrgrar valdbeitingar og að lok-
um — baiði sem árangur og keppi-
kefli — gífurlega aukning almennr-
ar veimegunar. Til þess að na
þessu marki taldi sósíalismicn sig
tilr.&yddac að grípa til ýmissi
ráða, sem yrðu sársaukafuil fyrir
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hina efnuðu, og hlytu því að skapa
ótta í fyrstu og siðan andstöðu.
Þessi mótspyrna olli vaxandi
gremju og stjettarbaráttu, og að
lokum hafði hatrið orðið sterkara
hjá mörgum en hinar mannúðlegu
hugsjónir, sem byltingarskoðanir
þeirra byggðust á. Marx hafði fagn
-að baráttu og hatri. Þess vegna
gilti það nú, — bæði tilfinninga-
lega og skynsemislega, — ekki
fyrst og fremst heill verkamann-
anna heldur ófarir atvinnurekend-
anna. Núverandi sovjetkerfi er
heldur ekkert annað en hin Marx-
íska mannfyrirlitning, sem brotist
hefur út
Hinar mismunandi einstakling-
legu ástæður, sem þessir 6 rithöf-
undar hafa haft til að segja skilið
við kommúnismann, eru mjög at-
hyglisverðar. Koestler varð í til-
neyddu aðgerðarleysi í Franco-
spönsku fangelsi skyndilega ljós
þýðing einstaklingsins. Þegar
Silone var beðinn um að sam-
þykkja hina opinberu fordæmingu
á skjali, sem Trotski hafði samið,
og hann bað um að mega að
minnsta kosti sjá fyrst viðkomandi
skjal, var honum svarað því, að
flokksaginn krefðist þess af hon-
um, að hann fordæmdi það ólesið.
Richard Wright vildi, þrátt fyrir
það að hann var meðlimur í flokkn
-um, halda áfram að vera rithöf-
undur og varð fyrir svo mikillt
tortryggni hinna amerísku fjelaga
sinna gagnvart menntamönnum,
að þeic/ sáu sig tilneydda að kæra
hann sem svikara. André Gide
sveið umfram allt hin trúarlega
dýrkun á Stalín og skorturinn 4
andlegu og listalegu frelsi. Louis
Fischer kvaddi eftir langan efa
vegna þýsk-rússneska samnings-
ins. Spender, sem aðeins var
flokksmaður stuttan tíma, fjekk
mikla andúð a þeim aðferðum, sem
kojmnýnistarnir beittu ti! þess að
kúga aðra flokka meðal h rma
spönsku konungssinna, en það
flýtti reyndar einnig fyrir því, að
Arthur Koestler braust undan
flokksofstækinu.
Hvað mig snertir, þá álít jeg, að
öll þessi atriði, hve rjettmætt sem
hvert og eitt getur verið. sjeu öllu
fremur veikindamerki heldur en
hinn eiginlegi kjarni sjúkdómsins.
Hin dýpri orsbk er að mínum dómi
bölvun ofstækisins og hin full-
komlega vöntun á mannúðlegri til-
hneigingu. Báðir þessir gallar í
sameiningu, — en annar er and-
legs og hinn siðferðilegs eðlis —
gefa einræðinu og hinum grimm-
úðlegu meðulum þess til að ná
marki sínu blekkjandi rjettlæt-
ingu. Þessir gallar, sem báðir fyr-
irfinnast þegar hjá Lenin, hlutu
óhjákvæmilega að leiða til siðari
mistaka, ef ekki væri komið í veg
fyrir þau fyrir einhver utan að
komandi áhrif. Sá sem vel er að
sjer í sögu, þekkir mannlegt eðli
og hefur á heimspekilegan hátt
sjeð, hve rótfalskar kreddubundn-
ar skoðanir geta verið, gæti ekki
gjarna hafa búist við annarri þró-
un en þeirri, sem varð. En þegar
efinn og óvissan verða óþolandi,
þegar eymd augnabliksins verðui-
svo kvalafull á að horfa, að maður
af hréinum tilfinningaástæðum
óskar ómótstæðilega eftir skjótn'
lækningu, þá vilja mennirnir ekk*
lengur hlusta á varkár skynsemis-
rök, héldur gripa eftir boðskap,
sem virðist lofa líkn. Á þennan hátt
hefur trúin orðið til hjá bestu a-
hangendum kommúnismans.
Sagan hefur sjeð mörg dæmi um
emræði kennisetninga og þróunar-
rás þeirra sem eru ekki bemt örvandi.
Pythagoras, sem um tíma gerðist
stjórnandi Kroton og hvatti þegna
sína stöðugt til þess að gefa sig að
rúmfræði og forðast að borða baun-
ír, var hinn fyrstþ sem valdi ráð-
gjaía elnvörðungu eítir trúar-
játniagu þelrra. En íbúar borgar-