Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1950, Blaðsíða 8

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
57*
Hjt riuiag fUic I\una eru tveir pólar meó að'liverfu
;g fráhverfn r:ifmagni er ,i“f 'r Með'la hvers hfirrH er <»rðin nórv mikil, þj t’á
bær utrás. Ljósgreinarna- ét fré aðal elrtineunni sýna að stnuimurinn frá raf-
magnshleðslnnuni leitast vfði ná saman á fleiri en einuœ stað. Kins er iun
eldinrar » !oftI agr sýnast ba^ bvi kvislast, — Kannsóknir a tilbúnuxn eldinguiu
miða að því að fyrirbycsja tjeis af beim eidinvun) sem fara lausar nndir bimnii
Einhvern tima Jiafið þjer líklega
fari ,flauaar undir himni“ hcldur en
að þær fari milli skýa og jarðar. t»á
er jafnan um að ræða tvö ský, sem
eru mettuð rafmagni, annað frá-
hverfu en hitt aðhveríu rafmagni. I
einni slíkri eidingu getur verið svo
mikill rafmagnskraftur, að nægja
mundi öllum þörfum stórborgar.
Mesta eldingin, sem sögur fara af í
Bandaríkj unum, lenti á háskólanum
í Pittsburgh 31. júlí 1947. Er talið
að það rafmagn, er þar leystist úr
læðmgi, hafi verið 345.000 amperur,
eða nægilegt til þess að kveik.ja á
600 000 sextíu kerta perum.
Eldingar, sem fara inilli lofts og
jarðar, gela verið 7 km. langar, eða
meira. En inilli skýa geta þær farið
ait að 25 km. Hraði þeirra er 32.000
km. á sekúndu. Hitinn í þeim er
óskaplegur eða alt að 27.000 stig á
íV’j.h'wJr.öi’..
reynt að gera yður grein fyrir því
livað eldingar eru langt í burtu, með
þvi að athuga hvað langur tími iiður
frá því að blossinn sjest og þangað
til þruman heyrist. Biossann sjáið
þjer samtímis og eldingin brýst ut,
en hljóðið fer ekki nema með 1100
feta hraða á sekúndu. Ef þjer getið
talið fimm sekúndur milli blossans
og þrumunnar, þá er eldingin í 1,5
km f jarlægð.
Margir gamlir menn heldu því
fram, að þrumur stöfuðu af því, að
skyin rækist saman með heljarafli.
Nú segja vísindamenn að þessi drynj-
andi hávaði orsakist af því að eld-
ingurnar sundri frumeindum og sam-
eindum um leið og þær smjúga í
jörð niður. Þrumuhljóð berast ekki
nema svo sem 35 km. Fallbyssudnm-
eldingum fylgja ekki þrumur. Það
eru hinar svokölluðu liægfara eld-
ingar sem eru 1/10—1/20 úr sek-
úndu, í stað þess að oftast eru eld-
ingar 35 miljónustu úr sekúndu.
Þeim slær ekki niður með svo mikl-
um krafti að þær geti valdið spreng-
ingum frumeinda.
Menn, sem verða fyrir eldingu,
deya oft fyrir handvömm, vegna
þess að þeim er ekki sint, og menn
óttast að rafstraumurinn sje í likama
þeirra. Það er vitleysa. Rafstraum-
urinn fer á augabragði í gegn um
þá og niður í jörðina. Sumir deya ekki
samstundis, en öndunarfæri þeirra
hafa lamast. Það þarf því að bregða
fljótt við og gera á þeim öndunar-
æfingar þangað til þessi lömun eyð-
ist. Margir fá brunasár, en það má
hugsa um að lækna þau á eftir.
Eldingar hafa einnig sína kosti.
Það er talið að þær framleiði um
100 miljónir smálesta á ári af nitrogen
áburðarefni úr loftinu. Loftið er
samsett af hjer um bil fjórum hlut-
um nitrogen á móti einum hluta af
oxygen. Eldingin sundrar þessari
samsetningu og hleður regnið af hinu
leysta nitiogen, sem svo fellur til
jarðar. Mikið af því fellur í hafið,
’en á jörðina þó svo mikið að það
eykur frjóvmagn hennar. Þama hef-
ir náttúran hina somu aðferð eins og
mennirnir til þess að vinna áburð-
arefni úr loftinu.
Talið er að um 44.000 þrumu-
veður sje á jörðinni á hverjum sól-
arhring, og að 100 eldingar komi að
jafnaði á hverri sekúndu. Á þverju
ári verða eidingar nær 400 manns
að bana í Bandaríkjunum og meiða
1500. Og á tíu ára bilinu 1936—1946
urðu tryggingarfjelög í Bandaríkj-
unum að greiða 54.148.995 dollara í
skaðabiétur fyrir eldsvoða, sem stöf-
uðu af eldingum. En tjónið hefir auð-
vitað verið miklu meira. Af tíðustu
brunacrsökufn eru eidir.gar þar þær
ur beraðt oúklu iastgri leið. fjórðú í röoúáei.
<