Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1951, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
47
samband Reykjavíkur og Seltjarn-
arnesshrepps um framfærslu
þurfamanna. Dýrtíð og vöruskort-
ur svarf meir og meir að fólkinu
og eru þar um hörmulegar sögur.
Árið 1813 segir bæarfógeti svo í
skýrslu til stjórnarinnar, að þá
gangi neyðin nær mönnum held-
ur en hann viti til af eigin reynd
og nú stórsjái á % af íbúunum í
Reykjavík. Castenskjöld var þá
orðinn stiftamtmaður, og hóf hann
nú máls á því, að rjett væri að
slíta sambandi Réykjavíkur og
Seltjarnarnesshrepps. En bæarfó-
geti var því andvígur og kvað það
ekki geta komið til mála, því að
aldrei hefði ástandið verið alvar-
legra en nú. Og við það sat í það
skifti.
LEIÐ NXJ og beið fram til ársins
1834. Á því ári öndverðu voru
gefnar út reglur um fátækramál-
efni. Segir þar að hver hreppur
skuli vera sjerstök framfærslusveit,
með þeirri undantekningu að
Reykjavík skuli vera í sambandi
við Seltjarnarnesshrepp um fá-
tækramál. Segir þó, að ef ráðlegt
teljist að þessu sje breytt þá skuli
amtmaður senda álit og tillögur
um það til Kansellí.
Árið eftir gerist svo það, að lög-
sagnarumdæmi Reykjavíkur er
stækkað að mun. Er þá bætt við
það Hlíðarhúsum, Ánanaustum,
Seli, Örfirisey, Arnarhóli og Rauð-
ará, ásamt öllum kotum í landi
þeirra. Urðu þá takmörk lögsagn-
arumdæmisins þessi: Að vestan
lönd Eiðis og Lambastaða, að
sunnan Skildinganesland, að aust-
an Laugarnessland. Með þessari
breytingu fekk Reykjavík í sinn
hlut flesta þá tómthúsmenn, er
hjer höfðU sest að.
EEYKJAVÍK var -itú órðih svb
stór, að ’full áataeðc þótti -ti! að
hún fengi regiugerð um -bsearmél-
efni sin. Því var það á öndverðu
ári 1839 að amtmaðurinn í Suður-
amtinu skrifaði Kansellí brjef um
þetta og sendi með frumvarp að
slíkri tilskipun. Var hún alveg
sniðin eftir tilskipun um bæar-
málefni í Danmörk, nema hvað gert
var ráð fyrir því að enn heldist
samband kaupstaðarins og hrepps-
ins um fátækramálefni. Kansellí
sendi frumvarpið til embættis-
mannanefndarinnar, sem settist á
rökstóla þá um sumarið, og bað
um álit hennar. Nefndin varð sam-
mála um að gera þá höfuðbreyt-
ingu á frumvarpinu, að sambandi
Reykjavíkur og Seltjannarness
skyldi slitið og fjárskifti fara fram
að bestu manna yfirsýn. Nefndin
rökstyður þetta á þann hátt, að
ástæðan fyrir fjelagi bæar og
hrepps um fátækramál hafi fallið
niður um leið og lögsagnarum-
dæmi Reykjavíkur var stækkað.
Áður hefði það ekki verið nema
sanngjarnt að Reykjavík tæki þátt
í fátækraframfærslu tómthús-
manna, sem bjuggu utan lögsagn-
arumdæmisins en stunduðu vinnu
í bænum.
Áður en tillögur embættis-
mannanefndar væri sendar Kan-
sellí, leitaði stiftamtmaður álits bæ-
arstjórnar Reykjavíkur og hrepp-
stjórans í .Seltjarnarnesshreppi. Á-
lit bæjarstjórnar fór í þveröfuga
átt við skoðanir embættismanna-
nefndarinnar. Segir svo í því:
„Áður en lögsagnarumdæmi
Reykjavíkur var stækkað var fult
af þurfamönnum á næstu bæum.
Hlíðarhúsum, Ánanaustum, Sauða-
gerði, Seli, Rauðará o. s. frv. Voru
þeir aðallega hjer úr sýslunni, en
þó víðs vegar að af landinu. Það
gerði ekki svo mikið til á meðan
íátækraframfærslan var sameigin-
Jeg, þótt lögsagnarumdæmi Réykja
víkur væri stækkað, en-hefði -rhehh
þá-grunað að -aðskilnaður fátækra-
mélefna-hreppsms og-þqeorins vær.
í aðsigi, hlutu menn að sjá að
stækkun lögsagnarumdæmisins
yrði til tjóns fyrir bæinn og mjög
þungbær, því að á þessu svæði býr
fjöldi þurfamanna úr sýslunni. Það
hefði því verið happadrýgst fyrir
Reykvíkinga, að lögsagnarumdæm-
ið hefði ekki verið stækkað, því að
þótt hreppurinn tæki nú við öll-
um þeim þurfamönnum, sem þar
eru, þá er hætt við að fátæktin
verði þar svo arfgeng, að fjöldinn
allur af þeim tómthúsmönnum,
sem eftir verða, muni þurfa á mik-
illi fátækrahjálp að halda, einkum
ef harðnar í ári. Vjer teljum því,
að skilnaður bæar og hrepps muni
verða bænum mjög þungbær þeg-
ar fram í sækir, nema því að-
eins að lögsagnarumdæmi Reykja-
víkur verði aftur minkað, og látið
vera eins og það var fyrir breyt-
inguna 1835“,
HJER KEMUR allgreinilega fram
sú einangrunarstefna, sem þá ríkti
hjer í bænum, og átti eílaust upp-
tök sín hjá hinum dönsku kaup-
mönnum, sem sáu eftir hverjum
eyri til almenningsþarfa, þótt þeir
hfðu sjálfir í sukki og sællífi. Bæn-
um var orðin hin mesta nauðsyn
á því að færa út kvíarnar en samt
vildi bæarstjórn nú vinna það til
fvrir meðlag nokkurra þurfamanna
að marka bænum sinn upphaflega
bás á landi jarðarinnar Víkur.
Þetta var þó aðeins fljótfærni hjá
bæarfulltrúunum, eins og þeir sáu
siðar
Vegna þéssarar afstöðu bæar
fulltrúanna þótti Kansellí viðsjár-
vert að fara fram á skilnað bæar
og hrepps. Sendi það því frumvarp-
ið aftur til embættismanna nefnd-
arinnar og bað hana að taka það
til athugunar að nýu. Jafnframt
Ijét Kansellí ■ þess getið að það
teldi að -Seltjarnarneshreppur
mur.di bíðs. tjór. af-skilhaðipurn, er.
ReýkjaviK. giteða á honum. Hœtta