Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.1951, Blaðsíða 3

rw
allt öðru vísi íarið í erlendum rit-
um sama efnis. í þeim eru oft mjög
langar og rækilegar ritgerðir um
hina mestu afreksmenn, en annarra
aðeins stuttlega getið. Mest er þar
um það hugsað að gefa slíka heild-
armynd af hverjum manni og
verkum hans, að menn þurfi yfir-
leitt ekki að leita frekari heim-
ilda. Þessum tilgangi hefði verið
hægt að ná með því að gera Ævi-
skrárnar miklum mun lengri, en
þá hefði útgáfa þeirra líklega orð-
ið öllum fvrirtækjum hjer ofviða.
Hinn kosturinn var sá að fækka
mjög þeim mönnum, sem í ritið
voru teknir, en það hefði mjög rýrt
gildi þess sem ættfræðirits og
handbókar.
Einn höfuðkostur Æ\dskránna í
samanburði við önnur sambærileg
rit er einmitt, hve margra manna
er þar getið. Erum vjer .þar „til-
tölulega" fremstir íslendingar, eins
og víðar. Það gerir minna tU, þótt
ekki sje t~ d. lengra mál um Egil
Skallagrímsson og Ara fróða til
samans en um meðal pokaprest á
seinni öldum. Heimiidir um. fræg-
ustu menn vora eru flestum til-
tækilegar, er því hægast að vísa
til þeirra og óþarfi að orðlcngja
sjerstaklega um þá. Það er einn af
kostum Æ\Tskránna, að vísað er
til þeirra rita, sem notuð hafa ver-
ið, en því miður eru heimildaskrár
þessar ekki ems fullkomnar og
æskilegt væri.
Þess er hvergi getið í Æviskrán-
um, hvaða reglur hafi ráðið vali
þeirra manna, scm þar eru taldir.
Svo er samt að sjá sem þar sjeu
toknir allir landnámsmenn og allir
stúdentar. Um suma landnáms-
menn er lítið vitað nema nafnið,
og er vafasamt, hvað unnið er með
þvi að taka þá, því að uppiýsingar
um þá eru öllum aðgengilegar í
Landnámu. Annarr; má ondalaust
um' það dcila, ln’^rja ætti helsfc að
taka í rit Diar Vg Ærískrur^ir. Ma
LESBÚK MORGUNBLAÐSINS
jafnvel segja, að shkt sje að miklu
leyti smekksatriði, enda mjög háð
lífsviðhorfi manna og skoðunum.
Sumum finnst mest til embættis-
manna og höfðingja komið, og aðr-
ir dá fróða og dugmikla alþýðu-
menn öðrum fremur. Ekki ber
því að neita, að heldur hefur hall-
að á síðari flokkinn hjá Páli. Varla
mun þó hlutdrægni vera þar um
að kenna, heldur eðli þeirra heim-
ilda, sem hann notar. Um lærða
menn er gnótt gagna í opinberum
skjölum og auðvelt að ákveða,
hvort þeir hafi uppfyllt eitthvert
\isst skilyrði s\ro sem að vera
stúdentar.
Mannfræðin ber, það með sjer,
að hún er gömul fræðigrein og ná-
tengd munnmælum og jafnvel
þjóðsögum. Þar sem heimildir eru
til, eru ættfræðingar engir eftir-
bátar annarra fræðimanna í ná-
kvæmni og mati á heimildum. En
þeir hafa átt erfitt með að losa
sig við vafasamar ættfærslur, ef
annað betra hefur ekki verið upp
á að bjóða, og slæðist því ýmislegt
kynlegt inn í fræði þeirra. Eitt
æviágripið í Æviskránum hefst t.d.
á þessa leið:
Bárður Dumbsson, Snæfellsás
(10. öld). Foreldrar taldir: Dumb-
ur konungur í hafsbotnum og kona
hans Mjöll Snæsdóttir konungs
hins gamla á KvænLandi. Kona I:
Flaumgerður Dofradóttir konungs
og eru þrjár nefndar dætur þeirra.“
Náttúrlega vissi Páll vel, að eng-
inn fótur var fyrir neinu af þessu,
en samt finnst honum rjett að
nefna það.
Það er líklega ekki of djúpt tekið
í árinni að segja, að rjettar feðr-
anir sjeu eitt undirstöðuatriði ætt-
fræðinnar. Má því \irða ætlfræð-
ingum það til vorkunnar, þótt
þeim sje jaínvel öðrum mönnum
fremur um það hugað að lialda á
lóft, sógusögnum um misbresti í
ættíærslum ög hj úsjífú armálum.
í Æ\'iskránum er íurðu margt slíkt
talið og oft af litlu tllefni. Má
til dæmis færa niðurlag greinar-
innar um Ara Jónsson Arasonar
biskups, sem er á þessa leið: „Þess
getur sums staðar, að Ari hafi átt
launbam með Þórunni Jónsdóttur,
sem nefnd er ríka og er reyndar
ókunn, en ekki hefir það komist
upp (börn eru henni og eignuð með
öðrum mönnum).“ Hjer virðist
hvort tveggja vera jafn óvíst, til-
vera móðurinnar og barnsins.
Þótt vafasamar upplýsingar af
þessu tagi sje víða að finna í Ævi-
skránum, rýrir það lítið öryggi
þeirra sem heimildarrits. Það má
oftast sjá af orðalaginu og þeim
heimildum, sem tilfærðar exu,
hverju má treysta. Hins vegar
krydda þær óneitanlega frásögnina
og gefa oss góða mynd af þeirri
menningu og áhugamálum, sem
einkennt hafa íslenska mannfræði.
Æviskrárnar eru fyrst og fremst
handbók, og sem slík munu þær
verða mörgum ómetanlegar. Þeir
eru færri en skyldi, sem lært haifa
að leita til handbóka, þegar þeir
rekast á eitthvað, sem þeir eru í
\’áfa um og fýsir að vita. Er það
þó einhver hinn besti vani og verð-
ur hverjum, sem hann öðlast, ó-
þrjótandi brunnur þekkingar og
fróðleiks. En Æriskrárnar eru þar
að aul\i ein af þeim íáu handbók-
um, sem Irægt er að lesa sjer til
skemmtunar. Þær eru fullar af
óvæntum og furöulegum upplýs-
ingum, og í fáum orðum æriágrip-
anna speglast á áhrifamikinn hált
hin margvíslegu örlög íslenskra
manna.
IV.
Mannfræði er nú einkum stund-
uð af ahugamönnum til bkemml-
'unar og fróðleiks, og er heldur í
iisku að ciraga úr gildi hennar fyi'-
ir sögúlegar • raimsókmr. Aliugi
höfur á síðubtu tío>