Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.1951, Blaðsíða 10

r 462
1 I.ESBÓK MORGUNBLAÐSINS
I.anganesL er lengri róður heldur en
frá Reykjavík upp að Akranesi, og
inn að Dynjanda er álíka róður og
frá Reykjavík inn í Hvalfjarðarbotn.
Menn ljeku sjer því ekki að því að
skreppa heim, gerðu það ekki nema
brýn nauðsyn væri að ná í matvæli,
fatnað eða annað, sem þá vanhagaði
um í útilegunrú. Og ekki hafa kon-
urnur þeirra verið tifundsverðar. hær
iiafa orðið að bæta á sig aft miklu
leyti heimastörfum rnaitna sinrta,
annast fjárgeymslu úti og inni, stinga
út úr húsum, taka upp mó, vinna á
túnum o. s. frv. En það var þó máske
lítils um vert hjá hinum sifelda nag-
andi kvíða og ótta, sem hefur gagn-
tekið þær út af þvi að vita ástvini
sína á þessum brimasama útkjálka
og frjetta ekkert af þeim tímunum
saman.
Nú eru verbúðirnar rústir einar.
Menn segja að fiskur hafi lagst frá
landi og smáfleyturnar dugi ekki
lengur. ,.Sá grái er uteLT“ og það
verður að leita hans á stærri skip-
um, sem hafa stórvirkari veiðarfæri.
Brimið gnýr á skerjum og klettum
hjá Verdölum, brýtur sig sjálft á
bak aftur en hremmir enga bráð, því
að nú þurfa ekki litlir bátar að leita
þar lands upp á líf og dauða. —
Norðan fjarðarins blasa við Lokin-
hamrar, þar sem skáldið Guðmundur
Gíslason Hagalín er fæddur og upp
aiinn. Þar var einnig mikið útræði
fyrrum en sá er munurinn, að þar
var bygð. Annars er engin leið að
Lokinhömrum nema að fara grýtta
fjöru undir háfjalli og hafa bændur
þar jafnan treyst á samgöngur á sjó.
„Esja“ skríður inn með ströndinni
og nú opnast fyrsti reglulegi dalur-
inn að sunnanverðu. Það er Selár-
dalur. Þar er kirkjustaður og þar er
Ólafur prófessor Lárusson fæddur.
Nokkrir bæir eru í dalnum og er
hann grænn og fagur yfir að líta.
Næst kemur svo Fífustaðadalur (áð-
ur Kolmúladalur), og svo tekur við
hver dalurinn af öðrum, Austmanns-
dalur, Bakkadalur, Hringsdalur
(rjettara Hrísdalur), Hvesta, Auði-
Hrísdalur, og er þá komið inn að
Bíldudalsfjalli. Allir eru dalir þessir
fremur þröngir, en bygð hefur verið
í þeim öllum og sums staðar margir
bæir. Ekki eni það landkostirnir og
landrjTnið, sem freistað hefur manna
upphaflega að festa bygð þarna,
heldur hefur aðallega verið treyst á
sjóinn. Dalir þessir eru oinu nafni
nefndir Ketildalir og sveitin Ketil-
dalahreppur. Halda sumir að nafnið
sje dregið af því hve margir katlar
eru þarna í fjöllunum eða ketilmynd-
aðar hvosir. Hitt er þó líklegra, að
þeir sje kendir við fyrsta manninn,
sera nam þarna land. 1 Landnámu
segir svo: „Ketill ilbreiður, son Þor-
bjamar tálkna, nam Dali alla frá
Kópanosi til Dufansdals". Mætti þvi
liugsa sjer að dalirnir hefði upphaf-
lega verið við Ketil kendir og kall-
aðir Ketilsdalir. En ekki festi Ketill
þarna yndi. Fluttist hann þaðan suður
í Berufjörð í Reykhólasveit.
Það er athyglisvert hvað fyrstu
landnámsmennirnir í Arnarfirði voru
lausir við þar, og gæti það bent til
þess að þeim hafi ekki þótt þar góðir
landkostir, þrönglent og erfitt. Örn
sá er fjörðurinn er við kendur, nam
þar land svo vitt sem hann Vlldi.
Hann sat fýrsta veturinn á Tjaldá-
nesi „því að þar gekk eigi sól af um
skammdegi". Þetta bendir til eins
annmarka sem er á bygðinni í Am-
arfjarðardölum, að þar sjer ekki sól
mánuðum saman. (A Bíldudal var
það venja til skamms tíma, og er
máske enn, að drekka „sólarkaffi“
þegar sól sá fyrst í febrúarmánuði).*
Þriðji landnámsmaðurinn þarna var
Án rauðfeldur „son Gríms loðin-
kinna úr Hrafnistu og Helgu dóttur
Ánar bogsveigis“. Hann var vel
kvæntur, því að hann átti Grelöðu
dóttur Bjartmars jarls á írlandi. Án
settist að í Dufansdal, „þar þótti
Greiöðu illa ilmað úr jörðu“. Örn
flýði sitt landnám og fluttist norður
í Eyafjörð. Keypti Án þá lönd af
honum og reisti bú á Hrafnseyri og
„þar þótti Grelöðu hunangsilmur úr
grasi". Þar var víðara gróðurland og
sólfar meira en í Dufansdal.
I Hrísdal, sem lepgi hefur verið
nefndur Hringsdalur, segir þjóðsaga
að bygt hafi landnámsmaður, er
Hringur hjet og verið drepinn þar.
* Þessi vísa var eitt sinn orkt við
sóifagnaðinn á Bíldudal:
Komdu sæl að sunnan
sól í dalinn minn.
Öllum vekur yndi
ástarkossinn þinn.
AJt, sem anda dregur,
á þig fyrir vin.
Vertu enn sem- áður
altaf velkomin.
Bardagagrund efri heitir þar í tún-
inu og Bardagagrund neðri niður við
sjóinn. Á þessum stöðum á Hringur
að hafa varist og felt marga menn.
Alt bendir til að kumbl hafi verið
þar á sjávar'bakkanum, því að þar
hafa komið fram mannabein, og fyr-
ir eitthvað 90 árum fanst þama sverð
og var smíðuður úr því lmifur. Ann-
að sverð, eða sverðsbrot, íundu veg-
nrgerðarmenn skamt frá bænum í
fyrra. Telur þjóðtninjavörður það ó-
tvirætt frá söguöld og merkan grip.
Það er nú geymt í Þjóðminjasa/mnu.
A Klúku í Fifustaðadal bjó eitt
sinn Jón Guðmundsson, sem varð að
þola þá mestu húðstrýkingu, er sögur
fara af hjer á landi. Það var árið
1698. Hann var hafður til alþingis
og ákærður fyrir slæmt orðbragð og
brjefaskrift um sóknarprest sinn,
sjera Halldór Pálsson í Seiárdal, son
sjera Páls Bjðmssenar. Segir Mæli-
fellsannáll að hann hafi þar á þing-
inu verið hýddur 200 höggum af
tveimur böðlúm, er skiftust é þannig
að annar tók váð þegar hinn var upp-
gefinn. Segja sumir að Jón hafi verið
svo dasaður eftir þetta að hartn hafi
mist af samreiðarmönnum sinum, en
aðrir segja að hann hafi borið sig vel
og keypt vinkút af öðrum böðlinum
og drukkið sig ölvaðan. Síðan hafi
hann riðið af þinginu. „Síðar fanst
hestur hans upp á völiunum, en hetta
hans á einum gjébakkanum. Heldu
menn að annar böðullinn hefði stjak-
að honum ofan I gjána.“ En hvað sem
um það er, þá hitt vist, að til Jóns
hefur aldrei spurst siðan hann reið
af þinginu.
★
Bíldudalsfjall ber þannig í Langa-
nes að maður verður ekki Suður-
fjarðanna var fyr en alt í einu að
þeir opnast og þá er þverbeygt inn á
Bíldudal. Þar er vogur lítill inn ú
milli hárra og þverhnýptra fjalla og
inn af honum snoturt dalverpí. Það
er Bíldudalur. Þar sem kauptúnið
stendur heitir Bíldudalseyri. Þar sem
fjallið gengur lengst fram að norðan-
verðu við voginn, heita Banaklettar
og nær lóð kauptúnsins þaðan inn
að býli, sem nefnist Bræðraminni.
Hún er ekki nema 860 metrar á lengd
og þvengmjó, því að skamt er miiii
fjalls og fjöru. Inni í dalnum eru tvö
býli, Litlaeyri og Hóll og eru þar
6tór og falleg tún. Eins hafa veriS
gerð tún og kartðflugarðar úr grjót-