Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1953, Blaðsíða 6

212
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
er tengdur við á dularfullan hátt og
er honum að mestu leyti óviðkomandi,
heldur eru líffæri manna fiðlustrengir
og hljómur þeirra er hugarstarfsemin.
Þetta tvennt, líkamann og hugarstarf-
semina, er nemandanum ætlað að taka
til meðferðar sem eitt og hið sama
fyrirbrigði. Af þessum orsökum verð-
ur t. d. þetta boðorð um hreinleika að
ná til líffæranna engu síður en hugar-
farsins. Líkamanum verður að halda
hreinum hið ytra með tíðum böðum og
hreinlæti, og hið innra með skynsam-
legu og hqllu mataræði, og með því
að forðast nautn eiturlyfja.
Hugann verður á sama hátt að
hreinsa af öllum myrkum og skugga-
legum hugrenningum, unz nemandinn
öðlast það léttlyndi, jafnaðargeð og ró-
semi, sem auðveldar honum að beina
hug sínum inn á við til sjálfskönnunar.
Hin önnur fjögur atriði nayama eru
nægjusemi, sjálfsafneitun, lærdómur og
trúarhol'.usta: — Með því að vinna bug
á ágirnd sinni og rækta með sér nægju-
semi öðlast nemandinn sannari ham-
ingju en þá, sem keypt verður eða seld.
— Með sjálfsafneitun er honum ætlað
að vinna bug á munaðargirni sinni og
auka líkamsþrótt sinn. — Meinlíeta-
lifnaður á þó litlum vinsældum að
fagna hjá hinum meiri spámönnum
yogaheimspekinnar. Með því að afla
sér lærdóms og þekkingar úr bókum
greiðir hann fyrir birtingu hinnar
sönnu þekkingar, sem kemur innan að.
— Og með því að beina vitund sinni til
hins æðsta máttar finnur hann að lok-
um sjálfan sig.
Þessar fimm reglur niyama eru tald-
ar yoganemandanum nytsamlegar, en
þó er hverjum einstakling í sjáifsvald
sett á hvern hátt og að hve miklu leyti
hann tileinkar sér þær. — Hinna fimm
boðorða yama aftur á móti er krafizt
af öllum mönnum — líka þeim, sem
ekki tileinka sér hin hærri stigin.
Jafnvel nú eftir að nemandinn hefur
tryggt hinn siðræna grundvöll sinn, er
þó samt ekki tímabært að leggja stund
á hið raunverulega yoga. Þrjú næstu
stig eru einnig undirbúningur, þar sem
nemandanum er ætlað að læra líkams-
stellingar og uá valdi yfir andardrætti
og skynfærum.
k kk
Asana nefnist hið þriðja stig hins
áttfalda vegar.
Nú á dögum hefur ásana verið gert
að sérstöku íþróttakerfi, þar sem mönn-
um er ætlað að sitja tímum saman í
hinum ólíkustu stellingum. Með því
hvggjast menn styrkja taugakerfið, efla
líkamshreysti og fegurð og þó sérstak-
lega að útrýma þreytu og hrörnun líf-
færanna. íþróttakerfi vesturlanda og
hollar lífsvenjur gera þó að vissu leyti
sama gagn.
Patanjali hinn gamli meistari yoga-
heimspekinnar leggur ekki eins mikla
áherzlu á asana og síðar var gert, eftir
að það þróaðist upp í sjáifstætt kerfi.
Hann leggur aðeins áherzlu á, að iík-
amsstaðan verði að væra stöðug og
þægileg meðan á hugleiðslunni stend-
ur, svo hægt sé algjörlega að gleyma
tilveru líkamans.
'k 'k 'k
Pranayama er að ná valdi yfir andar-
drættinum. Eins og áður er að vikið
er rósemi hugans öndvegisskilyrði fyrir
allri hugleiðslu. Nemandinn verður því
að læra að lægja líffærastarfsemi sína
og róa hugann, áður en hugleiðsla er
framkvæmanleg. — Patanjoli kennir
að hægt sé að öðlast slíka rósemi hug-
ans bæði með yama (ástundun góðra
hugsana og verka) og pranayama (önd-
unaræfingum). Hvort nemandinn tekur
upp öndunaræfingar í þessu skyni eða
ekki er honum því í sjálfsvald sett. —
en menn eru sérstaklega varaðir við
að taka upp slíkar æfingar án öruggs
kennara, þvf ef ranglega er með farið
geta þær reynzt heilsu manna skaðleg-
ar og andlegri heilbrigði bein hætta.
En þeir, sem gagnkunnugir eru yoga
vidya — vísindum pranayama — telja
þau vel til þess fallin að þroska dul-
spekileg öfl með mönnum og hafa ró-
andi áhrif á hugarstarfsemina. — Djúp
innöndun og útöndun í þrjár til fimm
mínútur eru þó öllum taldar heilsu-
samlegar og styrkjandi fyrir taugakerfi
og hjarta. (Sbr. Dr. Weber: The Means
for Prolongation of Life).
~k kr -k
Pratyáhára er síðast þessara þriggja
undirbúningsstiga, sem eiga að kenna
mönnum að ná tökum á líffærastarf-
seminni og undirbúa sig á þann hátt
undir hið raunverulega yog’a: hugleiðsl-
una. — Tiigangurinn með pratyahara
er að „svæfa“ skynfærin um stund, svo
engar nýar myndir berist til hugans,
sem valdið geta þar umróti.
Lao Tze, höfundur Bókarinnar um
veginn spyr einhvers staðar: „Hver get-
ur gert gruggugt vatn hreint?“ Og hann
svarar sjálfur spurningunni: „Láttu
það í friði og það verður hreint af
sjálfu sér.“ — Þetta er einmitt það, sem
hinn verðandi yogi leitast við að gera
á þessu stigi. — Hann gerir skynfæri
sin ónæm fyrir umheiminum og hverf-
ur inn í sitt innra virki.
•k -k 'k
Þessi fimm stig, sem nú hafa verið
talin, eru aðeins undirbúningur undir
meginviðfangsefni yogans: að öðlast
sanna þekkingu, sem leiðir til lausnar
frá hinni lægri tilveru manna til æðra
og betra lífs. Þessarar þekkingar verð-
ur aðeins aflað með innsæi og aðferðin
til að þroska það er fasthygli og síðan
hugleiðsla. Gamansamur vesturlanda-
búi, sem virðir fyrir sér yoga í hug-
leiðsluástandi, skoðar hann jafnan sem
kyndugan náunga, sem horfir dægur-
langt á nafla sinn og ímyndar sér, að
þar sé gáta allífsins falin! En yoginn
sér ekki einu sinni nafla sinn. Augu
hans eru blind. Skynfæri hans starfa
ekki lengur (pranayama). Ástand hans
er þó ekki líkt og.svefn eða meðvitund-
arleysi. Honum er þetta ástand hið
mikla ævintýri sem lyftir mannsand-
anum út fyrir allt sem áður var þekkt
og skynjað. Ný vitund. Nýr heimur.
Viðfangsefni hinna þriggja síðustu
stiga er sjálfskönnunin. Fyrst þegar
yoganum tekst að greina hugann frá
hinum innra manni, sjálfinu, öðlast
hann sanna þekkingu og veit að starf
hans hefur borið árangur: — Sjálfið
(purusa) er eilíft og óumbreytanlegur
veruleiki, kjarni hvers einstaklings. —
Hugurinn (citta) er stundlegur, þvi
hann er sífelldum breytingum undir-
orpinn. Hann skapast og eyðist.
Eins og lag á ekki upphaf sitt í hljómi
fiðlustrengjanna heldur í sál fiðlarans,
sem strengina snertir, eins er hugurinn
í sjálfu sér án vitundar en fær vitund
aðeins vegna sjálfsins (purusa), sem
notar hann sem tæki sitt. — Þannig
getum við skoðað líffærin sem fiðlu-
strengi, hugann sem hljóm þeirra og
sjálfið sem hinn mikla fiðlara.
Hugur ungbarnsins er í fyrstu tóm-
ur og auður líkt og óskrifað blað. —
Skyr.færi barnsins skrá þar hið fyrsta
stafróf og skynsemi og reynsla skipa
þessum stöfum síðan í orð og setning-
ar, eftir því sem þroski þess vex. —
Hugurinn, sem fær er um að skynja
að vissu marki orsakir og afleiðingar
kemur smám saman auga á hið óhagg-
anlega samhengi hlutanna og öðlast
hæfileika sem við köllum rökrétta
hugsun. Og þekkingu köllura við siðan