Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1953, Blaðsíða 12

218
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
bæði hvað snerti vatna- og land-
samgöngur, og straumþungir, djúp-
ir álar heldu vörð um virkið. Var
mjög til þess vandað og stóð bygg-
ingin lengi yfir. Þegar kastalinn
var fullgerður voru á honum 5
turnar: Klukkuturn, Kirkjuturn,
Kílsturn, Þykkiturn og Sankti-
Eiríksturn. Standa nú þrir hinir
fyrrnefndu, en annar hinna eyði-
lagðist við sprengingu. Hinn var
rifinn. Milli hinna háu turna eru
geysi voldugir múrar, og er innan-
gengt um þá. Er Ólafskastali komst
í hendur Rússa, byggðu þeir mikið
hornvígi þar sem áður hafði staðið
Þykki-turn. — Það kom fljótt í ljós,
að Ólafskastali hafði mikla hern-
aðarþýðingu. í stríði sem Finnar
áttu við Rússa í lok 15. aldar sett-
ust Rússar um hann, en urðu frá
að hverfa. Oft var um hann barizt
og hann lengi í umsátursástandi.
Fyrir miðja 18. öld urðu Svíar og
Finnar að gefa hann upp eftir
langa vörn, og fengu Rússar hann
við friðinn 1743. — Á dögum Gúst-
afs 3. reyndu Svíar að ná honum,
en tókst ekki og var hann síðan í
höndum Rússa þar til Finnland
varð sjálfstætt ríki á þessari öld.
En fyrir löngu hafði hann misst
alla hernaðarþýðingu, þar eð Finn-
land allt fell undir Rússland við
friðinn 1809. Setulið var þar þó
allt til 1847. — Komst Ólafskastali
í mikla niðurníðslu og ekkert fyrir
hann gert fyr en undir lok 19.
aldar. Sveið mörgum Finnum það
sárt, að sjá þetta sögulega minnis-
mcrki í niðurlægingu. Hefur miklu
fé og fyrirhöfn verið varið kastal-;
anum til endurreisnar. Og fara þar
nú fram í virkisgarðinum á hverju
sumri við mikla aðsókn sögulegir
sjónleíkir. — í hátiðasal hans hcld-
ur bærinn allar meiri háttar sam-
komur sinar og veizlur.
Það er margt að sjá í Ólafskast-
ala. í anddyri er mikið minnismerki
af verndara kastalans, Ólaii helga.
Er það gert af þekktum, finnskum
myndhöggvara, Ville Vallgren. —
Margir virðulegir og stórir salir eru
í kastalanum, svo sem riddarasal-
urinn, með glæsilegum skjaldar-
merkjum þeirra aðalsmanna, sem
mest komu hér við sögu, mjög
skrautlegur veizlusalur, er nýlokið
er viðgerð á, og kapellan með sín-
um þrem ölturum. — Alls staðar á
leið okkar eru skotgluggar. Útsýn
úr hinum háu turnum er svimhá,
en fögur.
SAGNIR UM ÓLAFSKASTALA
Enn eru geymdar ýmsar sagnir
um Ólafskastala, ívafðar hjátrú. —
Svohljóðandi frásögn er til um
hann frá 1555, eftir sænskan, land-
flótta sagnfræðing, í riti sem hann
samdi á latínu og gaf út í Róm:
„í afskekktustu héruðum Norður-
Finnlands stendur kastali, sem
sænska ríkið á. Hann kallast Nýja-
Slot og er byggður af miklu hug-
viti, vel gerður bæði að byggingar-
snilli og náttúru. Hann hggur á
kúlumyndaðri, hárri hæð og er út-
gangur og inngangur á vesturhlið.
Með sterkum járnstrengjum er þar
fest flotbrú, sem með miklu erfiði,
við hjálp vinduhjóls, er dregin upp
á nóttinni að fyrirskipan varð-
manna eða lénsherra Svíakon-
ungs, til þess að forða kastalanum
frá árás yfir álinn. Fram hjá
þessum kastala fellur ægiþungur
straumur, ókannaður að dýpt, frá
Hvitavatni til suðurs. í kring um
kastalann cr vatnið svart, og allir
fiskar þar svartir.... Ef kastala-
stjórinn deyr skyndilega, cða ein-
hverjum dauðadæmdum, svefnug-
um varðmanni er samkvæmt regl-
um kastalans, varpað í strauminn,
þá sést stundum meðal gáranna
hafmcy, er spilar á strengleik, og
boðar það óhamingju."
Þá er sögn um svarta hrútinn i
Olafskaslala. — Verndardýriingur
kastalans, Olaíur helgi Noregskon-
ungur (1015—1030) var einn af vin-
sælustu dýrhngum í Finnlandi. Á
ártíð hans 29. júlí var dýrkun hans
mest, og þá fram borin fórnarmál-
tíð. Þá var slátrað og neytt á sveita-
heimilum lambakóngsins, sem kall-
aður var Ólafssauðurinn. Þessum
almenna sveitasið var einnig fylgt
í Ólafskastala. Og því var það að
kastalabúar ólu upp í kastalanum
hrút, venjulega svartan, eins og
jafnvel gömul skjöl vitna um. Þar
eð hrúturinn sem alidýr átti býsna
góða daga varð til í umhverfinu tals
hátturinn: „Hann lifir eins og hrút-
urinn í kastalanum", þ. e. lifir eins
og blóm.í eggi. — Þó undarlegt sé
var svartur hrútur enn alinn upp
í kastalanum tveim öldum eftir
siðaskifti. Hafði dvöl hans þá sjálf-
sagt aðeins táknræna þýðingu. —
Samkv. frásögn gamallar bókar,
drukknaði síðasti hrúturinn í áln-
um árið 1728. Og þar með fell sið-
urinn um koll.
Og loks er hér sögnin um reyn-
inn helga. — Hátt frá jörð vex út
úr múrnum á suðvesturhlið kast-
alans, lítill, fallegur reyniviður. —
Tréð er merkilegt að því leyti, að
það sprettur fram úr sprungu í
múrnum. Er ekki vitað, að það hafi
nokkurn jarðveg, þar sem það get-
ur fengið næringu. Sem skýring á
þessu kynlega fyrirbrigði hefur
sögnin um runnann helga orðið til.
Samkvæmt henni vex reynirinn út
úr hjarta kastalameyar einnar, sem
grafin var lifandi í múrinn. Hann
nærist á blóði hennar, cr sprettur
fram sem dropar í rauðum berjun-
um. Af hverju var mærin grafin í
múrinn? Á því eru ýmsar skýr-
ingar eftir þjóðsögninni. Ein er sú,
að hún hafi verið dæmd til þessarar
ströngu refsingar fyrir skírlífis-
brot, þó að saklaus væri hún, og
hafi reynirinn sannað sakleysi
hennar. Önnur er á þá leið, að hún
haíi verið geymd í múrnum til
þess að vernda hana fyrir óvinun-