Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1953, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
227
reynzt næsta erfitt að finna nokkurn
algildan mælikvarða á hvað sé rétt
og hvað sé rangt, hvað sé gott og hvað
sé illt. — Hafa ekki jafnvel trúarbrögð
og heimspeki hin sundurleitustu svór
við þessum spurningum?
Höfundar karmaheimspekinnar svara
því til, að það sé samvizkan í brjósti
manna, sem sé hinn eini leiðarvísir um
rétta breytni. — En hverju erum við
nær fyrir það svar? — Ef til er gott
og rétt verður það að vera aigilt —
hið sama í dag og á morgun — gott
og rétt bæði við Faxaflóa og á Guil-
ströndinni.
Ef raunveruleg samvizka er til ætti
hún að vera hin sama hjá öllum mönn-
um um allan heim, — og ef hún kenn-
ir mönnum hvað sé rétt og gott ætti
enginn ágreiningur að geta risið i þess-
um efnum. En er þessu þannig farið?
Er samvizka min og þin nokkuð ann-
að en það sem við heyrðum fyrir okk-
ur i bernsku og æsku og foreldrar okk-
ar og samfélag lagði okkur á hjarta
og kenndi að væri gott og rétt? Er
hyrningarsteinninn að samvizku barns,
sem aiið er upp í kristnum sið nokkuð
annað cn hin tíu boðorð Móses?
Öðru barni, sem alið er upp undir
handarjaðri galdraprests inn í myrk-
viði Afríku er innrætt að hægt sé uð
öðlast eiginleika látins manns með því
að éta lík hans. Það verður því hluti
af samvizku þessa barns að þvi beri
siðferðileg skylda til að éta föður sinn
1 virðingarskyni, og það er gert án
alls samvizkubits. Ef sonurinn neitaði
þessu mundi hann hljóta fyrir það fyr-
írlitningu og ávitur samfélagsins cg
mundi sennilega fá samvizkubit. —
Samvizku kristinna manna ofbýður
þessar aðfarir og telur þær hámark
siðleysis og rangrar breytni. — Ef
sarnvizkan er hið eina leiðarljós um
rétta' breytni og ef hugtök eins og gott
og rétt eru algild, hvers vegna hafa
menn þa mismunandi samvizku?
Til eru kristnir menn, sem halda þvi
frarn að þeirra samvizka sé hin éina
rétta samvizka. — ilið sama segja
Muhameðstrúarmenn og fylgjendur
Zoroaster t. d. — Emi getum yið verið
viss um að sú samvizka, sem saman
stendur aí hinum tíu boðorðum Móses
sé hmn fullkomm mæhkvarðí á bréytni
m.anna?"—' Ef til vrll eru þau rödd
guðg. Ef til vjII eru þau aðejns rodd
rjkra og eigjjrgjarnra öldunga, sárnin
í náfni trúarínnar tíl verndar verald-
legum tugsmuuúm þeirra og gjxndum.
Ef til vili lætur guð sér aðeins annt
um gamla menn og rika. Ef til vill læt-
ur hann sér jafn aimt um allar mann-
eskjur.
En þessi boðorð, sem samin eru af
rikum öldungum virðast sumum ekki
taka mikið tillit til fátæklinga eða
ungra manna — heidur ekki kvenna.
— Kðnan er þar, segja þeir, aðeins tal-
in upp meðal þeirra gripa, sem mann-
inum tilheyra í sömu andrá og asni
hans og aðrar cigur.
Ríkur maður og gamail í austurlönd-
um átti sér og á sér víða enn eins ínarg-
ar konur og hann hefur efni á. — Og
þar sem afbrýðissemi og hégómadý’*ð
eru elztu og verstu trvatir manna. virð-
ist ekki fjarri sanni að álíta að þeitn
hafi fundizt alveg sérstök ástæða til
að trvggja nieð ákveðnii boðorði tð
konur þeirra leituðú sér ukki annars
manns, sem þó eðlilegt msétti teljast!
Þannig varð það ungum mönnum og
konum dauðasynd að lifa sáman eðli-
legu lífi, nema konan væri lögleg eign
mannsins. — Til verndar öðrum eign-
um sinum settu þeir hið sjálfsagða boð-
orð um að menn mættu ekki stela en
gleymdu að setja þar nokkur fyrirmæli
um, að sá sem tvo kyrtla hefði, gæfi
þeim, sem engan ætti.
Og sá, sem flutti þá kenningu síðar
meir, var gerður höfðinu styttri.
begar við höfum lokið við að kanna
boðorð Móses j þessu ljósi undrar það
okkur ekki meira, segja þeir, að meist-
arinn frá Nazaret átti alltaf til vin-
gjarnleg orð handa þeim, sem brotleg-
ir gerðust við „lögmálið“ — en kallaði
fulltrúa þess hræsnara og líkti þeim
við líkkistur, hvítkalkaðar hið ytra —
en að innan fullar af dauðra manna
beinuni.
Svo þegar öllu er á botnmn hvolft
er það ahtamál, hvort hin tíu boðorð
Móses. séu hin fullkomna samvizka.
í Kóraninum, biblíu Mohammeðs-
trúarmanna, má lesa; — Fylgdu kenn-
íngu Mohammeðs. í því er öll skylda
mannsins fólgín. — En spámaðurinn
leyfir t. d, fjölkvæm og átti sjálfur
átján konur. — Zoroasta aftur á inóti
biður okkur að hlýða kenningu Zend-
Avesta og boðorðum Ahura Mazda —
Að eiga tvær konur er þar t. d. tahn
synd. — IÞernig getur nú sanivizk-
an verið hinn bruggi.leiðarvísir a vegi
réttrar breytm?
Hofundar karmaheimspekinnaf svara
öllu þessu og segja, að tíúarbregð, siða-
laerdómar og lagafcáUrar þjóðféiagsms
séu ekki hin raunverulega samvizka
og geti aldrei komið fullkomlega í
hennar stað. Þeir kenna áð kjarni
mannsins, hin æðra vitund bans, sé
sjálfur guðdómurinn ög hann búj því
i hverjum mannl En meðan hann er
hulinn í myrkri hins lægra eðlis er
maðurinn siðferðilega blindur og gervi
samvizka, svo sem refsingarlög ríkis-
ins og utanaðkomandi siðalætdómar
verða aldrei hið sanna leiðarijós, held-
ur aðeins hrævareldur um nótt.
Fy.rst þegar maðurinn heyrir rödd
hinnar æðri vitundar þekkir hann full
skil á réttu og röngu, góðu pg illu.
Ef henni er hlýtt eykst styrkur henn-
ar og rnanninum miðar fram á við.
— En þegar henni er ekki hlýtt verð-
ur hún veikari og veikari unz liún
heyrlst naumast lengur i háreysti hinna
lægri livata.
Og þar seni þær eíns og allt annað
í náttúrunni leitast við að endurnýja
sig og margfaldast verður maðurinn
loks ofurseidur illum hugsunum. orð-
um og verkum — og geigvænlegum
forlögum, sem biða hans.
Hvatir manna og hugsanir, sem birt-
ast síðan í orðum þeirra og verkum eru
sjaldnast að öllu leyti góðar eða að
öliu leyti illar. Þær eru bæði góðar
og vondar. Samt sem áður er mikill
stigsmunur á lifsviðhorfi manna og
breytni.
Sá, sem að dómi karmaheimspekmn-
ar stendur á lægstu tröppu lífsskiln-
íngsins, er sá, sem engu ann nema sjalf-
um sér og kemur næstum hvergi fram
til góðs. — Hið eðlilegu takmark hans,
eins og allra annarra, er að öðlast lífs-
hammgju, Hann lítur svo á að hennar
verði aflað með þvi að hrifsa til sín
sem mest aí veraldlegum gæðum. Fjár-
söfnun er venjulega höfuðeintak lifs
hans og hann hirðir aldrei um hvaðan
né á hyern hátt fjárins er aílað, né
hverra þjáningá framferði hans kann
að valda
Með fé sínu reynir hann að kaupa
sér lífshamingju. — Og ef hann skyidi
vakna upp um miðja nótt og fyllast
kynlegum ótta við það, sem kann að
bíða hans handan landamæranna —
ef það er. þá nokkuð hinum megin —
þá fer hann senmlega dagmn eftir a
fund einhvers guðsmánnsins og reynir
á sama hatt að kaupa ser aðgongunuða
aðjhinum gullnu hliðum paradísér nieð
þvj að gefa íé til kirkju hahs cg safn-
aðar’ - ...vmaSsr
tííiS er hcnúm að visu innantómt
Í