Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1953, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
233
þeirri tíð, er Jakobstad var mikill
siglinga og verzlunarbær. Er það
geymt í virðulegri byggingu, er
Malmarnir gáfu bænum í þessu
augnamiði. Þar er einnig bæjar-
bókasafnið og stór lestrarsalur. Og
hver haldið þið að sé safnvörður-
inn? Enginn annar en höfundurinn
að „Dar björkarna susa.“ Ég hafði
orð á því við hann, að það væri
nokkuð sungið úti á íslandi. „Það
er allt Merikanto að þakka, en ekki
mér,“ sagði hann og brosti.
Hann heitir Viktor Lund og er
gott Ijóðskáld. Yrkir hann nú
mest tækifæriskvæði, en aldrei
flytur hann þau sjálfur eða er við-
staddur þar sem þau eru flutt, því
að maðurinn er í mesta máta hlé-
drægur. Kann þar nokkru um að
valda, að hann er harla ófríður og
h'till fvrir mann að sjá. — Hlýt ég
að segja, að ég varð fyrir vonbrigð-
um, að þetta skyldi vera höfundur
hins gullfagra ástaljóðs, sem oft
er sungið við brúðkaup í Finnlandí
og hefur flogið víða í þýðingum.
Ég var staddur í Jakobstad á
sunnudegi, og var þar við guðs-
þjónustu í fornri, virðulegri
kirkju, Pedersöre. Þýðir það orð
Péturseyrir. Þar var heimtur páfa-
skattur í katólskum sið. — Utan
við sáluhlið var járnlíkan af manni,
sem kallaður er „fattiggubben“
(fátæki öldungurinn). Er hann
víða að finna í eða hjá gömlum
kirkjum í Finnlandi. „Fattiggubb-
en“ er safnbaukur. Á miðjum kvið
öldungsins er dálítil rauf, þar sem
peningum er smeygt inn, þegar
menn gefa til guðsþakka. Víða er
þessi „gubbe“ í anddyri kirkju, en
stundum fyrir utan. í Pedersöre-
kirkju er mjög fagurt ævagamalt
trélíkneski af Maríu guðsmóður
með Jesúbamið. — Ég talaði í
Jakobstad fyrir troðfullu húsi.
Meðal áheyrenda minna voru þrjár
konur, sem voru á ferð á íslandi
stunarið 1951. Báðu þær mig fyrir
margar kveðjur til kunningja á ís-
landi. Sumum hef ég skilað, en
öðrum ekki, þar eð mér hefur ekki
gefizt færi til að hitta hlutaðeig-
endur að máli. Ein var miðaldra
kona og dýralæknir. Hinar báðar
ungar. Þetta segi ég hér ef éin-
hverjum kemur þær í hug. Virtust
þær allar hugfangnar af dvöl sinni
hér. —
Mér þótti einkar gott að tala í
Jakobstad, enda nú aftur meðal
sænskumælandi áheyrenda. Dýra-
læknirinn sýndi mér þá velvild, að
spara mér járnbrautarferðalagið
og aka með mig í einkabíl sínum
til Jeppó, en þar átti ég næst að
mæta. í Jeppó dvaldi ég örstutt
Það er smáþorp með sveitabyggð
að baki. Þar var fjöldi fólks við
erindi mitt. Reyndist það rétt, sem
ritari Pohjola-Norden í Helsingfors
sagði áður en ég lagði upp í ferða-
lagið: „Ég þori hvergi að lofa þér
mörgum áheyrendum, nema í
sænsku Austurbotnum. Það er
sameiginleg reynsla allra, sem ferð-
ast hafa um landið á vegum okk-
ar að þar er sóknin miklu bezt.“
— ★ —
SUÐUR AUSTURBOTNA
En nú fór ég útúrkrók og talaði
utan dagskrár. Skólastjórinn við
Kennaraskólann í Nýkarlabæ, S.
von Schanz, lagði fast að mér að
koma, og með því að þangað var
stutt að fara og bærinn kunnur, þó
að smár sé hann, minnsti kaup-
staður Finnlands, varð ég við þess-
ari ósk.
Á leiðinni var ég samferða all-
mörgum bændum úr sveitinni og
hlýddi á tal þeirra. Minnti mál
þeirra verulega á íslenzku, svo að
ég hef ekki heyrt annað mál lík-
ara henni, þar sem ég hef farið
um á Norðurlöndum.
Árið 1607 voru hlutar af Peders-
öre- og Vörásóknum gerðir að sér-
stöku prestakalli, er hlaut nafnið
Nie Carleby, eftir þáverandi kon-
ungi Karli IX. Sonur hans, Gustaf
II. Adolf, sem hafði brennandi á-
huga fyrir verzlun og siglingum,
brýndi fólk til þess að setjast að
við mynni Nýkarlabæjar ár og varð
nokkuð ágengt í þessu efni. Fáum
árum seinna fékk þetta hverfi ,
kaupstaðarréttindi. Skjaldarmerki
hins unga bæjar varð tjörukaggi,
með logum út úr efra botni og hlið-
um. Og var það vel til fundið, því
tjöruvinnsla varð á þessum tímum
góð atvinnugrein í Nýkarlabæ, sem
í öðrum smábæjum Austurbotna.
Bærinn tók góðum framförum allt
fram til Norðurlandaófriðarins
mikla, en þá varð hann mjög illa
útleikinn. — Árið 1808 var rétt ut-
an við bæinn háð stór-orusta, og
slapp ekki bærinn óskemmdur frá
því, eins og gefur að skilja. Sænsk-
finnska hernum stjórnaði hinn
frægi hershöfðingi Döbeln, og lauk
orrustunni með sigri hans. Hefur
honum verið reistúr þarna mikill
minnisbautasteinn- Um þessa orr-
ustu orti Runeberg frægt kvæði í
Fándrik Stál og hefur Matthías
Jochumsson íslenzkað það.
Ýmislegt varð til þess að kippa
úr eðlilegum vexti Nýkarlabæjar.
Bærinn dróst aftur úr fyrir sam-
göngutregðu og missti af verzlun,
er Saimaskurðurinn var opnaður,
og járnbrautarlínan var lögð um
Uleáborg. Þá henti það óhapp eftir
miðja 19. öld, að mikill hluti bæj-
arins brann til ösku. — Lega þessa
litla, gamla bæjar er mjög falleg.
Hann stendur hátt á bökkum Ný-
karlabæjarár, sem í hefur verið
sett mikil stífla til rafveitu. Auk
kennaraskólans, sem er annar af
tveim sænsk-finnskum kennara-
skólum fyrir pilta í Finnlandi, er
þar kristilegur lýðháskóli. Þá er
bærinn kunnur fyrir það, að
Zacharis Topelius ólzt þar upp.
Bærinn hefur allmikið aðdráttarafl,
þó ekki sé hann stór. Á Topelius
mestan þátt í því, svo og hin fagra