Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1954, Blaðsíða 10

110
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
andi hafgola á land, en svo koma
þar aðrir vindar, sólarvindurinn að
norðan og hvíti vindurinn af suð-
austri. Um þennan vind segja Bask-
ar að hann sé jafn vanstilltur og
konur, þarna komi hann í snöggum
byljum og þyrlist áfram í smáum
hvirfilstrokum, þangað til hann
kemst út á hafið. Þá dregur úr hon-
um og þá segja þeir að „hann drepi
væng í sjó“.
Hjá Guéthary fórum við inn í
veitingahús að fá okkur mat. Þar
var allt hvítþvegið og um alla veggi
hengu glófægðar skálar og pottar
úr eir, myndir úr þjóðlífi Baska og
raðir af Þórshamars-merkjum. —
Þessi merki má líta alls staðar í
landi Baska, jafnvel á legsteinum.
Eins og kunnugt er, er þetta helgi-
tákn, mikið eldra en kristnin.
Þarna í veitingastofunni sat mið-
aldra maður, sem virtist af heldra
tagi. Hann hafði á sér ótvíræðan
Baskasvip og var í svörtum fötum
með „beret“ á höfði. Beret er hin
svarta kollhúfa Baskanna, sem allir
kannast við. Þær eru með stórum
kolli í Frakklandi en litlum kolli í
spánska Baskalandi. Sannur Baski
tekur ekki af sér kollhúfuna þegar
hann matast, heldur aðeins þegar
hann fer í kirkju eða háttar, og
stundum þegar hann tekur þátt í
„polota“-leik.
HEIMÞRÁIN KALLAR
Gesturinn gaf okkur nánar gæt-
ur og brosti stundum að því, sem
við sögðum og kinkaði þá kolli. Að
lokum spurði hann hæversklega
hvort við værum Englendingar eða
Ameríkumenn. Það var eins og
hann yrði fyrir vonbrigðum þegar
við kváðumst vera enskir. Það kom
þá upp úr kafinu að hann hafði lært
ensku í Wyoming í Bandaríkjun-
um.
Við buðum honum að setjast hjá
okkur og svo sagðr hann okkur sögu
sína. Hann kvaðst vera yngstur af
12 systkinum og það hefði verið of
þröngt um þau heima. „Pierre og
Jean fóru því til Argentínu, Laur-
ent og Antoine fóru til Uruguay
og við Ganich fórum til Wyoming“.
Það er svo sem ekki nýtt að unga
fólkið fari af landi burt til þess að
leita sér fjár og frama. Áður en
borgarastyrjöldin hófst á Spáni,
nam útflutningur fólks álíka miklu
og fólksfjölgun í landinu nam. —
Hann sagði okkur að nú mundu
vera um 250 þúsundir Baska í Suð-
ur-Ameríku og um 50 þúsundir í
Bandaríkjunum, dreifðir um Kali-
forníu, Nevada og Wyoming. Og í
Bandaríkjunum hefði nýlega verið
gefin undanþága frá innflytjenda-
lögunum fyrir fjármenn, sem vildu
setjast þar að, og það væri aðallega
Baskar, sem nytu góðs af því. Þeir
eru sem sé nafntogaðir fjármenn
og alast frá blautu barnsbeini upp
við f járgeymslu.
„En við sem förum til útlanda,
þjáumst af heimþrá“, mælti mað-
urinn. „Ég dvaldist vestra í 20 ár
og það var langur tími, þótt ég
hefði nóg að gera og mér gengi vel.
Það var guði og Bandaríkjunum
að þakka. Fyrst í stað gættum við
bræðurnir fjár á stórum búgarði.
Við vorum þar í 10 ár og eyddum
engum eyri í óþarfa. Svo tókum við
land á leigu og settum upp sauða-
bú. Eftir tíu ár seldum við og fór-
um heim, báðir einhleypir enn. —
Tveimur mánuðum eftir heimkom-
una náði bróðir minn í yndislega
Baskastúlku, en ég er enn að svip-
ast um eftir konu handa mér“.
TRYGGIR MENN OG
RÁÐVANDIR
Hjá Böskum er mjög náið sam-
band milli ættingja og fjölskyldulíf
framúrskarandi gott. Allt er tengt
við ættarsetrið. Menn eru ekki kall-
aðir ættarnöfnum, heldur kenndir
við bæ ættar sinnar, og það fylgir
þeim hvert sem þeir fara. „Hverj-
um fugli þykir sitt hreiður fagurt",
segir málsháttur hjá þeim. Og heim
-ilin standa börnunum alltaf opin,
hvenær sem þau hverfa heim, en
þá verða þau að vinna og deila
kjörum með heimafólki. Það voru
forn lög hjá Böskum, að ættaróðali
mætti ekki skifta milli erfingja, né
heldur selja það einhverjum öðr-
um. — Þetta gildir enn í spanska
Baskalandi. en í Frakklandi verða
þeir að hlíta frönskum lögum, sem
mæla svo fyrir að arfur skuli skift-
ast jafnt á milli allra. Þó fara þeir
í kring um þessi lög þannig, að erf-
ingjar afsala sér fríviljugir tilkalli
til ættaróðalsins í hendur þess
elzta.
Baskar eru ráðvandir og heiðar-
legir menn. Þó maður skilji pen-
ingaveski sitt eftir á glámbekk, þá
eru peningarnir jafn öruggir þar
eins og í banka. Glæpir eru þar
mjög fátíðir, enda þótt blóðið sé
heitt í mönnum. Áður fyrr voru
þeir ofstopafullir og réðust misk-
unnarlaust á hvern þann mann, er
kom leyfislaust inn í landið. Þeim
var vorkunn. Þeir voru þarna inni-
króaðir milli tveggja stórþjóða, sem
oft áttu í ófriði. Og enn í dag eimir
eftir að því, að þeir tortryggi alla
aðkomumenn. Gestir verða að gæta
sín vel þar. — Ef maður móðgar
Baska, þá er hann óvinur manns
alla ævi. En á hinn bóginn standa
öll munnleg loforð þeirra eins og
stafur á bók.
í stríði voru þeir harðir í horn
að taka og heróp þeirra var svo
skelfilegt, að hermenn Napoleons,
sem sendir voru til Spánar, urðu
að gjalti er þeir heyrðu það. Baskar
hafa það enn til að reka upp þetta
heróp, þegar vel liggur á þeim. Þeir
kalla það „irrintzi". Ég vaknaði
einu sinni við þetta heróp og varð
svo mikið um að ég stökk upp úr
rúminu og út að glugga. Fyrst var
það eins og tryllingslegur hlátur,
svo breyttist það og varð eins og