Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1954, Side 1
12. tbl.
XXIX. árg.
Sunnudagur 28. marz 1954
seyrar Dísa
ÞAÐ ER einkennilegt hvernig
almannarómur hefur minningu
sumra manna upp til skýanna, án
þess að þeir eigi það skilið, en níð-
ir aðra niður fyrir allar hellur, fyr-
ir litlar eður engar sakir.
Þórdís Markúsdóttir á Stokks-
eyri hlaut það hlutskifti að lenda í
hinum seinni hópnum. Hafa bæði
fræðimenn og almenningur kostað
kapps um að kasta að henni ásök-
unum nú um rúmlega 200 ára skeið,
svo að Stokkseyrar-Dísa, eins og
hún var kölluð, er orðin að sér-
stakri þjóðsagna persónu, sem er
ímynd hins illa. Það þarf ekki ann-
að en nafn hennar sé nefnt til þess
að menn sjái fyrir sér fordæðu og
kvenskass, andstyggilegt bæði
guði og mönnum.
Konrad Maurer segir um hana í
Isl. Volkssagen að hún hafi venð
„galdrasnápur, hrekkvís og
drykkjurútur". Hefir hann fengið
þær upplýsingar um hana meðal
almennings hér. Espholin segir í
Árbókum sínum að maður hennar
hafi verið „allmikið illmenni, en
Þórdís sparaði eigi að spilla“. Og
Jón prófastur Halldórsson í Hítar-
dal segir að hún hafi verið „nafn-
kunnug að öðru en dyggðum" og
verið komin „hartnær undir bann-
færingu“ er hún dó. „Vonda Dísa“
var hún líka stundum kölluð og
talin ramgöldrótt. í Þjóðsögum
Jóns Árnasonar segir að svo sé
mælt, að hún hafi vakið upp tví-
bura (eða börn sín tvö, er hún
hafði drepið úr hor) og sent upp-
vakningana á Vestfjörðu einhverra
erinda. Þá er og sagt að hún hafi
átt í galdrabrösum við séra Eirík
í Vogsósum (hann var samtíðar-
maður hennar) og legið við að hún
dræpi hann með göldrum. Sendi
hún honum peysu að gjöf. Var
Eiríkur ragur við að fara í hana,
en fann þó ekkert athugavert. En
er hann var kominn í peysuna, ætl-
aði hann að kafna og varð að rista
'peysuna utan af honum. Fann hann
þá galdurinn falinn í lykkju í hand-
arkrikanum. Má á þessu sjá hvað
menn hafa talið Þórdísi ramgöldr-
ótta, því að engum öðrum galdra-
manni tókst að leika á séra Eirík.
í Þjóðsögunum segir frá því að
hún hafi lagt inn skreið mikla á
Eyrarbakka, en er til kom, reynd-
ist þetta grjót, og þorði kaupmað-
ur ekki að eiga við Dísu vegna
galdra hennar. Þá segir þar og að
hún hafi ætlað að drepa mann fyr-
ir litlar sakir.
Þá er og ein sagan um það, að
hún hafi sett niður draug í hól hjá
Ranakoti og mælt svo um, að hann
mundi aldrei geta hrært sig ef
hólnum væri eigi raskað. En svo
var það haustið 1891 að nokkrir
steinar voru teknir úr þessum hól
og hafðir í fjárhúsvegg. Þá losnaði
draugsi og út af því varð Stokks-
eyrar ramleikinn mikli veturinn
1892, og er víða sagt frá honum.
Þar kemur Þórdís seinast við
sögu.
Þessir eru vitnisburðirnir, sem
almenningur hefir byggt á dóm
sinn um Dísu.
FRÁ ÆTT ÞÓRDÍSAR
Bjarni hét maður Sigurðsson,
Bjarnasonar, Torfasonar í Klofa.
Móðir hans var Ragnheiður Björns-
dóttir prests Jónssonar biskups
Arasonar. Ungur missti Bjarni föð-
ur sinn, en móðir hans giftist aftur
Markúsi Ólafssyni sýslumanni í
Héraðsdal í Skagafjarðarsýslu og
ólzt Bjarni upp hjá honum. Síðan
gerðist hann stórbóndi á ættaróðali