Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1954, Síða 22

274
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Öll náttúran
IIVERNIG stendur á hinu breytta
tíðarfari? — Hvað er orðið af
hörðu vetrunum?
Engel segir, að síðan um miðja
seinustu öld hafi meðalhiti á norð-
urhveli jarðar hækkað um 1—4
stig. í Filadelfíu nemur hækkunin
4 stigum, í Montreal 2 Vi stigi, á
Norðurlöndum 1—2 stigum. Aðal-
lega er þetta vegna þess, að vetur
eru >rc ir mildari en þeir voru
áður.
Menn verða varla varir við þessa
hitabreytingu á sjálfum sér, en
veðurfræðingar segja að ef meðal-
hitinn á jörðinni hækkaði um 2
stig, mundu allir jöklar og ís við
heimsskautin bráðna og yfirborð
sævar hækka. Ef jökulskjöldurinn
á Grænlandi bráðnaði algjörlega
og leysingarvatnið rynni út í At-
lantshaf, mundi yfirborð sjávar
hækka svo, að London, New York
og fleiri stórborgir færi í kaf. —
Hækkun sjávarins er þegar farið
að gæta, því að seinustu 100 árin
hefur yfirboroð sjávar í höfninni
í New York hækkað um 2*A þuml-
unga.
Vetrarveðrátta í Kanada er
miklu mildari en áður var. Snjó-
mælingar í Toronto sýna að fann-
koman hefur lækkað um nær 20
þumlunga á tæpri öld. Rannsóknir
McGill háskólans bénda í sömu átt.
Þar hefur snjókoman minnkað um
28 þumlunga á rúmum 50 árum. í
Yukon hefur meðalhiti vetrarmán-
aðanna hækkað um 7,6 stig síðan
1901. — Nú koma ekki svo miklir
snjóavetur í Alpafjöllum, Græn-
landi og Alaska að snjórinn nægi
til að vega á móti sólbráðinni á
sumrin. Á Svalbarða hefur meðal-
hiti vetrarins hækkað um 18 stig
síðan 1910 og nú eru þar íslausar
á norðurleið
hafnir 200 daga á ári, í staðinn fyrir
94 daga áður.
Bezta sönnunin fyrir hlýnandi
veðráttu er þó hvernig jöklar eru
að eyðast um allan hnöttinn. Haf-
ísinn á norðurhveli jarðar hefur
dregizt svo saman, að ísröndin er
nú hundruðum mílna norðar held-
ur en hún var fyrir 50 árum. Joste-
dals-jökullinn í Noregi hefur stytzt
um 500 fet síðan 1910. Jökullinn á
Jungfrúnni í Alpafjöllum lækkaði
um 18 þumlunga á árunum 1926 til
1946. Hinn mikli Nisqually skrið-
jökull á Rainer fjalhnu í Washing-
tonríki, hefur stytzt um fimmta
hluta seinustu 90 árin. Á fjallinu
Shasta í Kaliforníu hefur jökul-
hettan lækkað um helming á 25
árum. í Glacier National Park
verður bráðum enginn jökull, og er
þá nafnið ekki sannnefni lengur. í
Andesfjöllum í Suður Ameríku
hefur snjólínan færzt upp um 2700
fet seinustu 60 árin, og þar hefur
orðið 8 stiga hækkun á meðalhita
á sama tíma. Á Nýa Sjálandi er nú
þykkt jökla, sem áður var 200 fet,
ekki nema 150 fet. í Afríku hafa
jöklar einnig minnkað.
ALLT Á NORÐURLEIÐ
EGNA þessarar veðráttu breyt-
ingar hefur skeð það fyrirbæri,
að öll náttúran er á norðurleið.
Þetta á við um grös, tré, dýr og
fugla og fiskana í sjónum. Allt
færist lengra og lengra norður eftir
því sem veðráttan verður mildari.
Um fiskagöngurnar er þetta að
segja: Árið 1919 varð í fyrsta skifti
vart við, svo að sögur færi af, að
þorskur var genginn norður á 64
breiddargráðu við vesturströnd
Grænlands. En árið 1948 var hann
kominn þaxna noröur á 73 breidd-
argráðu, og þorskveiðar voru nú
orðnar aðalatvinnuvegur Græn-
lendinga. Nú veiðast þarna um 2000
milljónir punda af þorski á sumri
hverju, og er þarna orðin mesta
þorskveiðistöð heimsins. Fiskimið-
in þarna eru um 1000 km norðar
en þorskur hrygndi fyrir 30 ár-
um. Aðrar fisktegundir, svo sem
ýsa, heilagfiski, síld og karfi hafa
einnig fært sig norður á bóginn og
finnast nú 500—1100 km norðar en
talið var að þær færi áður.
Um fuglana er sömu sögu að
segja. Til Kanada eru nú farnar
að venja komur sínar ýmsar fugla-
tegundir, sem áður fóru varla norð-
ar en til Mexikó. Kalela, forstjóri
náttúrugripasafnsins í Helsinki,
hefur sagt að í norðurhluta Finn-
lands sé nú á sumrin ýmsar teg-
undir fugla, sem ekki hafa sézt þar
fyr. Alls konar dýr í Norður Ame-
ríku hafa og fært sig norður á bóg-
inn um 300—1000 km norðar en þau
fóru áður.
Samtímis þessu hefur gróður
færzt norðar, enda hefur gróður-
tíminn lengzt að mun. í Finnlandi
nemur þetta 21—24 dögum og nú
eru plægð lönd, þar sem klaki
fór aldrei úr jörð áður. Uppskera
hefur og aukizt, einkum korn og
hveiti í Norður-Evrópu og Kan-
ada. Ýmsar trjátegundir hafa færzt
mikið norður á bóginn, svo sem
greni, ösp, birki og mösur, og er
nú ræktað þar sem þær gátu alls
ekki þrifizt áður. Á Norðurlönd-
um þroskast nú ber og ýmsar jurtir
fyr en áður.
, j
ORSAKIR
BREYTINGARINNAR
LL þessi dæmi, sem nú hafa
verið tahn, og mörg önnur, eru
fyrir augum manna og sýna að
veðrátta hefur hlýnað um alla jörð
á seinustu áratugum. En hvernig
stendur á þessari breytingu? Um
það eru aftur á móti mjög skiftar