Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1954, Page 8
356
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Fuglinn Rati
sem etur vax og verður gott af
HÖFUNDUR þessarar greinar, dr. Herbert Friedmann, er kunnur
fuglafræðingur og líffræðingur. Hann ferðaðist um Afríku árin
1950—51 aðeins til þess að kynnast þessum einkennilega fugli, er
hann segir hér frá. Uöng ritgerð um þennan fugl mun koma út í
sumar á vegum Smithsonian Institution.
P’INU SINNI var lítill brúnleitur
J fugl og hann fann dauðan fíl.
„Hæ,“ sagði fuglinn, „hér ætla ég
að eiga heíma.“
Svo setti hann merki í húðina
með nefi sínu og flaug svo burt til
þess að kalla á vini sína og ætt-
ingja.
En meðan hann var burtu bar þar
að mús, og hún ákvað að setjast
þarna að og byrjaði að grafa sig
inn í skrokkinn.
Þegar fuglinn kom aftur með
vi'ni síhá og ættingja, varð hann
reiður við músina og sagði:
„Hér á ég heima.“
„Nei, hér á ég heima,“ sagði
músin.
Um þetta voru þau lengi að
þrátta, þangað til þeim kom saman
um að leggja máhð fyrir dómara.
Og dómarinn var býfluga.
Býflugan gerði sig aíar valds-
mannslega og kvað svo upp dóm-
inn. En hann var á þá leið, að mús-
in ætti fílsskrokkinn. Fuglinn mót-
mælti, kvaðst hafa fundið skrokk-
inn fyrst og benti á merkið, sem
hann hafði gert í húðina. Dómar-
inn var óbifanlegur:
„Þú skrökvar því,“ sagði hann,
„músin á fílinn.“
Upp frá þeim degi heíur verið
óslökkvandi hatur milli fuglsins og
býflugunnar. — Fughnn gitur um
hvert tækifæri til þess að hefna
sín, og það gerir hann á þann hátt
að vísa mönnum og skepnum á
hreiður býflugnanna.
ETTA er þjóðsaga suður í Rho-
desíu. Og hún á sammerkt við
ýmsar aðrar þjóðsögur í því, að
skýra það, sem menn hafa ekki
skilið. Það er sem sé til fugl, sem
heitir hunangsrati, og hann hefur
þann merkilega sið að vísa mönn-
um og dýrum á aðsetursstaði bý-
flugnanna.
Fugl þessi kann lítt að syngja
og hann er ekki fagur álitum. En
þó hefur hann verið stöðugt undr-
unarefni vísindanna vegna þessa
einkennilega hæfileika síns, sem
er annars óþekkt fyrirbrigði í dýra-
ríkinu. Hann hefur líka verið vís-
indamönnum undrunarefni vegna
þess að hann etur vax og getur melt
það. í þriðja lagi hefur hann þann
sið að unga ekki út eggjum sínum
sjálfur, heldur verpa þeim í hreið-
ur annarra fugla. Og vegna þessa
einkennilega fugls hef ég nú gert
mér tvær ferðir til Afríku.
Ratinn er spætuættar og af hon-
um eru til 11 tegundir. í skógun-
um í Himalaja er ein tegundin og
sú eina, sem er með skrautlegum
fjöðrum. Önnur tegund er á Malaja.
Borneo og Sumatra. Hinar 9 teg-
undírnar eru allar í Afríku.
Fuglinn fær kleggja af býkúpu fyrir
hjálpina.
Vér vitum mjög lítið um suma
þessa fugla, því að hvítir menn hafa
aldrei séð þá lifandi. En nokkrir
þeirra eru þó til í söfnum og hafa
Svertingjar veitt þá einhvers stað-
ar inni í frumskógunum í vestan-
verðri Afríku. Ein tegundin gefur
frá sér hvínandi blísturshljóð og
kemur það sennilega fram við það,
að fuglipn vefur upp á sér stélið
svo að loftið hvín þar í. Hann held-
ur sig í toppum trjánna og hafa
Svertingjar gefið honum nafnið
„fughnn, sem enginn sér.“ Allar
þessar tegundir munu eta vax, en
það eru aðeins tvær tegundir, sem
vísa á býflugnahreiður og eiga því
fremur öðrum rata-nafnið skilið.
ÉR skal aðeins sagt frá öðrum
þessara fugla, sem kallaður er
stóri rati.
Á 16. öld íluttist portugalskur
dominika-trúboði til Nova Sofala,
sem nú er borg í Mosambique. —
Hann hét Joao dos Santos. Einu
sinni er hann gerði bæn sína úti í