Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1955, Blaðsíða 8
100
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
HER í LÁNDS
HVERNIC FARID VAR MEÐ HAMíNCJUSAMA MENNINGARÞJÓD
HINN 24. febrúar er fullveldisdagur Eista. Þeir fengu fullveldi
sama árið og ísland. Bæði löndin voru hernumin um svipað
lcyti og síðan hefur erlendur her haft setu í báðum löndum. Er
fróðlegt að bera saman reynslu beggja ríkja í þessum efnum. —
Fyrir nokkru kom út í Svíþjóð bók, sem heitir „Slagskugga övcr
Balticum". Höfundurinn er Ants Oras, sem var prófessor við há-
skólann í Tartu (Dorpat) frá árinu 1934 og fram undir stríðslok,
en þá tókst honum að flýa til Svíþjóðar og nú á hann heima í
Bandaríkjunum. Bók þessi er saga Eistlands á þessum árum og
verða hér birtir nokkrir kaflar úr henni.
AÐ var í september 1939. Um
hálfs mánaðar skeið höfðu Eist-
ur verið í uppnámi út af stríðinu
í Póllandi, eins og allar friðelskandi
þjóðir, og þeir vonuðu að fyrir eitt-
hvert kraftaverk mundi árás Þjóð-
verja fara út um þúfur. Pólverjar
vörðust enn í Varsjá af hinni mestu
hreysti. En svo urðu allar vonir sér
til skammar hinn 17. september,
þegar Rússar réðust aftan að Pól-
verjum.
Um nokkurt skeið höfðu samn-
ingar milli Rússa og Eista verið á
döfinni. Okkur létti heldur þegar
sú fregn kom hinn 22. sept., að
þessir samningar skyldi nú stað-
festir, því að þeir voru okkur mjög
hagstæðir. — Utanríkisráðherrann,
Karl Selter, var kvaddur til
Moskva, og Rússar hétu því að þeir
skyldi láta okkur fá nægar vörur,
svo að siglingabannið frá Vestur-
löndum skyldi ekki verða okkur til
baga.
En þegar Selter kom til Moskvu
hinn 24. september, höfðu Rússar
útbásúnerað frá öllum útvarps-
stöðvum sínum, að óþekktur kaf-
bátur hefði skotið rússneska flutn-
ingaskipið „Metalhst" í kaf rétt hjá
Eistlandsströnd.
Daginn eftir kom Selter heim
með þau skilaboð að Rússar heimt-
uðu nú að fá herstöðvar í Eistlandi,
vegna þess að það væri sýnt að
Eistur gæti ekki varið landhelgi
sína.
Nokkrum mánuðum seinna lá hið
„sokkna“ gufuskip, „Metallist“ ó-
skemmt í höfninni Paldiski í Eist-
landi. En vegna hinnar upplognu
sögu um að skip þetta hefði verið
skotið í kaf í eistneskri landhelgi,
missti Eistland frelsi sitt.
HINN 27. sept. fóru þeir Uluots
íorsætisráðherra, Karl Selter utan-
ríkisráðherra og prófessor Ants
Piip (úr stjórnarandstöðunni) til
Moskva og daginn eftir voru þeir
neyddir til að undirskrifa samning
um að Rússar skyldu fá nokkrar
hafnir í landinu, flugvelli og setu-
liðsstöðvar. En það var tekið fram
í samningnum, að þetta skyldi ekki
hafa í för með sé^ neina skerðingu
á fullveldi Eistlands. Og á fundin-
um í Kreml hafði Stalin gefið eist-
nesku fulltrúunum „drengskapar-
orð sitt sem bolsivíki“, að Rússland
Á frelsistímanum
var allt í uppgangi í
Eistlandi og mikið
um. byggingafram-
kvæmdir. Hér sjást
verkamannabústaðir
i Tallinn.
'".11!!! Illt