Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1955, Síða 9
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS '
605
\
KÖTLUGOS FYRIR 200 ÁRUM
Katla efst til vinstri. Hlaupið úr henni 1755 náði milli Víkur og Kúðafljóts. Hér
má sjá flest nöfn, sem frásögnin getur.
rpALIÐ er að Katla hafi gosið 16
sinnum síðan á landsnámsöld. í
fyrsta gosinu flýði Molda-Gnúpur
landnám sitt í Álftaveri og komst
með fólksittvestur aðHöíðabrekku.
Þá gerði Kerlingardalsbóndi hon-
um einhvern greiða, en fékk að
launum Dynskógafjöru. Sá gamli
samningur olli málaferlum fyrir
skemmstu, út af járninu á Dyn-
skógafjöru. — Samkvæmt frásögn
Landnámu virðast hafa verið mikl-
ar gróðurlendur á þessum slóðum,
þar sem nú er ægisandur. Jökul-
hlaupin úr Kötlu hafa hvert af
öðru borið fram ókjör af ösku,
sandi og möl og hlaðið því lag á
lag ofan. Og þótt Álftaver hafi
jafnaðarlega orðið fyrir^þyngstum
búsifjum af þessum hlaupum, þá
er það sumra manna mál, að hætt-
an aukist með hverju flóði, vegna
þess að landið fyrir ofan hækkar
og sléttist yfir ójöfnur þær í lands-
lagi, er helzt hefði getað veitt skjól
og beint aðalhlaupunum frá
Álftaveri. Þó hefir sú litla sveit
þegar goldið það afráð, að allt að
30 bæir hafa farið í eyði vegna
jökulhlaupa. Margt af þessu voru
stórjarðir. Má þar nefna Dynskóga-
hverfið, þar sem nú eru aðeins
skerhólar og sér ekki til rústa
byggðarinnar. í Lágey, sem var
skammt austur af Eyará (sem nú
nefnist venjulega Blautakvísl) var
áður kirkja, en nú er þar melland
og sést ekki að byggð hafi þar ver-
ið. Dýranes var og mikil jörð aust-
ur af Bólhrauni, en þar er allt í
sandi. Laufskálar var mikill bær
efst í Álftaveri. Þar voru að sögn
einu sinni 24 hurðir á járnum. Nú
er þar ægisandur, en þar sem
byggðin var áður er nú Laufskála-
varða til minja um hana, og blasir
við öllum sem um veginn fara á
Mýrdalssandi.
Fyrir réttum 200 árum gaus
Katla í 13. sinn. Þykir rétt að
minnast þess afmælis með því að
birta frásagnir samtímamanna af
gosinú. Er þá fyrst frásögn Jóns
Sigurðssonar sýslumanns í Holti,
og því næst útdráttur úr frásögn
séra Jóns Guðmundssonar á Felli,
prests í Sólheimaþingum.
SKÝRSLA JÓNS SIGURÐSSONAR
SÝSLUMANNS
ÁRIÐ 1755 spjó Katla föstudaginn 17.
október, litlu fyrir hádegi, með svo
miklum jarðskjálfta, að það var sem
húsum vaggað væri þann dag til enda
og nóttina eftir, svo menn þorðu ekki
inn í þau að fara. Um kvöldið komu
eldingar og reiðarslög, og heldust alla
þá nótt. Þann 18. voru skruggur með
eldingum. Þann 19. stóð mökkurinn í
tveim stöðum upp úr jöklinum, annar
í fullt norður frá mínum bæ, Holti í
Mýrdal, en hinn í norður af Hafursey.
Þann 20. voru ógurlegar eldingar með
stórbrestum, helzt tvisvar um daginn.
Skalf þá allt og titraði og glamraði í
húsum, svo þau skemmdust víða. Þann
21. var mikill jarðskjálfti. Þann 22.
sneri vindur sér til norðurs. Kom þá
öskufall hér yfir Mýrdalinn, svo spor-
rækt varð á jörð, og ekki hálfbjart
í húsum. Um kvöldið sneri vindurinn
sér til útnorðurs. Lagði þá mökkinn
austur af jöklinum. Gekk það til nóns.
Kom þá aftur öskufall, sem helzt alla
nóttina til dögunar. Þann 23., 24., 25.,
26. og 27. — alla þessa daga var ýmist
jarðskjálfti eða eldingar með reiðar-
slögum.
Þann 28. var þriðjudagurinn fyrstur
í vetri. Var þá gott veður. Heyrðist þá
lítið til hlaupsins, líka fannst lítið til
jarðskjálfta þar þann dag. Þann 29.,
30., 31. október og 1. og 2. nóvember
sást lítið til jökulsins fyrir þykkviðri.
Þann 3. var heiðríkt veður. Sást þá
til mökksins. Var hann á að sjá hvít-
leitur fremur venju, líkt sem úr kola-
gröf, nema hvað úr honum tindruðu