Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1956, Blaðsíða 2

r 278 ^
r LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
v ir hann: „Hann var son Veðrar-
Gríms Ásasonar hersis. Sá Ási get-
ur þó ekki verið sá sami og bróðir
Gríms föður Sel-Þóris“.
• Um Ása hersi hefir hann svo
ekki meira að segja. Landnáma-
bók telur tvo syni Ingjalds Hróalds-
sonar: Ása hersi (hann var faðir
Þóris/ er nam land í Árnessýslu og
bjó á Selfossi) og Grím, sem
Grimsey á Steingrímsfirði er við
kennd. Landnáma telur einnig tvo
nafna: Veðrar-Grím Ásason hersis
og Veðrar-Grím Hjaldursson
hersi í Sogni, langafa Auðar djúp-
úðgu. Guðbrandur ruglar þeim
saman og eins er í Landnámabókar-
útgáfu Helgafells (sjá nafnaskrá á
báðum stöðum). Hér er því inn
mesti ruglingur á, og skal ekki
frekar um það rætt.
Kollafjörður í Kjósarsýslu: Hans
er ekki getið í Landnámabók og
fæst því engin fræðsla þar um,
við hvern hann er kenndur. En í
Kjalnesingasögu segir svo: „Á of-
anverðum dögum Konuíögurs (íra-
konungs) kom skip í Leiruvog. Þar
voru á írskir menn. Maður hét
Andríður, mikill og sterkur. Þar
var á kona sú er hét Esja, ekkja
og auðug mjög. Sá maður er nefnd-
ur Kolli, er þar var á skipi með
þeim. Helgi (bjóla) tók við þeim
öllum. Kolla setti hann mður í
Kollaijörð“.
Eins og á þessu má sjá, leikur
nokkur vafi á hvernig stendur á
þvi, að þrú' firðir hér á kndi skuli
heita Kollafirðir. Heimildir Land-
námabókar um nöfn fjarðantia
tveggja á vesturkjálkanum, svo og
Kjalnestngasögu imi nafnið á
Kollafirði hér syðra, eru allar
grunsamlegar.
En er þá hægt að finna líkur til
þess, að aðrar ástæður hafi ráðið
nafngiftunum?
Mér þykii: liklegast að allir þess-
ir hrðu haii verið kenndir vlð íra.
i er þar hafí haft bólfestu er mtr
norrænu landnemar komu hingað,
og a"o landnámsmenn hafi kallað
þá Kolla, vegna þess að þeir hafi
verið krúnurakaðir. En það var sið-
ur kristinna manna á þeirri öld
að þá er þeir tóku lægstu vígslu,
létu þeir krúnuraka sig, eða „gera
sér kolI“, eins og það var kallað
hér á landi. í rómversku kirkjunni
létu menn raka af sér allt hárið
nema örlítinn kraga í kring. í
austrómversku kirkjunni létu þeir
snoðraka allt höfuðið. En í kelt-
nesku kirkjunni var rakaður hálf-
mánalagaður blettur frá enni aftur
á hvirfil. Þetta var kallaður kollur,
og Fritzner segir að „kollsbróðir“
sé sama og kórsbróðir.
ísland varð albyggt á 60 árum,
segir Ari fróði. En vér höfum sann-
ar heimildir fyrir því, að 80 árum
áður en íyrstu norrænir mennkomu
hingað, höíðu írar verið hér. Þá
heimild er að finna í bók, sem
nefnist „Mensura Orbis Terrae“, og
er cftir írskan munk, Dicuil að
nafni. Hann segist hafa talað Ydð
nokkra írska munka, sem dvalizt
hefði á íslandi frá febrúar til ágúst-
mánaðar og hafa þeir sagt honum
frá staðháttum þar. Þeir segja frá
inum björtu nóttum og á lýsingu
þeirra má sjá, að um hásumarið
hafa þeir verið á Suðurlandi. En
svo segjast þeir einnig hafa kann-
að. að hafísinn hafi verið dægur-
sigling undan landi, og hafa þeir
þá hlotið að vera á Vestfjörðum.
Hafa þeir því farið víða og gæti
það bcnt til þess að þeir hafi verið
á eftirlitsferð mcðaí byggða íra. En
þar sem ísland varð albyggt Norð-
mönnum á 60 árum, má gera ráð
fyrir því að margir írar hafi flutzt
hingað á 80 árum, eða þó enn lengri
tíma, því að vitað er að írar höfðu
siglt hingað 800 árum áður en nor-
rænir menn komu.
Beztu islenzkar heimildir um
byggð íra her a landi eru hja
Sturlu Þorðarsyni; „í aldarsfarsbck
þeirri er Beda prestur heilagur
gerði, er getið eylands þess er Tíli
heitir og á bókum er ságt að liggi
6 dægra sigling í norður frá Bret-
landi..... Þar sagði hann eigi
koma dag á vetur og eigi nótt á
sumar, þá er dagur er sem lengst-
ur. Til þess ætla vitrir menn það
haft, að ísland sé Tíli kallað..
En Beda prestur andaðist meir en
hundrað ára fyr en ísland byggðist
Norðmönnum. En áður ísland
byggðist af Noregi voru þar þeir
menn, er Norðmenn kalla Papa*)
Þeir voru menn kristnir, og hyggja
menn að þeir hafi verið Yæstan um
haf, því að fundust eftir þeim bæk-
ur írskar, bjölíur og baglar og
fleiri hiutir, þeir er það mátti
skilja, að þeir voru Vestmenn. Það
fannst í Papey áustur í Papíli. Enn
er þess getið í bókum enskum, að
í þann tíma \rar farið milli land
anna“.
Allar heimildir skortir um hve
fjölmennir írar hafi verið hér þeg-
ar landnámsmenn komu. En ef-
laust hafa þeir fest hér byggð viðar
en í Papey og Papili (sem cr ann-
ars sama nafnið, þvi að „íli“ er ekki
annað en íslenzkur framburður á
enska naínorðinu ,,isle“). Sagt cr
að þeir hafi búiö á Kirkjubæ á
Siðu. Papós og Papafjörður er og
við þá kennt, og niáskc einnig sum-
ar af „írskubúðum“, „írábrunn-
um“ og „írám“, sem eru svo viða.
Þá má og geta þcss, að ýmsir hafa
talið víst, að móbergshellamir á
Suðurlandi sé handaverk þeirra og
þar hafi þeir búið. Eftir þvi ætti
að hai'a veriö mikil írabýggð á
Suðurlandsundirlendinu.
Sú skoðun héfir orðið æði rót-
gróin, að það hafi aðeins verið
írskir munkar, sem hér voru fyrir
er landnámsmenn komu. Hér hafi
þá hv'orki verið lcikmenn nc kon-
‘tí'apa-nifmá a v ið crsjts skkr
hina, er lægra vígslu höfðu tekið.