Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1956, Blaðsíða 10

366
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
að hraðinn á hnettinum verður að
vera rúmlega 4.73 mílur á sekúndu,
eða nákvæmar tiltekið 17.053 mílur
á klukkustund. Með þessu móti
mundi hann fara umhverfis jörð-
ina einu sinni á hverjum 94 mínút-
um og 10 sekúndum.
En það er hætt við að baugur-
inn verði aldrei hringlaga. Til þess
þvrfti hnötturinn að leggja út á
braut sína í nákvæmiega ákveð-
inni hæð og með nákvæmlega þeim
hraða, sem getið var. Verði hrað-
inn ekki nema 4,6 mílur á sekúndu,
þá verður miðflóttaaflið minna og
hnötturinn dregst óumflýanlega að
jörðinni, lendir inn í gufuhvolfið,
leysist þar upp og endar sem skín-
andi stjörnuhrap.
Væri hraðinn meiri, t. d. 5 mílur
á sekúndu, þá mundi hnötturinn
fjarlægjast jörðina fvrst í stað og
komast upp í 1400 mílna hæð. Þá
væri hraði hans farinn að minnka,
svo að hann lækkaði flugið aftur
og kæmist niður í 300 mílna hæð.
En þar mundi hraði hans aftur orð-
inn 5 mílur á sekúndu, og þá tæki
hann að hækka flugið aftur. Þannig
vrði braut hans nokkuð sporöskju-
löguð.
— ★ —
En hér kemur margt fleira til
greina. Setjum svo, að hnötturinn
komist í nákvæmlega 300 mílna
hæð og leggi inn á braut sína með
nákvæmlega 17.053 mílna hraða á
klukkustund, þá er alls ekki víst
að stefnan sé nákvæmlega rétt.
Stefni hann þá enn ofurlítið upp á
við, mun hann halda áfram að fjar-
lægjast jörðina þangað til hann er
kominn í 450 mílna hæð. Þá hefur
dregið svo úr hraðanum, að jörðin
togar hann til sín og kemst hann
þá niður í 150 mílna hæð, en þá
hækkar hann flugið aftur, og þetta
gengur svo koll af kolli. Hvað gerir
þetta til? munu menn spyrja. Hér
er sú hætta á að þegar hnötturinn
er kominn niður í 150 mílna hæð,
þá er hann kominn að takmÖrkum
gufuhvolfsins. Og ef loftið snertir
hann, þótt þunnt sé, þá mun það
draga úr hraða hans og trufla ferð
hans. En það yrði aftur til þess að
aðdráttarafl jarðar næði bráðlega
tökum á honum. Hann mundi sog-
ast nær og nær jörðinni og leysast
þar upp eftir einn eða tvo daga.
Væri hann alltaf í 200 rr.ílna hæð,
mundi hann geta haldið áfram
göngu sinni nokkurra vikna tíma.
En ef hann heldist í 300 mílna hæð
mundi hann halda áfram göngu
sinni miklu lengur. Hve lengi vita
menn ekki, því að margt getur enn
komið fyrir.
Það er þá fyrst, að aðdráttarafl
sólar og tungls mun hafa nokkur
áhrif á hann, svo að braut hans
verður ekki bein. Einnig getur skeð
að hann rekist á geimmistur. Og
sjálfsagt rekst hann á smá-loft-
steina og þeir árekstrar geta orðið
svo tíðir að þeir hamli göngu hans.
Jörðin sjálf mun og gera honum
ýmsar skráveifur, því aðdráttarafl
hennar er ekki alls staðar jafnt. Það
fer eftir því hver efni eru í henni
á hverjum stað, og vegna þessa er
talið að hnötturinn muni fara líkt
og hoppandi eftir braut sinni. Yfir-
leitt verður braut hans allavega
hlykkjótt. Verður það ærið vanda-
verk fyrir stærðfræðingana að
reikna út allar þessar hreyfingar
og komast að því af hverju þær
stafa. En þetta er einmitt talið eitt
ið merkilegasta fróðleiksefni, og ef
vitneskja fengist um bað, væri til-
raunin launuð, enda þótt engar aðr-
ar upplýsingar fengist um för gerfi
hnattarins í tóminu.
Ekki verður auðvelt að fylgjast
með ferðum hnattarins, því að bæði
er hann lítill og í mikilli hæð. Með-
an dagur er á lofti sést hann auð-
vit.^ð ekki, og á nóttunni, þegar
jörðin kastar skugga sínum á hann,
er heldur ekki unnt að sjá hann.
En í góðu veðri mun hægt að eygja
hann í sterkum sjónaukum í ljósa-
skiptunum kvölds og morgna. Og
þá þurfa menn að vita upp á hár
hvar hnattarins er að leita, því að
hann er ekki sýnilegur nema 3
mínútur í senn.
— ★ —
Fyrsti gerfihnötturinn verður
sendur á stað frá austurströnd Flor-
ida, og stefnan verður um 40 gráð-
ur frá miðjarðarlínu. Fer hnöttur-
inn þá fram og aftur yfir miðsvæði
jarðar á milli 40. gr. norðurbreidd-
ar og 40. gr. suðurbreiddar. Með
þessu móti ætti vísindamenn
margra þjóða að geta fylgzt með
honum. Skekkjan á brautinni, mið-
að við jörðina, stafar af því að
jörðin heldur áfram að snúast með-
an hnötturinn er á hringferð sinni,
og það veldur því, að begar hnött-
urinn hefur farið einn hring, þá er
Floridaströnd 1500 m. austar held-
ur en þegar hann lagði á stað.
Þannig virðist hnötturinn reika á
göngu sinni út og suður, en það
stafar af snúningi jarðar. Ef hnett-
inum hefði verið skotið þannig, að
braut hans hefði verið samhliða
miðjarðarlínu, þá hefði hann alltaf
haldið sér yfir henni, og þá hefði
engir getað fylgzt með honum
nema þeir, sem búa skammt frá
miðjarðarlínu. Það þótti miklu
heppilegra að hann hefði skástefnu
við jörðina og færi því yfir mörg
lönd. Væri skástefnan enn meiri,
mundi hnötturinn reika milli heim-
skautanna, og væri braut hans
stöðugt teiknuð á jarðlíkan mundu
þar koma fram stryk eins og vafn-
ingar á þráðarhnot.
Ekki verður látið nægja að senda
einn hnött á stað. Er gert ráð fyrir
að þeir verði alls 12 og að þeir
verði látnir hafa mismunandi
stefnu. Nokkrar breytingar verða
og gerðar á þeim smám saman,
eftir því sem reynslan kennir