Lesbók Morgunblaðsins - 20.05.1956, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
261
„kolls“-naíni, er Landnámabók
telur að komið hafi hingað á land-
námsöld. Ber þá fyrstan að nefna
Dala-Koll, því að hann var þeirra
merkastur. Um ættfærslu hans er
allt á reiki, sem áður er sagt, en
hann hefir eflaust verið kynstór,
ef til vill kominn af Veðrar-Grími
hersi í Sogni, þó ekki geti hann
verið sonur hans, því að þá hefði
hann átt að vera afabróðir Auðar
djúpúðgu. Afkomendur Veðrar-
Gríms fóru flestir vestur um haf,
en komu síðan til íslands. Ber það
vott um samheldni í ættinni. Auður
djú'púðga (Ketilsdóttir Bjarnar
sonar bunu Veðrar-Gríms sonar)
varð drottning á írlandi, en kom
hingað um 892, þá rúmlega sextug
að aldri. Hún var kona kristin og
helt trú sína svo vel, að orð var á
gert. Þess vegna verðum vér að
telja öruggt, að allt föruneyti henn-
ar hafi verið kristið. En sá maður
er hafði forráð með henni og hún
mat manna mest, var Dala-Kollur.
Er nokkurn veginn ljóst að sá mað-
ur er in kristna drottning lagði
mesta virðingu á, hafi tekið ein-
hverja kirkjulega vígslu, og því
látið gera sér koll. Og af því hafi
hann svo fengið Kollsnafnið, en
hans rétta nafn gleymzt. Sennilega
hefir þetta nafn orðið fast við
hann áður en hann kom til íslands
(og sama máli sé að gegna um ina
aðra norrænu Kolla). Er liklegt að
nafnið sé fyrst upp komið i Suður-
eymn, í grennd við trúboðsskólann
á íona (Icolmkill). Fyrst hafa Norð-
menn kallað ina krúnurökuðu íra
„kolla“, og síðan hefir það nafn
færst yfir á alla norræna menn er
vígslu tóku og létu gera sér koll.
Nokkur staðfesting á þessu er
það. er Landnámabók segir að fóst-
bróðir Örlygs gamla hafi heitið
Koll'rr. Nú segir hún einnig, að
Örlygur hafi verið a fóstri hiá
Fatreki biskupi í Suðureyum.
Verðúr bað eigi ekilið á annan hátt
en að Örlygur hafi verið í trú-
boðsskólanum þar, og þar sem
Kollur var fóstbróðir hans, þá hafi
hann verið þar líka. Báðir hafa
þeir því tekið vígslur, og Örlygur
fer með trúboðserindum til ís-
lands. Það sést á því, að biskup
fær honum kirkjuvið og kirkju-
gripi. Þetta hefir verið mikill leið-
angur, því að þeir fóru á þremur
skipum, að minnsta kosti. Þeir
hrepptu fárviðri vestan við land og
er sagt að Örlygur héti þá á Patrek
biskup, en Kollur héti á Þór. Þetta
minnir á söguna um Helga magra:
„Hann trúði á Krist, en þó hét hann
á Þór til sæfara og harðræða og
alls þess, er honum þótti mestu
varða“. En slíkt er ekkert að
marka. Það er komið frá heiðingj-
um og á að sýna, að þegar í harð-
bakka sló, hafi kristnir menn ekki
treyst guði. Álíka getsakir heyra
menn enn í dag, þótt enginn fót-
ur sé íyrir þeim.
Kollur hefir áreiðanlega verið
kristinn, og má vera að honum
hafi líka verið falið trúboðsstarf.
Hann braut skip sitt í vík þeirri
sunnan Patreksfjarðarflóa, er enn
heitir Kollsvík og er kennd við
hann. Þarna settist hann að og þeir
förunautur hans, Þórólfur spörr,
Þorbjörn tálkni og Þorbjöm skúma
og' námu land þar umhverfis. En
mjög eru þau landnám ólík. Þór-
óiíur spörr nam alla suðurströnd
Patreksfjarðar og þvert yfjr nes-
ið vestarlega og inn að Rauðasandi
að sunnan, en Nesja-Knjúkur son-
ur hans nam frá Kvígindisfirði
vestur til Barðastrandar. Bræð-
urnir Þorbjörn tálkni og ÞorbjÖrn
skúma námu norðurströnd Pat-
reksíjarðar og upp á heiði, Tálkna-
fjörðallan og út til Kópaness. Voru
þetta við landnám. En Kollur tók
ekkert nema Kollsvík, orlítmn
blétt, sem ekki líkist nemu lánd-
nám:, meðan enn var aí r*óg’4 3S
taka. Gæti bað bent til þess, að
hann hafi hugsað meira um kristni-
boðið, heldur en auðgast að lönd-
um. Má vel vera, þótt ekki sé þess
getið, að Kollur hafi reist kirkju
í Kollsvík. (Þar var kirkja í kaþ-
ólskum sið og var bærinn þá nefnd-
ur Kirkjuból).
Af öðrum landnámsmönnum,
sem báru Kolls-níún, má nefná
Kolla, er nam Kollavík í Þistilíirði,
örlítinn landskika, en um hann er
ekki frekar getið. Þá er tahð að
sonur Helga bjólu hafi heitið Koll-
sveinn, en svo munu hafa verið
nefndir ungir drengir, er foreldrar
færðu guði; var það þeirra fyrsta
vígsla og var þeim þá gerður koll-
ur um leið. Getið er og Kollsveins
ins rama, er land nam milli Þverár
og Gljúfurár í Borgarfirði og bjó
á Kollsveinsstöðum, Landnáma-
bók getur um Koll eða Kolla son
Óttars ballar, sem nam land á
Rangárvöllum og bjó í Sandgili. En
Njála segir að hann hafi heitið
Kolur. I sumum örnefnum mun og
þessum nöfnum blandað,,jjvo sem
er Kol(l)ssonafell í Snæfellssýslu,
og Kol(l)shamar í Borgarfirði, en
Kollgröf í Skagafirði á líklega að
vera Kolgröf og Kollagata í Geir-
þjófsfirði á að vera Kolagata.
Kollur kemur víða fyrir í sam-
settum viðumefnum, svo sem
Ólafui jafnakollur, Þorgrímur
bærukollur, Ásgeir æðikotlur, Þor-
kell skotakollur, Özzur slagakoliur.
Slíkum viðurnefnum fjölgar injög
er fram i sækir. í Noregi er Þorgeir
afráðskollur uppi i þann mund er
Hákon jarl var drcpinn. Þorgeir
átti heima i Niðarnesi og tnun hafa
verið fróður maður (lærður?) Ari
fróði hafði fróðleik sinn um Nor-
egskonunga eftir Oddi Kolssyni
Hallssonar á Síðu, en Oddur nam
af Þcirgeiri afráðskoll, Þar kemur
,.kolls'‘-nafnið fyrst fyrir i Noregl,
§vo ð-itað sé.........—r ■ - —
■Á Ó-í-