Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.1957, Side 4

32
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
heyrt og notið fleiri lífsins gæða
en flestir eða allir hérlendir sam-
tíðarmenn hans, borðnautur og
málvinur konungs og aðalsmanna.
En mundum við í dag minnast
Gríms Thomsens, þess, er var
stjómarherra, gósseigandi að
Bessastöðum, alþingismaður,
mundum við jafnvel minnast
námsframa hans eða ritmennsku á
erlendu máli. Það er meira en
vafasamt.
Þessi gráeygði, fráneygði og
garplegi maður, kom heim úr
langri víkingu og settist á friðstól
á æskustöðvum sínum. Á Bessa-
stöðum virtist hann finna þann
frið og næði, sem honum var nauð-
synlegt til Ijóðagerðar. Á efri ár-
um ræktaði hann þar garð sinn,
eða ljóðaakur, í skjóli fyrir næð-
ingum lífsins. Kvæði hans bera
þess ljósan vott, að þau eru ekki
vaxin á berangri í umhleypinguin
hversdagsanna og erils.
Eftir að Grímur hafði dvalið 12
ár heima, 1880, komu fyrstu ljóð
hans út, lítil bók, 36 frumort ljóð,
flest stutt, og tíu þýdd kvæði. Flest
ljóða hans voru enn óort eða að
minnsta kosti ekki á því stigi, að
Grímur léti þau frá sér fara á
prent, og megnið af þeim kom ekki
út fyrr en ári áður en hann lézt,
en grundvöllur að þeim var löngu
lagður. í ræðu, sem Grímur flutti
í Kaupmannahöfn ungur að árum,
1845, um ísland og íslenzkar bók-
menntir, kemst hann meðal ann-
ars svo að orði:
„Eg vil aðeins biðja yður vel að
muna, að sögur vorar (fornsög-
umar) á ekki aðeins að skoða frá
sagnfræðilegu sjónarmiði, heldur
einnig listrænu, — að í hinum
sérkennilega, nákvæma frásagnar-
hætti, sem notaður er, skýtur upp
æ ofan í æ listrænum og sveigjan-
legum atriðum í annars fastmót-
aðri persónusköpun og hnitmiðaðri
stefnu sögunnar, og þessi atriði
hrífa oss sem óhagganleg sannindi
og náttúrunnar lögmálum sam-
kvæm, — og loks er það hér (þ. e.
a. s. í fornbókm. ísl.) og hvergi
’ annars staðar, sem hinn ósvikni
norræni andi finnst alhreinn, nefni-
lega í festu og krafti, vammleysi
og atgervi, og einnig þessi hæga
hvíld efnisins í sjálfu sér, sem vek-
ur hrifni, sem Grikkir ekkert
þekktu, það er að segja hrifni þá,
sem býr í hvíld.“
Óvíða mun betri skýringu að
finna á Ijóðagerð Gríms Thomsen
en þá, sem í þessari tilvitnun felst.
Skilningur hans á fornbókmennt-
unum er þarna hinn sami og æ síð-
ar. Hann þýddi á dönsku og gaf út
1846 og 1854 valda þætti úr forn-
sögum, og stærstu og merkustu
kvæðin, sem hann yrkir síðar á
ævi, eru söguljóð, sum þeirra um
sama efni og þessir völdu kaflar
hans. Þannig ber allt að sama
brunni. Hann leitar uppi það, sem
hann í tilvitnuninni nefnir listræn
sveigjanleg atriði, „de plastiske
momenter“ og yrkir þau upp, fer
mjög frjálslega með efnið, oft og
tíðum eins og það hefur sveigjuna
til. Nægir að nefna til dæmis um
það Hemings flokk Áslákssonar,
en um fleiri sögukvæði hans á það
við, að efni þeirra er hagrætt
margvíslega og oft af mikilli list.
Undirstaðan í ljóðagerð Gríms
Thomsen er þannig víðtæk þekk-
ing og skilningur á fornum íslenzk-
um bókmenntum. Þær eru honum
ætíð hjarta næst, ekki aðeins, þeg-
ar hann yrkir ljóð út af sögu-
legum efnum, heldur einnig í nátt-
úruljóðum, Þar sem þetta tvennt
tvinnast meistaralega, til dæmis í
Ásareiðinni, hinn kaldi vetrarhim-
inn bragandi af norðurljósum og
hin fornu heiðnu goð. í þýðingum
og jafnvel trúarljóðum eru Grími
jafnan tiltækar myndir og líking-
ar úr fornbókmenntunum og ætíð
notaðar af næmum smekk og skiln-
ingi.
Áhrif þau, sem Grímur varð fyr-
ir af erlendum bókmenntum, munu
hafa leyst hann undan sporgöngu
við önnur íslenzk skáld og kennt
honum að leggja rétt mat á snilld-
ina í klassiskum bókmenntum sinn-
ar eigin þjóðar. Hann, sem oft og
harðlega hafði verið sakaður um
óþjóðrækni, reyndist hinn ramm-
asti íslendingur.
<___
Það er áberandi í efnisvali
Gríms Thomsen, er hann yrkir um
atvik úr fornsögum eða sögu seinni
alda, hve kvæðahetjur hans eru
oft sérkennilegir menn og ein-
þykkir, en skörungar í gerðinni,
óttalausir þó að við ofurefli sé að
etja, og má óhætt draga af því þá
ályktun, að slíkir menn hafi ver-
ið honum mest að skapi, og jafn-
vel hafi hann fundið skyldleika við
þá. Nægir í því sambandi að nefna,
hvílíku ástfóstri hann tekur við
Halldór Snorrason, og mætti þó
jafnvel nefna fleiri. Hins vegar •
leynir Grímur hvergi fyrirlitningu
sinni á dugleysi og dáðleysi.
í huga og ljóðum Gríms er ís-
land oftast land hrikaleikans og
hins afkára leiks elds og íss. Feg-
urð náttúrukvæða hans er köld og
svöl og stórbrotin og hrikaleg.
Grímur yrkir haustvísu, en ekkert
vorljóð, sem komizt í samjöfnuð
við hana. Hann yrkir um afl ólag-
anna, sem granda skipum. Hann
yrkir um „hið napra grafarnaust",
um hafgúuna í svölu djúpi og um
höfuðskepnumar í allri sinni
köldu tign, sem stilla ólguna í
hjarta manns. í kvæðinu Endur-
minningin finnst veturinn fara í
hönd. Hljóðleiki og haustblíða
hvílir yfir því kvæði.
En Grímur Thomsen sá fleira í

I