Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.1957, Page 8

36
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Mikilleiki alheimsins
• ✓
Ljósmyndun nimmgeimsíns er mi lokið á Palomi»r
t EINNI af bókum dr. Helga Pét-
urss, „Framnýal“, sem rituð er
á árunum 1931—40, er grein sem
nefnist „Mikilleiki heimsins og líf-
ið“. Þar segir m. a.: „Það er í bezta
samræmi við allt sem oss er kunn-
ugt um heiminn og verðandina, að
álykta, að eins og sólir og sólhverfi
eru eindir í hinu mikla heimshverfi
er vér nefnum Vetrarbraut, þannig
sé sjálft það heimshverfi með sín-
ar 100.000 milljónir sólna, séreind
í ennþá stórkostlegra heimshverfi,
sem snýst um sjálft sig með mjög
miklu meiri hraða en Vetrarbraut-
in; og má þó gera ráð fyrir, að ein
umferð taki biljónir ára, og að
minnsta fjarlægð milli slíkra ná-
granna í himingeimnum, skifti
hundruðum þúsunda miljóna ljós-
ára. Hinn takmarkaði alheimur
Einsteins, væri þá aðeins ein slík
yfirvetrarbraut. Jeans telur líkleg-
ast að ummál þessa takmarkaða al-
heims muni vera nálægt 500.000
miljónum ljósára, en svo óumræði-
legur óravegur sem þetta er, þá
virðist mér þó, þegar miðað er við
muninn sem verður frá sólhverfi til
vetrarbrautar, sem talan muni vera
altof lág, og réttara væri að gera
ráð fyrir miljónum miljóna ljósára.
Og þegar gætt er að strjálbýlinu í
himingeimnum, hversu rúmt er um
hnettina og hnattahverfin, og mjög
vaxandi rými með vaxandi stærð
hverfiseindanna, svo að fjarlægðin
milli nágrannahnatta í sólhverfinu
er auðtalin í ljósmínútum, milli ná-
grannasólna er hún fáein ár, en
milli nágranna-vetrarbrauta er
fjarlægðin 2 miljonn- IJ Oúu. .
komumst vér varla hjá að álykta,
að ljósið sé svo hundruðum ár-
þúsundamiljóna skiftir að komast
þá vegalengd sem er milli þeirra
heimshverfa þar sem vetrarbraut
eða sólnasveipur með 100.000
miljónir sólna, er hin ósamsettari
eind. En einnig þessar geimvíddir
sjálfar verður að hafa í huga, þegar
renna skal grun í hina óendanlegu
möguleika tilverunnar".
Spá er spaks geta, eins og sjá má
á rannsóknum þeim sem farið hafa
fram á Palomarfjalli. Hófust þess-
ar rannsóknir 9 árum eftir að Fram-
nýall kom út. Er nú eftir sjö ára
starf lokið því mikla verki að ljós-
mynda þar allan hinn sýnilega
himingeim, en það mun talið eitt
af merkustu afrekum vísindanna.
Dagurinn kemur snemma á
Palomarfjalli, og þegar hann rann
upp 11. maí 1956 var ofurlítið hrím
á grasinu sem grær þarna í rúm-
lega 1600 metra hæð yfir sjávarmál.
Sólin varpaði fyrstu geislum sínum
á 135 feta háan og silfurlitaðan
kúpul stjörnustöðvarinnar, þar sem
er stærsta stjörnusjá heimsins, með
200 þumlunga ljósopi og kennd við
Hale. Rétt á eftir fellu geilsar henn-
ar á lægra hvolfþak þar rétt hjá,
en þar er stjörnusjáin Big Schmidt,
sem er að sínu leyti jafn merkileg
og Hale-stjörnusjáin.
Ungi stjörnufræðingurinn,
George O. Abell, fór þó á mis við að
sjá þessa morgunfegurð. Hann var
að vinna í myrkurrúmi djúpt undir
Big Schmidt, við framköllun á