Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1957, Blaðsíða 6

194
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Vér höfum 50 ára reynslu af
radíum, og læknavísindin þekkja
fjölda mörg dæmi þess að það hefir
gert út af við menn. Vér vitum
nú af sorglegri reynslu að ekki
þarf nema svo sem tíu-milljónasta
hlutann af einni únsu til þess að
ríða manni að fullu, ef það kemst
inn í líkaman. Af engu öðru eitri
nægir svo lítill skammtur til þess
að drepa mann.
Með þeirri reynslu, sem fengin er
af radíum og öðrum geislavirkum
efnum, er hægt að reikna út hve
stóran skammt þurfi af þeim til
þess að verða mönnum að tjóni.
Þetta hefir alþjóða rannsóknar-
nefnd gert (International Comm-
isson on radiological protection).
Hún hefir komizt að því hve mikið
menn þola af geislavirkum efnum.
Og hvenær sem geislavirk efni ber-
ast í mat og drykk, eða eru í and-
rúmsloftinu, er nauðsynlegt að
mæla magn þeirra og bera saman
við það hvað menn þola mest.
Þess ber að geta að það geisla-
virkt ryk, er barst í mat vorn og
drykkjarvatn frá kjarnasprenging-
unum á Bikini, var svo lítið, að það
var neðan við lágmark það er menn
þola. En ekki er víst að þetta verði
svo í framtíðinni, allra síst ef til
ófriðar kemur og farið er að beita
kjarnorkuvopnum.
Það er nú mikið vandamál hvað
á að gera við úrgang frá kjarn-
orkustöðvunum, því að mannkyn-
inu stafar samskonar hætta af hon-
um. Það er ekki nema örlítið brot
af kjamorkunni, sem beizlað verð-
ur 1 kjarnorkustöðvunum. Og hvað
á að gera við þann óhemju úrgang
af geislavirkum efnum, sem þar
verður? Tökum England til dæm-
is. Þar er gert ráð fyrir að nota
um 20 lestir af kjarnorku eldsneyti
á ári, til þess að spara um 60 millj-
ónir lesta af kolum til rafmagns-
framleiðslu. En með þessari kjarn-
orkuíramleiðslu verða úrgangsefni,
geislavirk caesium og strontium, er
svara mun til 100 milljón gramma
af radíum.
Mjög lítið af þessu geislavirka
efni verður hægt að nota til lækn-
inga, iðnaðar o.s.frv. Langmestan
hlutann af úrgangsefnunum verð-
ur því að grafa niður á einhverjum
öruggum stað, svo að mönnum stafi
ekki háski af. En þótt þau sé sett
í geyma og grafin niður, mun
hættuleg útgeislun stafa frá þeim
um fjölda mörg ár, vegna þess
hve lengi þau eru að geisla sér út.
Til þess að engin hætta stafi af
þeim, verður að urða þau á af-
skekktum og einangruðum stöðum,
og þó helzt að breyta þeim fyrst í
glerkennt efni, sem bindur ósýnis-
geislana svo þeir geti ekki leikið
lausum hala.
Tillaga hefir komið fram um að
láta úrgangsefnin í stór hylki og
sökkva þeim í sjó úti á reginhafi.
En ef vér minnumst þess, hvernig
neðansjávarstrengir hrökkva í
sundur, þá er hafsbotninn ekki jafn
öruggur geymslustaður fyrir
geislavirk efni og ætla mætti í
fljótu bragði.
Vér vitum enn ekki hvaða örugg
ráð finnast til þess að koma frá sér
þessum geislavirku úrgangsefnum.
En það virðist augljóst, að jafnvel
á friðartímum er hættan af ósýnis-
geislum yfirvofandi.
Hér hefir verið minnst á þá
hættu, sem líkama mannsins staf-
ar af geislavirkum efnum. En það
er líka til önnur hætta, sem ekki er
víst að verði áberandi hjá þeim
sem fyrir verður, heldur komi nið-
ur á börnum hans, barnabömum
og öllum afkomendum. Þessi
hætta felst í því að erfðastofnar
(genes) skemmist.
Hver skepna getur af sér af-
kvæmi í sinni mynd. Það er vegna
þess, að afkvæmið fær frá foreldr-
unum hina svokölluðu erfðastofna.
Hvert einasta mannsbarn hóf til-
veru sína sem einfruma, en í henni
eru þúsundir erfðastofna frá föður
og móður. Síðan skifti fruman sér
og skiptingin helzt áfram þar til
komnar voru nær milljón millj-
óna fruma, sem mynda mannslík-
aman. En við skiptinguna fekk nýa
fruman sinn hluta af erfðastofn-
um. Fari nú svo, vegna einhverra
slysa, að erfðastofnarnir í upphaf-
legu frumunni hafi verið skemmd-
ir eða breyttir frá því sem eðli-
legt er, þá kemur þetta niður á öll-
um frumunum, sem af henni eiga
að myndast. Hjá þarninu geta þá
komið fram ýmis óvenjuleg ein-
kenni. Þetta er kallað stökkbreyt-
ing (mutation). Hún kemur fram
hjá afkvæmum allra líftegunda,
einnig hjá manninum, því að hon-
um fæðast vanskapningar og fá-
vitar.
Stundum er þessi breyting svo
lítil, að hún háir ekki viðkom-
andi — t. d. þegar börn fæðast með
6 fingur á hvorri hendi. Stundum
er breytingin svo mikil, að af-
kvæmið lifir ekki nema stutta hríð
eftir fæðingu. í ríki náttúrunnar
eru hægfara breytingar, og hafa átt
sér stað allt frá því að mannkyn
hófst. En fyrir skömmu komst
Nobelsverðlaunamaðurinn prófess-
or Muller að því, að ef aldinflugur
urðu fyrir geislunum, þá gátu þær
allskonar vanskapninga í miklu
ríkara mæli en áður. Samskonar
rannsóknir á músum og öðrum
dýrum hafa leitt í ljós, svo ekki
verður um villst, að ósýnisgeislar
breyta erfðastofnunum.
Ef fjöldi manna verður nú fyrir
geislunum á þessari kjarnorkuöld,
verða erfðastofnamir fyrir
skemmdum, bæði hjá körlum og
konum, og þessir skemmdu erfða-
stofnar geta af sér aðra skemmda,
og það kemur fram á börnunum.
Af þessu leiðir, að vaxandi geisla-
magn í umhverfi voru, getur leitt