Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Blaðsíða 2

322
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Jón Guðmundsson.
um góða framsetningu, Ijósa og
greinilega, og gott og vandað ís-
lenzkt mál. Blaðamennskan skyldi
í upphafi vega sinna vera góð grein
ísienzkra bókmennta og var það.
Margir ritfærustu menn landsins
hópuðust um blöðin og stýrðu
þeim, höfuðskáld, lærdómsmenn
og leiðtogar í þjóðmálum. Menn
eins og Grímur Thomsen, Matthías
Jochumsson, Einar Benediktsson,
Einar H. Kvaran, Gestur Pálsson,
Jón Ólafsson, Þorsteinn Erlingsson,
Þorsteinn Gíslason, Jónas Guð-
laugsson og Guðmundur Guð-
mundsson voru ritstjórar um lang-
an eða skamman tíma og sumir
þeirra stýrðu áhrifamiklum blöð-
um. Ónefndir eru svo allir þeir,
sem við tímarit hafa verið riðnir,
en það er önnur saga.
Maðurinn, sem varð til þess að
ákveða hina nýju tóntegund í
Þjóðólfi um miðja nítjándu öld.
var séra Sveinbjörn Hallgrímsson,
(1815—1863), systursonur Svein-
bjarnar Egilssonar, rektors, og al-
inn upp hjá honum. Hann /ar guð-
fræðingur að mennt og þjónandi
prestur seinustu ár sín og hafa
fleiri merkir blaðamenn verið guð-
fræðingar, auk séra Matthíasar t. d.
Magnús Grímsson og Hannes Þor-
steinsson og Tryggvi Þórhallsson.
Sveinbjörn Hallgrímsson varð eig-
inlega ritstjóri mest fyrir tilviljun.
Það var Páll Melsted, sagnfræð-
ingur, sem mest hafði brotizt í þvi
að koma Þjóðólfi af stað, en hann
var þá forstöðumaður landsprent-
smiðjunnar í Bergmannsstofu í
Aðalstræti og hafði einnig áður
verið við riðinn útgáfu Sunnan-
póstsins. Páll Melsted segir frá því
í endurminningum sínum, að hann
sat heima hjá sér og var að rita
fréttir í fyrsta blað Þjóðólfs, og
var einmitt að skrifa um kóleru
og hennar ferðalög í Austurlöndum
þegar boð koma frá Rosenörn
stiptamtmanni um það að Páll geti
orðið settur sýslumaður í Árnes
sýslu og skyldi fara þangað morg-
uninn eftir. Ráðstafaði Páll þá öllu
sínu í Reykjavík á tveimur klukku-
stundum og varð sýslumaður, og
bað Sveinbjörn að bjarga Þjóðólfi
og taka við ritstjórn hans. Þeir
Páll og Sveinbjörn voru skóla-
bræður og vinir.
Þjóðólfur var 4 litlar blaðsiður
og kostaði árangurinn 4 eða 5
mörk og „eru það vinsamleg til-
mæli vor, að vér gætum fengið
helming andvirðisins á næstkom-
andi sumarlestum, en hinn helm-
inginn annað hvort með skólapilt-
um eða haustlestum." Helmingur
blaðsins er ávarp ritstjórans, einn
dálkur er svar til Reykjavíkur-
póstsms (sem hafði byrjað að koma
út 1846) um brauðasamstevpu
austanfjalls, hitt eru svo fimm
stuttar fréttaklausar, þ á. m. um
kóleruna, sem hafði drepið hálfa
milljón manna í Rússlandi, um góð-
an kornvöxt í Danmörku og um
kosningar par, im jkipaferðir cg
verðlag og erlendar jtríðsfréttir
Það var allt og sumt.
En ávarpið í upphafi blaðsins var
hápólitískt: „látið það ekki lengur
dyljast fyrir yður að bér eruð þjóð
út af fyrir yður! leyfið ekki að
þjóðerni yðar renni burt og týnist
innan um hinar þjóðirnar! Látið
yður ekki einu gilda hvort þér
verðið t. a. m. Rússar eða Prússar
eða hvað.“ Og um blaðið segir í
ávarpinu, „að vér álítum engin þau
málefni oss óviðkomandi, sem í
einhverju tilliti horfa til heilla
fyrir land vort! Almenningsálit'ð
megnar allt! Það kveður svo að
orði við sjálfan konunginn; „Vér
sleppum þér ekki, fyrr en þú bless-
ar oss .
í næstu blöðum er enn skrifað
um íslenzk stjórnmál og m. a. þýtt
ágrip af frumvarpi nýrrar stjórnar-
skipunar Frakka, því að endur-
skoðun á íslenzkum stjórnháttum
stóð fyrir dyrum. Annað efni var
m. a. um vígslu dómkirkjunnar í
Reykjavík, játning ofdrykkju-
manns, helluþökin í Reykjavík.
Þau voru þá nýjasta tízka í húsa-
gerð og þá er cement einna fyrst
nefnt hér. Þannig verður Þjóðólfur
smám saman fjölbreyttari og fjör-
ugri og stundum með skensi og
skömmum. Séra Sveinbjörn var vel
og skemmtilega ritfær og ófeim-
inn, og það þótt hann þættist þurfa
að slást upp á mektarmenn. Það
var hann, sem reis upp i dómkirkj-
unni eftir messu í febrúar 1850 til
þess að mótmæla prestsskap dóm-
kirkjuprestsins og biðja um annan
prest. Mörg mál tók Þjóðólfur til
meðferðar og talaði frelsi, hug og
kjark í fólk og fast var einnig hald-
ið á rétti og gildi blaðanna:
„Hjá blaðlausri þjóð býr sálarleys-
ið um sig og nýtur værðar, þá er
það hefur rekið í burtu andann,
sem er svo ókyrrlátur og eljulaus,
síiðandi og svefnstyggjandi. Mest
er kyrrðin í kirkjugörðunum, úti á
eyðimörkum og í þeim löpdum þar
sem höfðingjarnir af hrekkvísi og
þegnarnir af heimsku banda í móti
'blöðunum. Ég myndi enda hika við
að bannsyngja „óþvegið óþverra-
blað“, því að þó slík blöð séu aldrei