Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Blaðsíða 8

328
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
skyldu barna. Þar var húsbændum lögð
sú skylda á herðar að sjá um, að börn,
sem ólust upp á heimilum þeirra nytu
tilskilinnar fræðslu í lestri og kristn-
um /ræðum, svo sem áður hafði verið
krafizt, en að auki skyldu börn nú læra
einskonartölur í reikningi og undir-
stöðuatriði í skrift. Prestum var falið
að fylgjast með náminu og sjá um, að
börnin hefðu fengið þá kunnáttu, sem
krafizt var, áður en þau næðu ferm-
ingaraldri.
Þótt með þessum lögum væru ekki
gerðar háar kröfur um uppfræðslu
barna, leiddu þær þó til þess, að ósk-
ir um barnaskóla taka að verða hávær-
ari. Menn fundu, að a.m.k. mjög mörg
heimili voru þess ekki umkomin að
valda því verkefni, sem þeim hafði ver-
ið fengið í hendur, og að jafnvel sú
litla fræðsla, sem lögin kröfðust, að
börn fengju, yrði tæplega veitt á við-
undandi hátt, nema almennir barna-
skólar kæmu til.
Til að rökstyðja þetta má benda á,
að upp úr 1880 fer barnaskólum mjög
íjölgandi, og að um sama leyti fer
landsjóður að veita árlegan fjárstyrk
til barnafræðslunnar, sem að vísu var
ekki hár, en var þó viðurkenning ríkis-
valdsins á því að fræðsla barna yrði
ekki tryggð, nema til kæmu skólastofn-
anir, sem nytu styrks og viðurkenning-
ar ríkisins.
En jafnframt því, sem barnaskólum
fjölgar, kemur nýtt vandamál til sög-
unnar. Það vantar hvarvetna sér-
menntaða kennara til að annast
kennsluna í þessum skólum. Þetta
gerðu flestir þeir, sem fengust við
kennslumál, sér ljóst.
í grein eftir Skapta Jósepsson, rit-
stjóra, í Norðlingi frá 1879, segir svo
um kennslu og kennara: „Það er vist,
að þvílíkt verk lærist eigi á einum degi,
og það er sannarlega eigi „sá fyrsti, sá
bezti" umhleypingur, er menn geti trú-
að fyrir börnum sínum til þess að
leggja það fræ í hjörtu þeirra og anda,
er siðar skuli bera fagran og góðan
ávöxt“.
Forvígismenn í skólamálum á þess-
um tima sáu, að frumskilyrði þess að
komið yrði á almennri barnafræðslu í
landinu og skólum fjölgað. var það, að
séð yrði á fullnægjandi hátt fyrir
menntun þeirra kennara, sem við þessa
skóla áttu að starfa.
Feðgarnir, Þórarinn Böðvarsson,
stofnandi Flensborgarskólans og Jón
Þórarinsson, síðar fræðslumálastjóri,
gerðu sér manna fyrstir grein fyrir
nauðsyn þess, að stofnaður væri kenn-
araskóli. Hófust þeir handa með því,
að halda kennaranámskeið við Flens-
borgarskólann í fyrsta sinn vorið 1892.
Námskeið þessi stóðu aðeins frá 1.
apríl til 14. maí og voru inntökuskil-
yrði burtfararpróf frá gagnfræðaskóla,
kvennaskóla, búnaðarskóla, eða önnur
hliðstæð undirbúningsmenntun. Þeir,
sem sóttu þessi námskeið hlutu kenn-
araréttindi og voru fyrstu kennararnir
útskrifaðir 1892, fimm talsins.
Aðsókn að kennaranámskeiðunum
var jafnan lítil, vorið 1896 féll nám-
skeiðið t. d. niður af því að engir sóttu.
Jón Þórarinsson taldi, að koma yrði
kennaramenntuninni á fastari grund-
völl með stofnun sérstaks kennara-
skóla. Árið 1895 leggur hann, í sam-
vinnu við Jóhannes Sigfússon, fram til-
lögu til stiptsyfirvalda um stofnun
kennaraskóla. Námstími skyldi vera
tvö ár. í greinargerð með tillögunum
gera þeir félagar áætlun um kennara-
þörfina og telja þá nauðsynlegt, að a.
m. k. fimmtán kennarar séu útskrifað-
ir árlega.
Ekki var sinnt tillögunum um stofn-
un sérstaks kennaraskóla. Hins vegar
var failizt á að stofna kennaradeild við
Flensborgarskólann, sem yrði eins kon-
ar þriðji bekkur þess skóla. Þessi
breyting komst á haustið 1896.
Fljótlega kom í ljós, að kennara-
deildin við Flensborgarskólann var
ekki fullnægjandi til að leysa málið
til frambúðar, enda útskrifuðust þaðan
aðeins 7 kennarar á ári að meðaltali
meðan deildin starfaði. Kennaraskort-
ur var ennþá mjög mikill eins og t. d.
skýrsla um þá, sem störfuðu að kennslu
árið 1903, ber með sér. Þá kenndu við
bárnaskóla alls 415 manns. Af þeim
voru sjálfmenntaðir, þ. e. a. s. höfðu
ekki numið við neinn skóla, ekki einu
sinni barnaskóla, 134, eða um 32%.
Kennarapróf höfðu 24, eða aðeins tæp-
lega 6%. Flestir aðrir höfðu gagnfræða-
próf (88), eða próf frá ýmsum sérskól-
um. Nokkrir höfðu aðeins próf frá
barnaskóla.
Smám saman jókst skilningur á því,
að við svo búið mátti ekki standa.
Frumvarp um stofnun kennaraskóla
var lagt fram á Alþingi 1903 og aftur
1905, en náði á hvorugu þinginu fram
að ganga, meðal annars vegna deilna
um staðarval, en miklar deilur stóðu
um, hvort skólinn ætti heldur að vera
í Reykjavík eða Hafnaríirði. Ekki er þó
trútt um, að við lestur umræðna á þingi
um málið, fái maður grun um, að sum-
ir þingmenn hafi haft þessar deilur að
yfirvarpi og á þann hátt dulið raun-
verulega andstöðu sína við það, að mál ■
ið næði fram að ganga.
Á Alþingi 1907 var frumvarpið enn
lagt fram og var þá samþykkt, að
kennaraskóli verði stofnaður í Reykja-
vík, er veiti ókeypis kennslu, starfi
6 mánuði ár hvert, og sé í þremur árs-
deildum. Við þessi lög óbreytt bjó
Kennaraskólinn til 1924, en þá var ár-
legur námstími lengdur úr 6 mánuðum
í 7 mánuði.
Næst verður svo skipulagsbreyting á
Kennaraskólanum 1933. Þá eru með
reglugerð auknar kröfur um undirbún-
ingsmenntun til inntöku í skólann, svo
að svaraði tveggja ára námi í héraðs-
eða gagnfræðaskóla.
Mikil breyting varð á kennaramennt
uninni með tilkomu Kennaraskólans.
Námskröfur voru stórauknar frá því,
sem áður var, enda höfðu skólanum
verið sköpuð mjög sæmileg -starfsskil-
yrði. Bygging Kennaraskólans árið
1908 var myndarlegt átak á þeim tíma,
og það er athyglisvert, að ekki skuli
líða nema fimm ár frá því, að málinu
er fyrst hreyft á Alþingi, þar til skól-
inn er fullbúinn.
Á fimmtíu ára afmæli Kennaraskól-
ans, sem enn býr við þann stakk að
því er húsnæði o. fl. varðar, sem hon-
um var í öndverðu skorinn, myndu vel-
unnarar hans una því vel, ef skilningu?
ríkisvaldsins á þörfum skólans, væri .
ekki lakari, en hann var fyrir fimmtíu
árum.
Jafnframt bættri aðstöðu til kenn-
aramenntunar, jókst mjög aðsókn að
kennaranámi. Eins og áður er getið
hafði kennaradeild Flensborgarskólans
aðeins útskrifað 7 kennara að meðal-
tali árlega. Fyrstu 30 árin, frá 1908—
1939, útskrifaði Kennaraskólinn hin3
vegar 23—24 kennara að meðaltali ár-
lega. Mun það hafa að miklu að mestu
leyti fullnægt kennaraþörfinni á þeim
tíma Þessi mismunur stafar áreiðan-
lega að verulegu leyti af bættri að-
stöðu til kennaranáms og sýnir, að það
hefur mikil áhrif á aðsókn að skólan-
um, hvernig að honum er búið.
Næsta róttæka skipulagsbreytingin,
sem gerð var á Kennaraskólanum,
verður við setningu hinna svonefndu
„nýju fræðslulaga" frá 1946 og þeirra
margháttuðu breytinga. sem þá voru
geróar á öllu skólakerfi landsins.