Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1958, Blaðsíða 6

326
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Kristján J. Cunnarsson
Menntun
I ALÞINGISTIÐINDUM frá þeim ár-
um, er frumvarp til laga um kennara-
menntun og ítofnun kennaraskóla var
fyrst til umræðu á þingi, kemur margt
athyglisvert fram um afstöðu þing-
rr 'oa til þessa nýmælis.
itér er ekki tími til að rekja þá
sögu, heldur verður að láta tvær ör-
stuttar tilvitnanir í ræður tveggja
þingmanna nægja.
Er málið var fyrst til umræðu á
Alþingi 1903, fórust 1. kgk. þingmanni
í Reykjavík, svo orð: „Ég er alveg
sammála háttvirtum 6. kgk. þingmanni
um það, að þessu máli liggur ekkert
á að komast áfram. Við eigum í fjár-
þröng og mörg fyrirtæki eru meira
knýjandi en þetta“.
Við umræðurnar á þingi 1908, er
lögin náðu fram að ganga, mælti 2.
þm. Skagfirðinga svo: „Því fé, sem
varið er til að mennta kennarana og
eins til að bæta hag þeirra, er vel var-
ið og betur en flestu öðru“.
I þessum tveim stuttu tilvitnunum
er skýrt mörkuð afstaða ríkisvaldsins
til kennara og kennaramenntunar á Is-
landi og raunar þótt víðar væri leitað.
Saga kennaraskólamálsins og kjara-
mála kennara, er saga þess, hvort þess-
ara sjónarmiða var ríkjandi af hálfu
þings og stjórnar hverju sinni.
Nú mega menn ekki álykta sem svo,
að ummæli 1. kgk. þm. lýsi einfaldlega
fjandskap í garð kennara og mennta-
mála og að tilvitnunin í ræðu 2. þm.
Skagfirðinga, sýni, að hann vOji sér-
staklega hefja kennarastéttina yfir aðr-
ar stéttir þjóðfélagsins.
Slík ályktun væri grunnfærnisleg
og án gildra raka. Við verðum að hafa
í huga, að fyrir báðum þessum mönn-
um vakir það takmark, að hefja þjóð
sína á sem stytztum tíma upp úr sarri
fátækt til betri lífskjara. Þá greinir að-
eins á um leiðir að markinu. Sá fyrri
vill velja þá leið, sem honum finnst
fljótfarnari, þá að hefja strax efnislega
viðreisn til að bæta lífskjörin, þeim
síðarí sýnist, að takmarkinu verði ekki
náð, nema með því áð :,tefna að bættri
almennri menntun þjóðarinnar, enda
þótt i fljótu bragði kunni að virðast, að
yfirkennari:
kennara
með því móti taki lengri tíma að kom-
ast að markinu. Annar velur sér leið
tækninnar, vélarinnar, hinn uppeldis-
ins, mannsins.
Þannig er þessar tvær andstæðu
stefnur þegar tekið að greina á í hinu
fábrotna, íslenzka þjóðfélagi um síð-
ustu aldamót, og mörk þeirra hafa
orðið skýrari og bilið milli þeirra
breikkað æ síðan. Einkum kemur það
skýrt og stundum óhugnanlega í ljós,
er við svipumst um á alþjóðavett-
vangi.
í nefndaráliti sérfæðinganefndar
eins af stórveldunum, sem falið var að
gera tillögur um varnarráðstafanir
gegn hugsanlegri kjarnorkuárás komu
fram m. a. tillögur og álit, sem var
efnislega á þessa leið: Ef kjarnorku-
styrjöld brýzt út, mun hún hefjast með
óvæntri og algerlega fyrirvaralausri
skyndiárás. Fyrstu augnablik stríðsins
munu geta ráðið úrslitum. Þá þarf að
taka svo margar ákvarðanir og fram-
kvæma svo marga flókna útreikninga
á svo örskömmum tíma, að slíkt er
Fyrri grein
mannsheilanum algerlega ofvaxið.
Þess vegna er hernum nauðsynlegt að
hafa yfir að ráða vélheilum, sem svo
að segja samstundis geta lagt fyrir
niðurstöður og útreikninga, sem fær*
er að taka ákvarðanir eftir á fyrstu
andartökum stríðsins.
Þessi lýsing er sannarlega óhugnan-
leg. Manni verður á að spyrja: Eru
gervimenn Capeks þegar stignir fram
á sjónarsviðið? Er maðurinn jafnvel
í þeim tilvikum, sem varða líf hans og
dauða, orðinn þræll vélarinnar, eins
konar fórn á altari vélguðsins? Hefur
uppalandinn með trú sína á manninn
nú beðið endanlegan og fullkominn ó-
sigur fyrir vélinni, hefur sjónarmið
Stefáns Stefánssonar, 2. þm. Skagfirð-
inga frá árinu 1907, nú algerlega lotið
í lægra haldi fyrir dýrkun tækninnar?
Eg ætla að leitast við að svara þess-
um spurningum að nokkru með því að
Kristján J. Gunnarsson.
taka dæmi einnig af alþjóðavettvangi.
Á síðastliðnum vetri tókst Ráðstjórn-
arríkjunum að vinna það vísinda- og
tækniafrek að skjóta gervihnetti upp i
himingeiminn.
Eins og vænta mátti leiddi þetta til
nokkurs uppnáms í Bandaríkjunum og
bar tvennt til. Annars vegar var þjóð-
armetnaður Bandaríkjamanna særður,
þar sem þeir höfðu hingað til litið á
sig sem forystuþjóð í vísindum og
tækni. Hins vegar kom svo hin hern-
aðarlega þýðing þess að ráða yfir slíkr’
tækni, sem af sumum Bandaríkjamönn-
um var litið á sem ógnun við öryggi
Bandaríkjanna.
Almenningur í Bandaríkjunum, sem
varð hverft við, krafðist þess að þeg-
ar í stað yrðu gerðar ráðstafanir til að
vinna upp þáð forhlaup, sem Rússar
höfðu náð á þessu sviði. Hvert var þá
kröfunni stefnt, með hverju varð for
ysta og öryggi þjóðarinnar bezt tryggt?
Var ekki kallað á meiri tækni og fram-
leiðslu? Vissulega var það gert, en
fyrst og fremst gerðu menn sér þó
ijósa grein fyrir því, sem oft vill
gleymast: Á bak við vélar, tækni og
vísindasigra stendur maðurinn, sem
allt þetta skapar. Vélin er til mannsins
Erindi flutt á fulltrúaþingi S.Í.B., 7. júní 1958