Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1959, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
107
Úr ríki náttúrunnar:
Líf í pollum
ALLS STAÐAR er líf, og þar sem
líf er, þar er hörð barátta háð. Jafn-
vel í litlum leirpollum, mýrapytt-
um, ræsum meðfram vegum, tjörn-
um og stöðuvötnum, eru milljónir
lífvera, sem berjast harðri baráttu
fyrir tilveru sinni. Þar er háð lát-
laust stríð, sem náttúrufræðingum
þykir fróðlegt að athuga. Hvergi
munu þó hafa farið fram jafn ýtar-
legar rannsóknir á þessu eins og i
stórri tjörn skammt frá Hamilton
í Ontario-fylki í Kanada. Yfir þessa
tjörn er mjög fjölfarin brú, en þó
á tjörnin sér ekkert nafn. Hún hef-
ir enga fegurð til að bera, og eng-
um þykir neitt í hana varið —
nema náttúrufræðingunum.
Tjörnin er löng og mjó og að
henni eru brattar, skógi vaxnar
hlíðar. Hún hefir árum saman
dregið að sér vísindamenn frá Mc-
Master-háskólanum og hún hefir
orðið þeim uppspretta mikils fróð-
leiks. Þó hafa þeir ekki rannsakað
dýralífið í henni enn til íulls, en
svo mikið vita þeir þó nú þegar, að
þar eiga heima mörgum milljón
sinnum fleiri lífverur heldur en
allt mannkyn á jörðunni er.
AÐ VETRARLAGI
Þegar tjörnina leggur á haustin,
leggst lífið í henni í dvala. Jurt-
irnar, sem greru meðfram bökkun-
um, eru þá í helgreipum íssins. En
undir ísnum eru máske nokkrir
hægfara smáfiskar á ferð, svo sem
geddur, aborrar, vatnakarfar o. s.
frv. Einstaka moskusrotta er þar ef
til vill á ferð og leitar holu sinnar
í bakkanum. Og vera má að ein-
hverjar lifandi verur gruggi upp
mjúkan leirbotn tjarnarinnar.
og tjörnum
Ofan á ísinn hleður snjó og alltaf
minnkar ildið í vatninu. Fiskar
fara að drepast úr hungri og skorti
á lífslofti. Hér eru harðindi, og
væru lífverurnar í vatninu nokkr-
um skilningi gæddar, mundu þær
þrá vorið og leysingarnar.
En það er ekki fyr en um jafn-
dægur í marz, að leysingarnar
koma. Þá bráðnar snjórinn og hol-
ur koma á ísinn. Þar streymir leys-
ingavatnið niður og flytur með sér
lífsloft. Þá er vorið komið fyrir
íbúa tjárnarinnar, blessað vorið,
sem vekur allt af dvaia.
Á VORIN
Um leið og vorið kemur, vakna
hinar frumstæðustu gróðurtegund-
ir til lífs og taka að margfaldast.
Þetta eru álgurnar, sem eru undir-
staða alls annars lífs, einhverjar
allra minnstu lífverur, sem til eru,
aðeins ein fruma. Hver einstök er
lítils virði, en sem heild eru þær
einhverjar hinar þýðingarmestu
lífverur.
Álgurnar eru eins og sandur á
sjávarströnd í vötnum, ám og höf-
um. Þær eru taldar til jurtaríkis-
ins, en þó geta margar þeirra synt
og hafa til þess svifhár. Svo mikil
crmul eru af þeim, að vötn geta
borið lit af þeim, ýmist grænan eða
bláan. Og það eru þær sem gera
Rauðahafið rautt. Þær margfaldast
með ótrúlegum hraða, og viðkoman
þarf að vera mikil, því að vanhöld-
in eru mikil, þar sem bæði jurtir
og dýr lifa á þeim.
Um leið og álgurnar margfald-
ast, er sem leyst sé úr læðingi veita
af öðrum lífverum, sem eru svo
smáar, að þær verða ekki séðar
nema í smásjá. Það eru slímdýrin,
hinar allra lægstu lífverur, sem
teljast til dýraríkisins. Þær hafa
langa fálmara og með þeim sópa
þeir álgunum að sér og gleypa þær
síðan. Slímdýrin eru gegnsæ, og ef
maður er með smásjá, má eygja
álgurnar innan í þeim. Þarna herja
milljónir á milljónir.
Eftir því sem dagana lengir, verð
ur dýralífið fjölskrúðugra. Þá
koma fram einfrumungarnir og
skipta sér óaflátanlega. Ef álgur og
einfrumungar fengi óáreitt að tímg
-ast um allan heim í eitt ár, mundi
þeim fjölga svo óskaplega, að þær
yrði allar að fyrirferð álíka og jörð-
in sjálf.
Á hverju vori verður tjörnin
rauð að lit. Þann lit dregur hún af
þessum örseiðum sem lifa og
tímgast í henni. Lífverur þessar
eru mjög margbreytiiegar að út-
liti. Sumar líkjast öndum, aðrar
eru eins og gosmökkur af kjarna-
sprengju, þriðju eins og eldspúandi
byssa; aðrar eru í laginu sem hval-
ir, eða þá svanir með löngum hálsi,
eða þá líkastar hörpu. Sumar eru
eins og sæslöngur, aðrar eins og
mynstur í gólfábreiðum.
Ef einhver væri kominn ofan
í tjörnina með smásjá, mundi
hann heyra þar alls konar
hávaða. Honum mundi heyrast
flugvéladynkur nálgast. Og er
hann liti við, mundi hann sjá
eitt af hinum glæru smákvikind-
um nálgast sig með miklum hraða
og vera með tvær skrúfur framan
á höfðinu, er snerust ótt og títt. Og
á milli skrúfanna mundi hann sjá
gin, er svelgdi stórhópa af álgum.
Þetta litla kvikindi er kallað „roti-
fer“, en „skrúfurnar“ á hausnum á
því, eru tveir skildir með hárum á
röndinni og tifa þessi hár svo ótt,
að það er alveg eins og skildirnir
snúist með miklum hraða.
Þegar þetta glæra kvikindi nálg-
ast, kemur annað miklu stærra, lík-